فوتبال و فلسفه شادي
سيدحسين رسولي
هيچگاه دو بازي فوتبال مانند يكديگر نخواهد شد. هيچ صحنه‌اي قابل تكرار نيست. گاهي برد و زماني باخت. اما بازي فوتبال به‌شدت وارد حوزه زندگي اجتماعي شده است و برخي را در بين طبقات بالاي جامعه قرار داده است. تيمهاي فوتبالي هم مانند طبقات اجتماعي دچار فرادست و فرودست شده‌اند و ...
در اين ميان قدرت نقش مهمي بازي مي‌كند. فوتبال نمودي از جامعه مدرن شهري است. در شهرها با تقسيم كار اجتماعي به صورت ناموزون مواجه هستيم. در فوتبال هم هر بازيكن در ساختار كلي تيمي داراي كاركرد و جايگاهي است. با اين احوال فوتبال را بازي فرصت‌ها و شانس‌هاي ناگهاني مي‌نامند. ورزشي كه يك تيم با استفاده از اشتباهات تيم حريف به موفقيت مي‌رسد. جالب است كه برخي از فوتبال‌دوستان طرفدار تيمهاي بزرگ و قدرتمند هستند كه معمولا بيشتر بازي‌هاي خود را با پيروزي به پايان مي‌رسانند ولي گروهي ديگر به تيمهاي ضعيف گرايش دارند. اين پديده همان موضوع فرادستان و فرودستان در نظريه آنتونيو گرامشي ايتاليايي است. گرامشي در نوشته‌هاي زندانش نظريه‌اي درباره سياست را مطرح مي‌كند كه در آن قدرت و دولت محصول تاريخي فرآيندهايي از نيروهاي درهم‌آميخته است، فرآيندهايي كه به ندرت شرايطي را پديد مي‌آورد كه به سود گروه‌هاي «فرودست» جامعه باشد. او بارها درباره خطرات «سازش هژمونيك» و «مسخ» سياسي هشدار داده است. فوتبال مي‌تواند بين كشورهايي كه با هم خصومت جدي دارند، نزديكي ايجاد كند چرا كه فوتبال ذات صلح‌گرايانه دارد. البته مفهوم رقابت هيچگاه از اين ورزش جدا نمي‌شود. ورزشي كه با باز گذاشتن فضاي هر نوع هزينه گزاف و حتي به كار گرفتن بازيكنان غير بومي در تيمهاي ملي فضايي عجيبي را شكل داده است. نمونه مشخص اين قضيه هم تيم فوتبال قطر است. اين تيم با سرمايه‌گذاري هنگفت و به خدمت گرفتن بازيكنان غير قطري باعث شگفتي در جام ملت‌هاي آسيا شده است. با تمام اين احوال جايگاه شادي در فوتبال كجاست؟ فريدريش نيچه مي‌گويد: «شادي يعني افزايش قدرت يعني پيروزي ايستادگي در مقابل زور». از سوي ديگر جان استوارت ميل عنوان مي‌كند: «من ياد گرفته‌ام كه با كم كردن از خواسته‌هايم به شادي برسم نه با برآورده كردن تمام آنها». هنري ديويد ثورو هم عقيده جالبي درباره شادي دارد. او مي‌گويد: «شادي مثل يك پروانه است؛ هر چه بيشتر تعقيبش كنيد بيشتر شما را سرگردان مي‌كند اما اگر توجه خود را به چيزهاي ديگر معطوف كنيد خيلي آرام مي‌آيد و بر شانه‌هاي شما مي‌نشيند». با توضيحاتي كه رفت آيا شادي در فوتبال مانند پروانه‌اي است كه روي شانه ما مي‌نشيند يا باعث افزايش قدرت مي‌شود يا اينكه رسيدن به خواسته‌هاي بزرگ است؟ نكته جالب اين است كه ژاپني‌ها به فلسفه «ايكيگاي» (دليلي براي بودن) اعتقاد دارند. مردمي در جزيره «اوكيناوا» در ژاپن زندگي مي‌كنند. بسياري اين جزيره را «دهكده عمر طولاني» مي‌نامند. اين مردم بيشترين ميزان اميد به زندگي در جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ايكيگاي يعني شاد بودن از طريق فعاليت مستمر با هدفي مشخص. بازي فوتبال ايران و ژاپن هم مي‌تواند درس خوبي براي مردم ايران داشته باشد. يعني اينكه چگونه شاد باشيم؟ چه در هنگام برد و چه در هنگام باخت به نظر مي‌رسد رمز زندگي موفق را بايد در فلسفه شادي جست‌وجو كنيم. ژاپني‌ها مي‌دانند اهميت داشتن هدف در زندگي چقدر حياتي است؛ خصوصا پس از بازنشسته شدن. آنها هميشه در حال تلاش كردن هستند. تيم ملي ايران هم نشان داده كه هدف دارد و هميشه در حال تلاش جدي بوده است. آيا اين خودش باعث شادي نمي‌شود؟