ملخ‌ها چه كارها كه
نمي‌توانند بكنند
مهدي اسفندياري
خسارت ملخ صحرايي از زمان فراعنه مصر وجود داشته و در منابع تاريخي به قحطي‌هاي ناشي از آن اشاره شده است. به دليل آنكه اين حشره معمولا از روي خليج‌فارس خود را به ايران مي‌رساند، در ايران به ملخ دريايي نيز معروف است. ملخ صحرايي بومي ايران نيست و مناطق و كانون‌هاي حضور دايمي آن عموما در صحراهاي آفريقا و شبه جزيره عربستان است. ابتدا تصور مي‌شد كه حالت مهاجر ملخ صحرايي، گونه‌اي متفاوت از حالت انفرادي و غيرطغياني آن است اما در 1921 ملخ‌شناس روسي Uvarov اثبات كرد كه اين‌گونه داراي دو حالت انفرادي و مهاجر است و در واقع حالت انفرادي و بومي بر اثر ايجاد شرايط خاص اكولوژيك در طبيعت تغييراتي كرده و به حالت مهاجر در مي‌آيد و طغيانگر مي‌شود.
در سال‌هاي طغياني دامنه انتشار ملخ به كشورهاي ديگر از جمله ايران نيز مي‌رسد و در ايران گاهي تا درياي خزر نيز
رسيده است.
در شرايط طغياني در گذشته تا هزار كپسول تخم در هر مترمربع نيز در بوشهر شمارش شده است كه در هر كپسول تا بيش از 100 تخم مي‌تواند وجود داشته باشد. بر اثر تغذيه ملخ از مراتع حتي دام‌ها نيز به دليل كمبود غذا مي‌توانند شديدا تحت تاثير حمله ملخ باشند. در حمله سال 1340 ملخ صحرايي، سطح مبارزه عليه آن در ايران دو ميليون و پانصد هزار هكتار گزارش
شده است.
طغيان‌هاي ملخ صحرايي سيكل منظمي ندارد و در قرن اخير دست‌كم پنج طغيان جدي اين حشره گزارش شده است. ملخ مي‌تواند همراه با باد با سرعت 16 تا 19 كيلومتر بر ساعت حركت كند. در سال 1988 اين ملخ‌ها توانستند طي 10 روز از غرب آفريقا تا درياي كاراييب كه حدود 5هزار كيلومتر بود، مهاجرت كنند. در يك كيلومترمربع 40 تا 80 ميليون ملخ مي‌تواند در حال مهاجرت باشد. از آنجا كه يك ملخ صحرايي قادر است در روز معادل وزن بدن خود (2 گرم) تغذيه كند، لذا تهاجم 40 ميليون ملخ مي‌تواند در يك روز غذايي معادل 35هزار انسان را بخورد.
سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد (FAO) عمليات پيش آگاهي و اعلام هشدارهاي لازم را در مورد ملخ‌ها براي كشورهاي مختلف فراهم مي‌كند. بر اساس گزارش اين سازمان در هفته‌هاي اخير ملخ صحرايي در نواحي بين عمان، عربستان و يمن طغيان كرده است. در اين كشورها سمپاشي عليه آن انجام
شده است.
اما گروه‌هايي از آن به سمت امارات و ايران پيشروي كرده‌اند. در ايران در 9 و 10 بهمن ماه اين آفت در سواحل بين بوشهر و بندر لنگه مشاهده شده است. اين ملخ‌ها مي‌توانند به سرعت وارد مرحله تخم‌ريزي شده و پوره‌هاي نسل بعد آنها خطرآفرين خواهند بود. آنها مي‌توانند به سمت سواحل شرقي مانند چابهار حركت كنند، لذا بايد عمليات پيش آگاهي در مناطق در معرض تهديد انجام شود تا از شيوع ملخ‌ها به ساير نقاط كشور جلوگيري شود، زيرا بارندگي‌هاي اخير در جنوب كشور مي‌تواند شرايط مناسب اقليمي را براي تكثير و طغيان اين‌گونه مهاجم فراهم كند.
ملخ صحرايي از آفات عمومي محسوب مي‌شود و مبارزه با آن وظيفه سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد كشاورزي است، زيرا اين مبارزه در توان كشاورزان نيست. كنترل اين آفت در دنيا با آفت‌كش‌هاي شيميايي انجام مي‌شود، اما تحقيقات زيادي نيز روي روش‌هاي كنترل غيرشيميايي انجام شده است. در حال حاضر تمركز تحقيقات بر يافتن روش‌هاي كنترل با پاتوژن‌ها و تنظيم‌كننده‌هاي رشد حشرات است.
جهت مبارزه با ملخ صحرايي در ايران بر اساس توصيه سازمان حفظ نباتات روش معمول و موثر، محلول پاشي به شيوه حجم بسيار كم ذرات (ULV) است كه توسط سمپاشي هوايي و ماشيني انجام مي‌شود. شنيده شده است كه قرار است از سم Decis (دلتامترين) كه از گروه پيرتروئيدهاست براي مبارزه با اين آفت استفاده شود. تصميم‌گيري در مورد زمان مبارزه در هر منطقه بر عهده كارشناسان مربوطه است كه بايد بر اساس شرايطي مانند مرحله رشدي آفت و تراكم و نزديكي آن به گياهان ميزبان با ارزش
اقتصادي باشد.
دشمنان طبيعي كه تاكنون براي ملخ صحرايي گزارش شده است، قادر به كنترل طغيان آن نيستند اما پس از اتمام طغيان مي‌توانند جمعيت آفت را كاهش دهند. از جمله دلايلي كه كنترل اين ملخ را دشوار كرده است، مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: وسعت زياد منطقه تحت حمله، دوري و سختي دسترسي به اين مناطق، ناامن بودن برخي از اين مناطق، محدوديت امكانات و نيروها در برخي مناطق، مشكلات سياسي بين كشورهاي درگير با ملخ كه باعث عدم هماهنگي در مبارزه مي‌شود و نهايتا دشواري پيش‌بيني زمان طغيان ملخ اگرچه از ديرباز ملخ‌ها مورد تغذيه انسان نيز بوده‌اند، اما امروزه از آنها به علت وجود پروتئين زياد به عنوان منبع غذايي انسان ياد مي‌شود، زيرا 62 درصد وزن خشك بدن ملخ صحرايي پروتئين است. همچنين اخيرا تحقيقاتي انجام شده تا بتوان از ملخ صحرايي تركيباتي را كه ارزش درماني براي انسان دارد، استخراج كرد.
دانشيار دانشگاه شهيد چمران اهواز در رشته حشره‌شناسي كشاورزي