عاجز از فهم يك معادله ساده
علي شكوهي
مخالفان دولت روحاني در رسانه‌ها و تبليغات خود دايما از اين سخن مي‌گويند كه برجام براي جمهوري اسلامي، خسارت محض بوده است و بايد از آن خارج شد. گاهي انسان مي‌ماند كه چرا درباره يك واقعيت پيش روي همگان، اين همه اختلاف برداشت بروز مي‌كند. البته بخشي از اين اختلافات به نوع مواجهه نظام با اين توافقنامه بازمي‌گردد كه اجازه نداد در اين زمينه يك تحليل و برداشت يكسان در جامعه ايجاد شود و به همين دليل، يك جريان به شكلي با برجام مواجه شد كه اگر دستاوردي داشت آن را به عنوان نتيجه تدبير كل نظام قلمداد كند و اگر نتيجه نداد، دولت روحاني را مورد شماتت قرار دهد. به نظر مي‌رسد اين جريان از فهم برخي معادلات خيلي ساده عاجز است و اين عجز را در نوع تحليل آنان از برجام مي‌توان شاهد بود. چند نكته در اين زمينه به اختصار قابل ذكر است.
1- پرونده هسته‌اي ايران بعد از طي مراحل زياد، به شوراي امنيت سازمان ملل ارجاع شد. از آن پس 6 قطعنامه عليه جمهوري اسلامي صادر شد و اين در حالي است كه كشورهايي مانند روسيه و چين هم به اين قطعنامه‌هاي ضدايراني راي مثبت داده بودند.
2- خروج از اين وضعيت يعني ايجاد اجماع جهاني براي تغيير تصميمات شوراي امنيت عليه ايران به آساني ممكن نبود زيرا دولت امريكا به تنهايي قادر بود همه تصميمات را به نفع ايران وتو كند و بنابراين جمهوري اسلامي ايران در روال عادي محكوم به اين واقعيت بود كه ذيل بند 7 شوراي امنيت سازمان ملل بماند.
3- ايران براي خروج از اين وضعيت و كم كردن پيامدهاي تحريم‌ها و حل مشكلاتي كه براي مردم ايران ايجاد شده بود، تصميم به مذاكره با 1+5 گرفت كه در نهايت به برجام منتهي شد. در اين مذاكرات طبعا به اقتضاي هر مذاكره‌اي، كشورها چيزهايي مي‌دهند و چيزهايي مي‌گيرند.
4- آنچه براي ايران مهم بود از دست نرفتن توان هسته‌اي كشور بود و اينكه دنيا، ايران را به مثابه يك كشور هسته‌اي به رسميت بشناسد و باب همكاري در اين زمينه را به روي ايران بگشايد. غربي‌ها هم مي‌خواستند كاري كنند كه ايران امكان دسترسي به سلاح هسته‌اي نداشته باشد و نظارت‌ها و تضمين‌هاي ايران به شكلي باشد كه جمهوري اسلامي را از توليد سلاح هسته‌اي دور كند. از آنجا كه ايران تمايلي به ساخت سلاح هسته‌اي نداشت، احساس نكرد كه چيزي را از دست مي‌دهد بنابراين برجام يك توافق برد - برد بوده است.
5- بعد از امضاي توافق، همكاري ميان ايران با ديگر كشورهاي جهان تسريع شد و تعاملات زيادي ميان جمهوري اسلامي با كشورهاي ديگر صورت گرفت. از مقطع روي كار آمدن دولت روحاني تا روي كار آمدن ترامپ در امريكا، برجام به نفع ايران عمل كرد و اين چيزي نبود كه امريكا را راضي كند. علت مخالفت امريكا با برجام در عصر ترامپ، همين مفيدبودن برجام براي جمهوري اسلامي بود. جريان‌هاي تندرو در امريكا با صهيونيست‌ها به اين نتيجه رسيدند كه ايران منزوي و در كنج رينگ گرفتار شده، با برجام خودش را رهانيد و زمينه همكاري جهاني براي ساختن اقتصادش را مساعد كرد و اين چيزي نبود كه امريكا مي‌خواست. 6- در دور جديد به دليل همكاري بسياري از كشورها و شركت‌ها با امريكا، اين تحريم‌هاي يكجانبه، اثرات نامطلوبي بر اقتصاد ايران داشت اما در عين حال دستاوردهاي سياسي برجام چيزي است كه امريكا تا الان نتوانست از ايران بگيرد. اولين دستاورد سياسي ايران اين است كه آن اجماع گذشته درباره ايران ميان امريكا، اروپا، روسيه و چين وجود ندارد و اين امريكا است كه بايد به دليل خارج شدن از برجام، به سوالات فراوان اين دولت‌ها جواب بدهد. يكي ديگر از دستاوردهاي سياسي برجام اين است كه بعد از گذشت مدتي معين، قطعنامه‌هاي تحريمي شوراي امنيت سازمان ملل خود به خود ملغي مي‌شود و ايران از ذيل بند 7 خارج خواهد شد.
7- مخالفان دولت شاهدند تا برجام بود و اجرا مي‌شد، وضع ايران خوب بود و اكنون كه امريكا براي جلوگيري از منافع برجام براي ايران، از آن خارج شده است، اوضاع اقتصادي ايران هم تا حدودي تغيير كرده است. همين يك واقعيت نشان مي‌دهد كه برجام به نفع ما بوده است.
8- نكته مهم اين است كه هنوز هم برجام به نفع ماست چون با وجود خروج امريكا، ما تمام تلاش خودمان را مي‌كنيم كه برجام را حفظ كنيم و از آن خارج نمي‌شويم زيرا مي‌دانيم كه اعلام رسمي خروج ايران از برجام يعني بازگشت خودبه‌خودي همه تحريم‌هاي پيش‌بيني شده در 6 قطعنامه شوراي امنيت كه ما راضي به آن نيستيم. ما در صنعت هسته‌اي به شهادت كارشناسان و مديران انرژي هسته‌اي، در وضعيتي هستيم كه قدرت خودمان را حفظ كرده‌ايم و چيز مهمي را از دست نداده‌ايم و به همين دليل، برجام را هنوز هم به نفع خودمان ارزيابي مي‌كنيم.
9- بارها گفته شد كه اگر جمهوري اسلامي بخواهد روزي از برجام خارج شود بايد به شكلي باشد كه اعتبار حقوقي برجام را نفي نكند. ما اگر ناچار به اين تصميم مهم بشويم، بايد تعهدات برجامي خودمان را به دليل عدم پايبندي طرف‌هاي مقابل، فقط «تعليق» كنيم نه اينكه آن سند جهاني را بي‌اعتبار بخوانيم. اين يعني حتي جنازه برجام هم به نفع ماست و نبايد آن را تقديم دشمناني مانند امريكا بكنيم.