خانهتكاني زبان
سيدحسن اسلامياردكاني
معمولا سال جديد را با خانهتكاني مفصلي آغاز ميكنيم كه از اسفندماه شروع ميشود و گاه تا بعد از عيد هم ادامه دارد. در اين فرآيند كمابيش همه درگير نوعي خانهتكاني ميشويم و همهچيز را كمابيش بازنگري ميكنيم و گاه تغيير ميدهيم و دست به نوسازي ميزنيم. مقصودم از خانهتكاني فقط تميز كردن خانه و تغيير دكوراسيون آن نيست، بلكه همه فعاليتهايي است كه به نحوي گوياي گذر از سال قبلي به سال جديد است. اين فعاليتها معمولا معطوف به نوسازي و تغيير وضع فعلي يا دستكم تغييرات مكاني و وضعيتي است. زن و مرد و پير و جوان هر يك به نحوي درگير اين خانهتكاني ميشوند. بالاخره عيد است و بايد همهچيز نو يا دستكم تميز باشد. در نتيجه شاهد فعاليت گسترده توليدكنندگان، ارايهدهندگان خدمات و مصرفكنندگان هستيم و گويي پيماني نانوشته در اين ميان وجود دارد كه كسي بايد توليد يا وارد كند و ديگري حتما مصرف كند. و خلاصه سال جديد را با وضعيتي تازه و غالبا نوشده آغاز ميكنيم.
اما چيزي كه معمولا مشمول خانهتكاني نميشود و گذر زمان بر آن اثري ندارد، واژگان ما است. تقريبا هر سال لباس و پوشاك و ظاهر خود را عوض ميكنيم. اما زبان ما استثنا است. در حالي كه حاضر نيستيم كفشي را كه پنج سال قبل خريدهايم و هنوز هم سالم است به پا كنيم اما نسبت به واژههاي خود بياعتنا هستيم و آنها را همانگونه كه هستند ميپذيريم و تغييري در نوع يا تركيب و ساختار آنها نميدهيم. همان تعبيرات عاميانه و كليشههاي گاه توهينآميز را به كار ميبريم و چنان عمل ميكنيم كه گويي گذر زمان يا افزايش تحصيلات و گسترش مناسبات اجتماعي تاثيري بر زبان ما نگذاشته است. تا حدي كه گاه زبان ما بوي نا ميدهد و كهنگي از سر و پاي آن ميبارد. هنگامي كه در خيابان يا بازاري دو نفر به يكديگر تند ميشوند و زبان به پرخاش ميگشايند، ميبينيم معمولا همه آنچه به تن دارند نو و تازه است، جز زبان پرخاشگر و نامناسب.
اين مساله اختصاص به افراد عادي ندارد و حتي برخي فرهيختگان و اصحاب قلم نيز چون در مقام نقد و رد بر ميآيند، چنان به يكديگر ميپرند كه گويي در دانشگاه و مراكز علمي رشد نكردهاند، بلكه به اصطلاح در «چاله ميدان» پرورش يافتهاند.
حالا و در روزهاي ابتدايي سال تازه ميتوانيم عهد تازهاي با خود ببنديم. واژگان خود را خانهتكاني كنيم، واژههاي نامناسب را دور بريزيم، واژهها و تركيبها و استعارات نخنما شده را فراموش كنيم، از زبان سوگيرانه، قوميتمدار، مردسالارانه و تحقيرآميز دوري كنيم و واژههاي تازهاي «بخريم». كافي است كمي خلاقيت زباني به خرج دهيم، با خواندن آثار خوب و اشعار ناب، واژگان و قدرت بياني خود را ارتقا بدهيم، واژههاي تازه، به قيمت اندكي وقت گذاشتن و مطالعه كردن، به دست آوريم.
زبانمان را تازه و شاداب كنيم و زبان تازه، پيراسته، و نونواري به كارگيريم و با مردمان به نيكي و زيبايي سخن بگوييم و به فرمان قرآن عمل كنيم: «قولوا للناس حسناً».