سيل اعتبارات دولتي كجا مي‌رود؟
ابوالفضل ميرقاسمي
به دلايل مختلف، بارش‌هاي اخير، به جاي كمك به احياي اكوسيستم‌هاي كم‌رمق (ناشي از تنش‌هاي كم‌آبي اخير) و بهبود وضعيت معيشتي كشاورزان و دامداران در پايين‌دست سدها سبب بروز خسارات سيل گسترده و طاقت‌فرسايي شده است. سيلاب‌هاي ويرانگر سبب تخريب بستر طبيعي رودخانه‌ها (البته در بعضي قسمت‌ها به دليل دخالت‌هاي بشري، رودخانه‌ها از حالت طبيعي خارج شده‌اند) به خصوص در پايين‌دست سدها، شكسته شدن پل‌ها، تخريب جاده‌هاي اصلي، خطوط راه آهن و راه‌هاي دسترسي به مناطق روستايي، تخريب تاسيسات انتقال آب كشاورزي (بندهاي انحرافي، سردهنه‌هاي سنتي تامين آب كشاورزي، كانال‌هاي آبياري و حوضچه ايستگاه‌هاي پمپاژ)، بعضا تخريب تاسيسات انتقال (آب شرب، برق، گاز، مخابرات و لوله‌هاي نفت)، تخريب كارگاه‌هاي برداشت شن و ماسه از رودخانه‌ها، تخريب بعضي معادن نزديك به رودخانه‌ها، آب‌گرفتگي بعضي پارك‌ها و شهرك‌ها و تاسيسات صنعتي شده است. سيلاب‌هاي اخير علاوه بر تحميل خسارات گزاف بر شهرها و روستاها و از بين بردن محصولات كشاورزي و دام بهره‌برداران محلي (و به خطر افتادن امنيت غذايي)، سبب تخريب پناهگاه‌هاي حيات وحش شده و زندگي جانوران، به خصوص گونه‌هاي جانوري در معرض خطر را تهديد مي‌كند. از طرف ديگر، صدا و سيما و اخبار رسانه‌ها حاكي از گستردگي خسارات وارده به زندگي مردم عادي در شهرها و روستاها و تخريب زيرساخت‌هاست و همچنين اشاراتي به نظر مسوولان ذي‌ربط در خصوص برآورد تقريبي ميزان خسارات وارده (به ادعاي وزير كشور، خسارات وارده بالغ بر 30 هزار ميليارد تومن است) دارد. البته برآورد برخي خسارات اكوسيستمي بسيار سخت است و آيندگان ممكن است متوجه اين قبيل خسارت شوند (خسارت وارده به حيات وحش). بعضي خسارات روحي و رواني وارده به آسيب‌ديدگان از سيل را اصلا نمي‌توان برآورد كرد و جبران آن تالمات روحي نياز به گذشت زمان و تدوين برنامه حمايتي و مشورتي جامع دارد. هر چند بروز سيل و خسارات ناشي از آن بسيار دردناك و غم‌انگيز است ولي ظاهرا بعضي‌ها مي‌خواهند از اين فرصت پيش آمده حداكثر استفاده را كرده و به بهانه كمك به آسيب‌ديدگان يا مرمت و بازسازي زيرساخت‌هاي تخريب‌شده يا پيشگيري از بروز خسارت سيل از طريق ساخت سدهاي نيمه‌تمام يا طراحي و ساخت سدهاي جديد و...، سيل اعتبارات دولتي را به سمت دستگاه اجرايي خويش منحرف كنند (البته با ارايه پيشنهادات و توجيهات فني خاص خودشان جهت اصلاح لايحه بودجه سال 1398) . هر‌چند جبران خسارت و تعمير و بازسازي زيرساخت‌ها لازم است ولي شتابزدگي در برخي اقدامات ناپايدار و مخرب محيط زيست، سبب اتلاف منابع و تشديد بحران‌هاي محيط زيستي مي‌شود. شرايط خاص كشور سبب شده كه هر از چندگاهي، بلاياي طبيعي نظير سيل و زلزله به وقوع پيوسته و خسارات زيادي را بر مردم و دولت تحميل كند. از طرف ديگر، معمولا در شرايط بحراني، نقش كنترل و نظارت نهادهاي نظارتي و حاكميتي ذي‌ربط، تحت‌الشعاع قرار گرفته و فرصت براي بعضي افراد سودجو و فرصت‌طلب فراهم مي‌شود. از دولت تدبير و اميد انتظار مي‌رود كه ضمن اجتناب از هرگونه شتابزدگي، با راه‌اندازي «كميته‌هاي حقيقت‌ياب» مستقل و بي‌طرف و متخصص (با حضور نمايندگاني از مراكز علمي و پژوهشي و همچنين سمن‌هاي محيط زيستي، نهادهاي مدني و اصحاب رسانه)، آسيب‌شناسي دلايل بروز فجايع اخير را در دستور كار خويش قرار داده و با استفاده از نگرش جامع و تبعيت از رويكردهاي اكوسيستمي، راهكارهاي مناسب و پايدار براي پيشگيري از تكرار اين قبيل معضلات و فجايع را در دستور كار خويش قرار دهد.