شهاب شهسواري
جنگ لفظي دونالد ترامپ با اظهارات خودش وارد مرحله‌اي تازه شده است، همزمان با انتشار مصاحبه‌اي از دونالد ترامپ در شبكه خبري فاكس‌نيوز امريكا كه در آن گفته‌بود «من آدمي نيستم كه بخواهم وارد جنگ با ايران شوم» رييس‌جمهور امريكا، با انتشار يك پيام شبانه در حساب كاربري شبكه اجتماعي خود در توييتر، مستقيما ايرانيان را به نسل‌كشي تهديد كرد. نيمه شب يكشنبه، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا با انتشار پيامي در حساب كاربري خود نوشت: «اگر ايران دعوا مي‌خواهد، رسما پايان ايران فراخواهد رسيد. ديگر هيچگاه ايالات متحده امريكا را تهديد نكنيد.» ادبيات دونالد ترامپ در اين پيام، كاملا با اظهارنظرهاي اخير او در مورد عدم تمايل به جنگ با ايران، متفاوت است و به نظر مي‌رسد كه ناتواني دولتش در وادار كردن ايرانيان به تسليم، او را به حدي از استيصال رسانده است كه مجبور به تهديدهايي اينچنيني عليه موجوديت ايران شود. ساعاتي بعد از انتشار اين پيام، محمد جواد ظريف، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران در پيامي توييتري خطاب به ترامپ نوشت: «دونالد ترامپ با تحريك تيم ب، اميدوار به دستيابي به چيزي است كه اسكندر (مقدوني)، چنگيز (خان) و ديگر متجاوزان نتوانستند به آن دست يابند. ايران براي هزاران سال پابرجا باقي مانده است اما غاصبان همه كنار رفتند.» ظريف افزود: «تروريسم اقتصادي و تهديد به نسل‌كشي باعث پايان دادن به ايران نخواهد شد. هرگز يك ايراني را تهديد نكنيد. احترام بگذاريد، اين روش (احترام گذاشتن) جواب مي‌دهد».
اظهارات متناقض و سردرگم دونالد ترامپ، هفته پيش زماني آغاز شد كه او در واكنش به گزارش نيويورك تايمز در مورد اعزام 120 هزار نيروي نظامي امريكا به منطقه براي جنگ با ايران به خبرنگاران گفت: «اين قطعا خبر جعلي است، هيچ برنامه‌اي براي اين كار وجود ندارد. اگر هم بخواهم نيرو بفرستم خيلي خيلي بيشتر از اين عددها مي‌فرستم.» از آن زمان تاكنون ترامپ به شكل يك خط در ميان، اظهارنظرهاي متناقض خود را ادامه مي‌دهد، يك بار مي‌گويد كه «اميدوار است» جنگي با ايران رخ ندهد، يك بار هم «ايران را به نابودي رسمي» تهديد مي‌كند. اما ترامپ در روزهاي اخير از پژواك اظهارات غيرمتعادل خودش خرسند بود و در توييتي از اينكه به خاطر اين پيام‌هاي متناقض «ايراني‌ها نمي‌دانند چه كاري بكنند» اظهار رضايت كرد.
عصر ديروز ليندسي گراهام، سناتور امريكايي طرفدار ترامپ در توييتي مدعي شد كه سناتورهاي امريكايي در جلسه‌اي با مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا، جان بولتون در مورد اقدامات اخير دولت امريكا عليه ايران توجيه شده‌اند. وي ادعا كرد، جان بولتون روشن كرده است كه حملات اخير به كشتي‌ها در خليج فارس و خطوط لوله عربستان از طرف ايران انجام شده است. به گفته ليندسي گراهام، جان بولتون به سناتورهاي امريكايي گفته است:«هر اتفاقي رخ بدهد بر گردن ايران است و اين ايران است كه امريكا را تهديد مي‌كند.» پيش از اين وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران، جان بولتون، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا را بخشي از تيم ب توصيف كرده بود كه در كنار بن‌زائد، بن سلمان و بي‌بي‌نتانياهو به دنبال آتش‌افروزي عليه ايران هستند. رسانه‌هاي امريكايي طي هفته‌هاي گذشته از شكاف رو به افزايش ميان رييس‌جمهور امريكا و مشاوران جنگ‌طلبش از جمله جان بولتون در مورد ايران نوشته بودند. همزمان با اين تحولات جرمي هانت، وزير خارجه بريتانيا كه كشورش از جمله اعضاي باقي‌مانده در برجام است در موضع‌گيري هوادارانه نسبت به تحركات تنش‌آفرين امريكا در خليج فارس گفته است:«بايد به ايراني‌ها بگويم كه عزم امريكا را محك نزنيد.» وزير خارجه بريتانيا كه كشورش مهم‌ترين متحد امريكا در اروپا محسوب مي‌شود در ادامه تهديدهاي مقام‌هاي امريكايي ادعا كرده است: «امريكايي‌ها به دنبال جنگ نيستند اما اگر به منافع امريكا حمله شود آنها تلافي مي‌كنند.»
جنگ‌هاي بي‌پايان و نقش صنايع نظامي
دونالد ترامپ در مصاحبه‌اي كه ساعاتي بعد از توييت تهديدآميزش عليه مردم ايران در شبكه خبري محافظه‌كار فاكس نيوز پخش شد تاكيد كرد كه بعد از تصميمش براي خروج نيروها از سوريه و افغانستان، گروه‌هاي لابي‌گر صنايع نظامي خواهان جلوگيري از اقدام او شده‌اند. رييس‌جمهور امريكا تاكيد كرد كه گروهي در امريكا در هر شرايطي خواهان جنگ هستند. وي در پاسخ به اين سوال كه «آيا به مردم امريكا اطمينان مي‌دهد كه دنبال درگيري نظامي با ايران نباشد» گفت: «من خودم كسي هستم كه در مورد 19 سال جنگ‌هاي اينچنيني حرف مي‌زنم، شوخي نداريم، صنايع نظامي جنگ مي‌خواهند بعضي از گروه‌ها هستند كه با ما تماس مي‌گيرند، همين صنايع نظامي، آنها هيچ‌وقت نمي‌خواهند كه عقب‌نشيني كنيم، فقط مي‌خواهند بجنگيم. نه! من نمي‌خواهم بجنگم. اما شرايطي كه در ايران هست، نمي‌توانيم اجازه بدهيم كه سلاح هسته‌اي داشته‌باشند.»
محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران، روز دوشنبه با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «ترامپ حق دارد كه مجتمع‌هاي صنايع نظامي را نكوهش كند كه ايالات متحده را به جنگ‌هاي بي‌پايان مي‌كشانند. اما اجازه دادن به تيم ب براي نابود كردن ديپلماسي و تشويق جنايت جنگي از طريق دوشيدن قصاب‌هاي مستبد با فروش‌هاي كلان نظامي، نتيجه‌اي جز تقويت همان مجتمع‌هاي نظامي ندارد. آيا وقتش نرسيده كه لجن‌زار را بخشكانيد؟» «خشكاندن لجن‌زار» يكي از شعارهاي انتخاباتي دونالد ترامپ بود كه هوادارانش او را تشويق به بيرون انداختن نيروهاي فاسد و لابي‌هاي سياسي منفعت‌طلب از دولت امريكا مي‌كردند.
وحشت در واشنگتن
تهديدهاي جديد ترامپ در شرايطي بيان مي‌شود كه سياستمداران در واشنگتن، از وحشت تبديل شدن تهديدهاي دولت امريكا به يك جنگ واقعي در خاورميانه به تكاپو افتاده‌اند. ميت رامني، سناتور جمهوريخواه در مصاحبه‌اي با شبكه تلويزيوني سي‌ان‌ان تاكيد كرده است كه هيچ منفعتي در ورود به يك جنگ جديد در خاورميانه وجود ندارد. رامني، نامزد پيشين جمهوريخواهان در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا گفته است: «حتي براي يك ثانيه هم باور نمي‌كنم كه چه رييس‌جمهور چه جان بولتون، منفعتي در ورود به يك جنگ جديد در خاورميانه داشته‌باشند. چنين چيزي اتفاق نخواهد افتاد. هيچ منفعتي در اين كار وجود ندارد. رييس‌جمهور به وضوح گفته است كه بزرگ‌ترين خطاي سياست خارجي، احتمالا در تمام طول دوران مدرن، تصميم جورج بوش، رييس‌جمهور پيشين براي حمله به عراق بود. اين ذهنيت كه او براي حمله به ايران آماده شود كه يك دشمن بسيار بزرگ‌تر از عراق خواهد بود، به هيچ‌وجه اتفاق نخواهد افتاد.» تولوسي گابارد، نماينده هاوايي در مجلس نمايندگان، كهنه‌سرباز ارتش امريكا و يكي از نامزدهاي دموكرات‌ها براي انتخابات 2020 در مصاحبه‌اي با شبكه خبري اي‌بي‌سي اقدامات ترامپ را «گام زدن در مسير خطرناك جنگ با ايران» توصيف كرد. ست مولتون، نماينده مجلس از ايالت ماساچوست نيز تاكيد كرد جنگ با ايران «دقيقا چيزي است كه جان بولتون دنبال آن است.»
بسيج ميانجي‌هاي معتمد
همزمان با افزايش ادبيات ستيزه‌جويانه و جنگ‌طلبانه از سوي واشنگتن، يوسف بن علوي، وزير خارجه عمان كه كشورش به عنوان كانال ارتباطي معتمد ميان تهران و واشنگتن مشهور است، در سفري اعلام نشده به تهران آمد تا با محمد جواد ظريف، وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران گفت‌وگو و رايزني كند. جزيياتي از دستور كار گفت‌وگوهاي وزيرخارجه عمان در تهران منتشر نشده است، اما بر اساس سابقه ميانجي‌گري عمان ميان تهران و واشنگتن به نظر مي‌رسد كه هدف از سفر يوسف بن علوي، گفت‌وگو در مورد تنش‌هاي جاري در خاورميانه باشد. رد و بدل شدن پيام‌هايي ميان تهران و واشنگتن بين سال‌هاي 2009 تا 2012 از طريق عمان، نقطه آغاز گفت‌وگوهايي تلقي مي‌شود كه به توافق هسته‌اي برجام ميان ايران و قدرت‌هاي جهاني در سال 2015 منتهي شد. سفر وزير خارجه عمان به تهران بعد از آن صورت مي‌گيرد كه رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا مدعي شده‌بود كه شماره تلفن شخصي خود را در اختيار سفارت سوييس در تهران قرار داده است تا اگر رهبران ايران تمايل داشتند با او تماس بگيرند. ايران در واكنش به اين اقدام گفته‌بود كه در شرايط حاضر احتمال تماس با ترامپ وجود ندارد. رييس‌جمهور سوييس، كه كشورش حافظ منافع امريكا در تهران است، هفته گذشته در سفري اعلام نشده به واشنگتن رفت و با رييس‌جمهور امريكا رايزني كرد. سفر محمد جواد ظريف به توكيو در جريان سفرهاي آسيايي هفته گذشته‌اش نيز كه به درخواست وزير خارجه ژاپن انجام شده‌بود، احتمالا به پيشنهاد ژاپن براي ميانجي‌گري ميان تهران و واشنگتن كه در روزهاي قبل از آن مطرح شده‌بود، مرتبط باشد.
به نوشته رسانه‌هاي ژاپن، قرار است رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا دونالد ترامپ هفته آينده سفري رسمي به توكيو داشته باشد. همزمان هايكو ماس، وزير خارجه آلمان كه به صوفيه، پايتخت بلغارستان سفر كرده است در نشست مطبوعاتي با خبرنگاران نيز ضمن ابراز نگراني درباره شدت گرفتن تنش بين ايران و امريكا گفت كه آلمان در حال بررسي تمام گزينه‌ها جهت يافتن يك راه‌حل سياسي براي رفع تنش در خاورميانه است.
نگراني از تنش‌ها در بغداد
همزمان با تحولات جاري در رابطه تهران و واشنگتن، سير تحولات مشكوك در عراق ادامه دارد. درست يك روز بعد از آنكه وزارت خارجه امريكا اعلام كرد پرسنل غيرضروري سفارتخانه خود در بغداد و كنسولگري امريكا در اربيل را از خاك عراق خارج مي‌كند، يك موشك كاتيوشا به سمت منطقه سبز بغداد، منطقه حفاظت شده امنيتي كه ميزبان ساختمان‌هاي دولتي و اماكن ديپلماتيك در بغداد است، شليك شد. هيچ دسته يا گروه عراق مسووليت پرتاب اين موشك را بر عهده نگرفته است و اين موشك در يك ساختمان متروكه در چند صدمتري ساختمان سفارت ايالات متحده امريكا در بغداد فرود آمده است. ساعاتي پيش از اين اتفاق، سفير جديد ايالات متحده امريكا در عراق در اظهاراتي گفته‌بود كه «عراق به هيزم تنش ميان امريكا و ايران بدل شده است.» دولت امريكا فشار به بغداد براي دوري از ايران را بعد از دور جديد تحريم‌هاي عليه بغداد و گفت‌وگوهاي موفقيت‌آميز سران دو كشور در سفر حسن روحاني به بغداد، دوچندان كرده‌اند. در روزهاي گذشته يك كمپاني نفتي امريكا با ادعاي تهديد امنيتي، كاركنان خارجي خود را از شهر بصره خارج كرده است، رويدادي كه به گفته وزير نفت عراق «غيراخلاقي و غيرقابل قبول» توصيف شده است و با «اهداف كاملا سياسي» و بدون هيچ «دليل امنيتي» اتفاق افتاده است. به نوشته آسوشيتدپرس، وزيرخارجه امريكا در سفر دو هفته پيش خود به عراق به رهبران اين كشور هشدار داده است كه در رويارويي با ايران «يا متحد امريكا باشند يا متحد هيچ كس.» به نظر مي‌رسد در شرايطي كه عراق به بزرگ‌ترين شريك تجاري ايران در دوران تحريم‌هاي امريكا بدل شده است، امريكايي‌ها به‌شدت خواهان تحت فشار قرار دادن عراق براي قطع روابط تجاري و اقتصادي با ايران هستند.
همزمان با اين تحولات، تعدادي از رهبران گروه‌هاي سياسي عراق نسبت به دخالت اين كشور در تنش‌هاي اخير منطقه‌اي هشدار داده‌اند. مقتدي صدر، روحاني عراقي كه در انتخابات اخير پارلماني توانست بيشترين آرا را نصيب فهرست انتخاباتي منسوب به خود كند در اظهاراتي تاكيد كرده است كه هر كس باعث دخالت عراق در رويارويي ميان امريكا و ايران شود «دشمن همه مردم عراق است.» به نوشته ميدل ايست نيوز، مقتدي صدر در توييتي نوشت: «امروز نياز داريم كه ملت عراق در محكوميت جنگ و مخالفت با كشيدن پاي عراق به آن فرياد خود را بلند كند و اگر عراق يكپارچه و باجديت چنين نكند راه افتادن جنگ به معناي پايان كار عراق براي هميشه خواهد بود.» قيس خزعلي، روحاني ديگر عراقي و فرمانده گروه اصائب الحق نيز با انتشار توييتي نسبت به «آشفته كردن فضا به منظور ايجاد بهانه براي جنگ كه هدف از آن آسيب زدن به اوضاع سياسي و اقتصادي و امنيتي عراق است» هشدار داد. هادي العامري، از فرماندهان ارشد حشد الشعبي و رييس فهرست فتح در پارلمان عراق هم با صدور بيانيه‌اي تأكيد كرد: «مسووليت ملي و ديني و تاريخي بر همه ايجاب مي‌كند كه شبح جنگ را پيش از هر چيز از عراق و سپس كل منطقه دور نگه دارند چون اگر خداي نكرده جنگي درگيرد همه را خواهد سوزاند.» او افزود كه هركه بخواهد عراق را مبدأ آغاز جنگ كند «يا نادان است يا مزدور، چون نه ايران خواستار جنگ است نه ايالات متحده» و تأكيد كرد كه تنها كسي كه مي‌خواهد اين جنگ دربگيرد «رژيم صهيونيستي» است و براي همين «از همه ملت عراق مي‌خواهيم كه آتش بيار اين معركه نباشند».
همزمان با افزايش اقدامات تحريك‌آميز ايالات متحده در منطقه خليج فارس، نيروي دريايي ايالات متحده امريكا اعلام كرده كه گروهي از كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس، گشت‌زني‌هاي نظامي خود را در آب‌هاي بين‌المللي خليج فارس افزايش داده‌اند. امريكا نام كشورهاي مذكور را اعلام نكرده است اما گفته است كه اين گشت‌زني‌ها در هماهنگي كامل با ناوگان پنجم نيروي دريايي امريكا كه در بحرين مستقر است، انجام مي‌شود.
همزمان وزارت خارجه قطر اعلام كرده است كه كشورش هيچ دعوت‌نامه‌اي از سوي عربستان سعودي براي شركت اين كشور در اجلاس اضطراري اتحاديه عرب و شوراي همكاري خليج فارس دريافت نكرده است. پادشاه عربستان سعودي، شنبه شب اعلام كرد كه از كشورهاي عربي و حاشيه خليج فارس براي شركت در يك اجلاس «اضطراري» در مورد آنچه «تهديدهاي ايران» عنوان شده، دعوت كرده است. دو نشست اضطراري اتحاديه عرب و شوراي همكاري خليج فارس قرار است 25 ماه رمضان در مكه برگزار شود. امير قطر به تازگي به كويت سفر كرده است تا با همتاي كويتي خود در مورد مسائل منطقه ديدار و گفت‌وگو كند. به نوشته رسانه‌هاي عربي، شكاف فزاينده‌اي در شوراي همكاري خليج فارس در مورد ايران رخ داده است و كشورهاي قطر، كويت و عمان، برخلاف بحرين، امارات و عربستان خواهان جلوگيري از افزايش تنش‌ها هستند.
واكنش‌ها به تهديد ترامپ در توييتر
الي گرانمايه، پژوهشگر انديشكده شوراي روابط خارجي امريكا در واكنش به تهديد ترامپ عليه ايران نوشته است: «متحدان اروپايي، كارشناسان دولت، دستگاه‌هاي اطلاعاتي و وزارت دفاع امريكا همگي هشدار داده‌بودند كه خروج از برجام، تلاش براي منزوي كردن رهبران ايران، تلاش براي نابود كردن اقتصادي ايران، قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌هاي تروريستي خارجي، عواقبي دارد كه امنيت ايالات متحده را تهديد مي‌كند. با وجود همه اين هشدارها ترامپ تصميم گرفت اجازه دهد تا بولتون افسار نمايش را در دست بگيرد و به اينجا برسيم.»
لو دابز، كارشناس اقتصادي شبكه فاكس نيوز و از محافظه‌كاران هوادار ترامپ ضمن بازنشر پيام تهديدآميز ترامپ عليه ايرانيان در حمايت از او نوشت: «خدا به رييس‌جمهور ترامپ بركت بدهد! به اصطلاح رهبران ايران بايد بدانند كه با بوش يا اوباما طرف نيستند.» همزمان گروهي از كاربران ايراني شبكه اجتماعي توييتر، در اقدامي هماهنگ نشده نوشته ترامپ در اين شبكه اجتماعي را به عنوان «اظهارات تهديد آميز» ريپورت كردند و خواهان حذف اين پيام يا حساب كاربري منتشركننده آن شدند. تا لحظه تنظيم اين گزارش، اظهارات تهديد آميز ترامپ عليه ايرانيان همچنان از شبكه اجتماعي توييتر حذف نشده است. «متيو گرتز» عضو ارشد گروه غيردولتي «رسانه براي امريكا مهم است» (Media Matters for America) كه سازماني است كه فعاليت رسانه‌ها در اين كشور و صحت گزارش‌هاي آنها را رصد مي‌كند، با توجه به همزماني چند توييت شب گذشته ترامپ با گزارش‌هايي كه از شبكه «فاكس نيوز» در حال پخش بود، نوشته است كه به نظر مي‌رسد توييت او درباره ايران هم حاصل تماشاي يكي از اين گزارش‌ها بوده است.
وندي شرمن، مذاكره‌كننده پيشين امريكا در برجام هم در واكنش به توييت ترامپ نوشته است: «شايد فكر مي‌كني كه رويكرد آتش و خشم در مقابل كره شمالي، در مورد ايران جواب مي‌دهد و آنها را به ملاقات با تو مي‌كشاند. چنين نمي‌شود و قمار كره شمالي هم خيلي خوب از آب درنيامد؛ درآمد؟» از سوي ديگر، كريس مورفي سناتور امريكايي در واكنش به توييت ترامپ، نوشت: «اگر بچه چهارم دبستاني من، فرمانده كل قوا بود، همين را مي‌نوشت.» همچنين، مايكل مك فال، سفير سابق امريكا در روسيه، توييت كرد: «ايران رسما هزاران سال است كه وجود داشته و قطعا از دوره رياست‌جمهوري ترامپ نيز جان سالم به در مي‌برد.» جيمز بيز، دبير ديپلماسي الجزيره نيز نوشت: «اين نوع مزخرفات متعلق به دبستان است، نه كاخ سفيد.»