نگاهي به مستند «در جست‌وجوي فلسطين» ساخته ادوارد سعيد
سرزمين مادري
محمد ايران‌دوست
پروفسور ادوارد سعيد شرق‌شناس، متفكر، نويسنده و منتقد ادبي فلسطيني با نگارش ده‌ها كتاب و مقاله معتبر در زمينه‌هاي اجتماعي، سياسي، فلسفي، رسانه و موسيقي و 40 سال تدريس در دانشگاه كلمبياي نيويورك به شهرتي جهاني رسيد. نظريات و انديشه‌هاي پروفسور ادوارد سعيد پيرامون فرهنگ غرب و شرق در محافل علمي و آكادميك دنيا كماكان محل رجوع است. اين چهره شناخته شده جهاني دو دهه پيش با حضور در فيلم مستندي به نام
«در جست‌وجوي فلسطين» به تحريفات، ابهامات و سوال‌هايي كه پيرامون اشغال فلسطين بر اثر مرور زمان نزد افكار عمومي دنيا پديد آمده، پاسخ مي‌دهد. او مهم‌ترين برهه تاريخ سياسي اين كشور، تشكيل نخستين دولت اسراييل در سال 1948 و پيامدهاي مخرب آن تا سال 1998 را با رويكردي بي‌طرفانه و خالي از گرايشات و تمايلات ملي‌گرايانه و تنها براساس مشاهدات و تجربيات عيني روايت مي‌كند. پروفسور ادوارد سعيد در مستند «در جست‌وجوي فلسطين» پس از
50 سال به سرزميني كه در آن متولد شده بازمي‌گردد و حقايق و واقعيات تلخي را كه در اين نقطه كره‌زمين در حال وقوع است، زنده درمعرض تماشا و قضاوت مخاطبان قرار مي‌دهد. او انفجار هتل كينگ ديويد در سال 1946 در اورشليم توسط تروريست‌هاي يهودي را سرآغاز مناقشه مسلمانان و يهودي‌ها معرفي مي‌كند و از تشكيل دولت اسراييل به عنوان توطئه‌اي بزرگ كه زندگي ميليون‌ها انسان را تحت‌تاثير قرار داد، سخن مي‌گويد؛ توطئه شومي كه باعث آوارگي فلسطيني‌ها شد و تروريست را در قلب خاورميانه پايه‌گذاري كرد. در اين مستند ادوارد سعيد خانه‌اي را كه در آن متولد شده و تا 12 سالگي با خانواده‌اش در آن زندگي كرده، نشان مي‌دهد و مي‌گويد، در سال 1946 خانواده ما را از اين خانه زيبا و خاطره‌انگيز بيرون راندند و همانند ميليون‌ها فلسطيني آواره كشورهاي دور و نزديك شديم. ادوارد سعيد در اين فيلم با «محمود درويش» شاعر ملي فلسطيني و پروفسور «ايلان پاپه» از تاريخ‌نگاران پيشرو اسراييلي درباره رويدادهاي وحشت‌انگيز و تلخ سال 1946 تا 1948 صحبت مي‌كند و آن دو براساس شواهد و قرائن تاريخي مي‌گويند، اسراييل با كشتار فلسطيني‌ها و ايجاد رعب و وحشت مردم را مجبور به ترك خانه و كاشانه‌شان كرد و خروج داوطلبانه اعراب از فلسطين صحت ندارد. ادوارد سعيد نظر پيانيست مشهور اسراييلي «دنيل برنبويم» را درباره اشغال فلسطين جويا مي‌شود و او مي‌گويد: بعد از جنگ اعراب و اسراييل در سال 1967 بود كه فهميدم براي اولين‌بار در تاريخ، يهودي‌ها بر اقليت ديگري سلطه دارند و اصلا از اين حس خوشم نيامد. ادوارد سعيد به كرانه باختري مي‌رود و زمين‌هاي كشاورزي فلسطيني‌ها را نشان مي‌دهد كه توسط سربازان اسراييلي با بولدوزر در حال تخريب است، با مردم صحبت مي‌كند و آنها از ظلمي كه هر روز بر آنها واقع مي‌شود، سخن مي‌گويند. ادوارد سعيد با مشاهده وضعيت دردناك مردم كه در حال از دست دادن زندگي‌شان هستند، متاثر مي‌شود و با حزن و اندوه سكوت مي‌كند. در بخشي ديگر از فيلم او قرارداد صلح 1993 اسلو ميان اسراييل و فلسطيني‌ها را ناعادلانه مي‌داند و با نقد اين قرارداد با «اسراييل شاحاك» بازمانده هولوكاست و استاد دانشگاه عبري اورشليم هم‌صحبت مي‌شود. شاحاك مي‌گويد: قرارداد اسلو بعد از تشكيل دولت اسراييل در سال 1948 دومين پيروزي بزرگ براي صهيونيسم بود، اسلو وضعيت بسيار بدي را تثبيت كرد كه در آن رژيم عرفات و اسراييل براي سركوب مردم فلسطين همكاري مي‌كنند. از نظر من آنها دو جزو يك نظامند؛ بخش فرودست و بخش فرادست. ادوارد سعيد به تبعات قرارداد اسلو مي‌پردازد و نشان مي‌دهد اين قرارداد در زندگي مردم فلسطين تغييري ايجاد نكرد و به مراتب وضعيت را بغرنج‌تر نيز كرده است. او به شهرك‌سازي صهيونيست‌ها در زمين‌هاي فلسطيني اشاره كرده و از سكوت مجامع جهاني و مدعي حقوق بشري به‌شدت گلايه مي‌كند. ادوارد سعيد با تشريح ظلم و جنايت‌هاي روزانه اسراييلي‌ها در سرزمين‌هاي اشغالي معتقد است، با جنبش توده‌اي و با ابزارهاي سياسي، اخلاقي و غيرخشونت‌آميز مي‌توان به پيروزي دست يافت. فيلم مستند «در جست‌وجوي فلسطين» باتوجه به ساختار و مضمون آن و گفت‌وگو با شخصيت‌هاي سرشناس فلسطيني و اسراييلي و حضور چهره سرشناس و مشهور جهاني، زنده‌ياد پروفسور ادوارد سعيد در زمره فيلم‌هاي باارزش و قابل استناد سينماي مستند محسوب مي‌شود. فيلم با بهره‌گيري از آرشيوي جذاب، تدويني مناسب و بيان نكات مهم و قابل تامل تاريخي و سياسي توانايي آن را دارد كه مخاطب را پس از دو دهه با خود همراه سازد و روايتي نو از ماجراي فلسطين ارايه كند. تماشاي اين فيلم پرمحتوا براي نسل امروز و كساني كه نسبت به واقعيات اشغال فلسطين دچار شك و ترديد شده‌اند، مي‌تواند راهگشا باشد.