به بهانه «بدترين فاجعه مديترانه»
مي‌خواهم به كشورم برگردم و آنجا بميرم
صدف فاطمي
خبر تكراري است؛ مثل هميشه. مثل تمام اين چند سال گذشته كه خبر مي‌رسيد پناهندگان در درياي مديترانه غرق شده‌اند و تصاوير آوارگي‌شان در دنيا دست به دست مي‌شد. اين‌بار اما عمق فاجعه زياد است. سر خط خبرها نوشتند: تعدادي از پناهندگان و مهاجراني كه در حال عبور از سواحل ليبي در درياي مديترانه بودند، غرق شده‌اند. ايوب قاسم، سخنگوي گارد ساحلي ليبي هم در گفت‌وگو با خبرگزاري آسوشيتدپرس اضافه كرد كه تعداد سرنشينان دو قايق تقريبا ۳۰۰ نفر بوده كه حدود ۱۵۰ نفرشان غرق شده‌اند. سازمان ملل اين حادثه را «بدترين فاجعه مديترانه» در سال جاري ناميد.
قصه اين آدم‌هاي نااميد
حالا باز نام پناهندگان و قصه حال پريشان‌شان تيتر اخبار روز دنيا شده است. حالا دوباره همه رسانه‌ها آنها را به قضاوت نشسته‌اند. چارلي يكسلي، سخنگوي پناهندگان سازمان ملل متحد به رويترز مي‌گويد كه گارد ساحلي ليبي آنها را بازداشت كرده و تعداد زيادي از قربانيان زنان و كودكان بوده‌اند. فيليپو گراندي، كميسارياي عالي سازمان ملل متحد مي‌گويد: «اين بدترين فاجعه مديترانه در سال اخير است» و سرش را به نشانه تاسف تكان مي‌دهد. باز دنيا از ظلمي كه به كودكان مي‌رود، مي‌نويسد و باز سازمان حمايت از حقوق كودكان تكرار مي‌كند كه اين حق آنها نيست و سرنوشت‌شان بايد طور ديگري شود. گراندي از كشورهاي اروپايي مي‌خواهد ماموريت نجات پناهندگان در درياي مديترانه را ادامه و بازداشت مهاجران ليبي را پايان دهند. او حالا نگران‌تر از قبل است. فاجعه بزرگي رخ داده و جان ۱۵۰نفر از دست رفته است. اين اما پايان قصه مرگ آدم‌هاي آواره در درياي مديترانه نيست. گراندي مي‌گويد: «بايد مسيرهاي امن خروج از آفريقاي شمالي را پيدا كرد، قبل از اينكه خيلي دير شود و سرنوشت بقيه آدم‌هاي نااميد هم همين شود.» گراندي مي‌داند كه دير يا زود فكر عبور از درياي مديترانه به ذهن ديگراني هم كه اميدشان را از دست داده‌اند خطور مي‌كند. او مي‌داند كه اين مرگ‌ها و ميرها براي بازماندگان درس عبرت نمي‌شود. آنها در خط پايان زندگي مي‌كنند و چيزي براي از دست دادن ندارند. اين است كه جان‌شان را قمار مي‌كنند.
ايوب قاسم به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد كه بيشتر نجات‌يافتگان از اهالي اتيوپي بوده‌اند و مابقي‌شان از فلسطين و سودان. صباح يوسف از سودان آمده. خيال زندگي ديگري را در سر مي‌پرورانده. لابد بارها شب‌ها قبل از خواب خانه‌اي رويايي را تصور مي‌كرده كه چراغش روشن است و در آن بوي زندگي مي‌پيچيد. حتما در خيالش آن خانه گرم بوده و سقفي داشته. حالا آوار روياها روي مغزش سنگيني مي‌كند. فرزند هفت ساله‌اش در دريا غرق شده و رويايش را آب با خودش برده است، به خبرنگار رويترز مي‌گويد: « ديگر هيچ چيزي نمي‌خواهم. فقط مي‌خواهم به كشورم سودان برگردم و همانجا بميرم!»
يكي از بازماندگان اهل اريتره، بغضش را سخت فرو مي‌دهد و مبهوت نگاه مي‌كند. انگار دنبال كلماتي مي‌گردد كه گم شده‌اند. به سختي مي‌گويد: «عصر بود كه از ليبي به سمت ايتاليا راه افتاديم. يك ساعت بيشتر نگذشته بود كه اولين صداي غرق شدن كشتي به گوش‌مان رسيد. بسياري از مردم غرق شدند. مردمي كه اميد با خودشان آورده بودند.» بازمانده ديگري از اريتره مي‌گويد: «ما خودمان، خودمان را نجات داديم. هيچ‌كس نمي‌توانست به ما كمك كند. اصلا كسي هم نيامده بود كه ما را نجات دهد. ما اينجا به دردسر افتاده‌ايم. بنابراين به كمك شما (جامعه بين‌المللي) نياز داريم.» ليبي يكي از مقصدهاي اصلي مهاجران و پناهندگان است. آنها از فقر و جنگ در خاورميانه و آفريقا فرار مي‌كنند و درياي مديترانه تنها مسير آنها براي رسيدن به اروپاست. مهاجران اغلب با كشتي‌هاي ناامني كه پر از آدم است راهي دريا مي‌شوند. طبق گفته سازمان ملل تا امروز حدود ۷۰۰ نفر در درياي مديترانه غرق شده‌اند كه اين عدد تقريبا برابر با نيمي از جمعيت هزار و ۴۲۵ مهاجراني است كه در سال ۲۰۱۸ ثبت شده است.
ياكسلي، سخنگوي كميسارياي عالي سازمان ملل به الجزيره مي‌گويد: « اگر همين روند تا پايان امسال ادامه پيدا كند، ما در طول شش سال متوالي، شاهد مرگ بيش از هزار نفر در درياي مديترانه خواهيم بود.» باورش براي ياكسلي هم سخت است. همان‌قدر كه بقيه از شنيدن اين خبر ته دل‌شان مي‌سوزد؛ براي آدم‌هاي نااميدي كه مديترانه آخرين نقطه اميدشان بود؛ مي‌گويد: «اين يك نقطه عجيب و غريب است. تنها چند هفته بعد از اينكه ۵۰نفر جان‌شان را در جريان حملات هوايي در اردوگاه پناهندگان تاجورا در ليبي از دست دادند، عده‌اي ديگري هم كه به اميد تغيير سرنوشت دل به دريا زدند تا به ليبي برسند، باز مرگ سر راه‌شان قرار گرفت.» با اينكه نمي‌خواهد چاشني احساسات حرف‌هايش را زياد كند، اما هم خودش مي‌داند چه مي‌گويد و هم خبرنگار الجزيره؛ مخلص كلامش اين است كه مرگ اگر لج كند، دست از سر آدم‌ها برنمي‌دارد و بالاخره هر طور شده مچ‌شان را مي‌گيرد، در تاجورا باشند يا در درياي مديترانه!
به گفته كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد، حدود ۶هزار پناهنده و مهاجر در بازداشتگاه‌ها در سراسر ليبي نگهداري مي‌شوند. اين در حالي است كه حدود ۵۰هزار پناهجو هم در نقاط ديگر كشور اقامت دارند.
رنج قابل پيشگيري
درست است كه وقتي مشكلي پيش مي‌آيد، همه اهل فن مي‌شوند و مي‌گويند ما كه گفته بوديم و قبلا هشدار داده بوديم اما سازمان ملل واقعا پيش از اين‌بارها هشدار داده بود. گواهش هم تمام خبرها و گزارش‌هاي پيشيني است كه سازمان ملل در آنها بارها تاكيد كرده كه آفريقاي شمالي جنگ‌زده و در معرض انحطاط، محل امني براي نگهداري مهاجران و پناهندگان نيست و آنها هم حق زندگي دارند. سازمان ملل همچنين بارها از اتحاديه اروپا خواسته بود افرادي را كه در تلاش براي رسيدن به اروپا هستند، به زور ناچار به عقب‌نشيني نكنند و حامي آنها باشند. ماتئو سالويني، معاون نخست‌وزير و وزير داخلي ايتاليا اما با طرح حمايت از پناهندگان مخالف بود، چرا كه تعداد زيادي از آنها به بنادر ايتاليا آورده مي‌شدند. سالويني ورود كشتي‌هاي غيرنظامي خيريه را به بنادر ايتاليا ممنوع و تهديد كرد كه مجرماني را كه پاي‌شان به بنادر آنها برسد، ده‌ها هزار يورو جريمه مي‌كند. سازمان پزشكان بدون مرز اما در روزهاي اخير رويكرد اتحاديه اروپا را رد كرد و گفت كه «رنج» مهاجران و پناهندگان در ليبي و «مرگ» آنها در درياي مديترانه «قابل پيشگيري» است.
سام ترنر، رييس سازمان پزشكان بدون مرز در بخش ماموريت جست‌وجو و نجات در ليبي حرف‌هايش را در قواره بيانيه‌اي اين‌طور اعلام كرد: «سياستمداران معتقدند كه مرگ صدها نفر از مردم در دريا و رنج هزاران پناهنده و مهاجراني كه در ليبي به دام افتاده‌اند، هزينه‌اي قابل قبول براي كنترل مهاجرت است. واقعيت تلخ اما اين است كه در حالي كه آنها تلاش مي‌كنند به اصطلاح بحران مهاجرت اروپايي را تمام كنند، به‌طور آگاهانه‌اي چشم روي يك بحران انساني مي‌بندند؛ بحراني كه با اين سياست‌ها بيگانه است و مدام در ليبي و دريا جان مي‌گيرد.»