اميد به بهبود مذاكرات هسته‌اي و تنش در تنگه هرمز مهم‌ترين عوامل موثر بر قيمت نفت است
آينده نفت، غيرقابل پيش بيني شد
آويده علم جميلي
مسيرهاي انرژي نقش مهم و موثري در ايجاد امنيت انرژي، رشد و توسعه اقتصادي در كشورها به خصوص كشورهاي مصرف‌كننده انرژي و توسعه يافته دارد. از مسيرهاي ترانزيت انرژي به خصوص نفت مي‌توان به مثابه اهرم‌هاي فشار براي رسيدن به اهداف سياسي و اقتصادي استفاده كرد. يكي از اين اهرم‌ها، تحريم‌هاي نفتي عليه كشورهاي صادركننده نفت است. اتفاقي كه براي ايران در كمتر از يك دهه دو بار رخ داد. اما با هر بار تحريم نه تنها آهنگ رشد اقتصادي جهان كندتر شد بلكه تنش در منطقه خاورميانه به اقتصاد كشورهاي ديگر نيز لطمه زد. يكي ديگر از اين اهرم‌ها، افزايش تنش و بر هم خوردن امنيت آبراهه‌هاي مهم ترانزيت انرژي در جهان است. امريكا به واسطه حضور در منطقه و ايجاد پايگاه‌هاي مختلف نظامي در كشورهاي هم‌پيمانش سعي در القاي كاهش امنيت در تنگه هرمز دارد. هر نشانه‌اي مبني بر به هم خوردن امنيت در آبراهه‌ها و تنگه‌هاي مهم جهان كه محل عبور و مرور كشتي‌هاي نفتكش است، قيمت‌هاي نفت را دستخوش تغيير قرار مي‌دهد و از آن طريق مي‌تواند بر اقتصادهاي در حال توسعه‌اي مانند هند و چين تاثير گذاشته يا جلوي آهنگ رشد اقتصادي ساير كشورهاي توسعه يافته را بگيرد.
تنش در مهم‌ترين آبراهه عبوري نفت جهان، يعني تنگه هرمز كه تامين‌كننده 30 درصد از نفت جهان است علاوه بر تغيير در عرضه انرژي، نوسان در قيمت‌ها را نيز به دنبال خواهد داشت. تا قبل از انقلاب نفت شيل در امريكا، ثبات و امنيت در تنگه هرمز و منطقه خليج فارس از اهميت بالايي برخوردار بود. هر اقدامي كه موجبات بر هم خوردن امنيت و ثبات در اين منطقه مي‌شد در نهايت اثرش را بر كاهش عرضه نفت در بازار انرژي و افزايش قيمت مي‌گذاشت. پس از انقلاب شيل و افزايش توليد نفت امريكا، كشورهاي مهم وارد‌كننده نفت مانند چين و هند، سعي بر واردات نفت كمتر از تنگه هرمز دارند. اما اين تنگه يك تفاوت با سايرآبراهه‌هاي جهان دارد؛ اينكه هر كشوري كه قصد مراوده چه در حوزه انرژي و چه در حوزه تجاري با كشورهاي حوزه خليج فارس دارد بايد از تنگه هرمز استفاده كند و كشتي‌هايش را از طريق آن به بنادر هدف برساند. عوامل تاثيرگذار بر قيمت نفت، تنها آبراهه‌هاي انتقال نفت خام نيست بلكه چشم‌انداز رشد اقتصادي و آينده مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و كشورهاي ديگر نيز است.
تنش در تنگه هرمز قيمت‌ها را افزايش مي‌دهد
هفته گذشته صندوق بين‌المللي پول پيش‌بيني خود از آينده رشد اقتصادي جهان را با توجه به افزايش تنش بين چين و امريكا همچنين كاهش تقاضاي جهاني براي انرژي به دليل ابهام در آينده اقتصاد تعديل كرد. در اين گزارش آمده كه يكي از دلايل كاهش رشد اقتصادي در جهان، محدوديت در صادرات نفت ايران، ليبي و ونزوئلاست كه باعث مي‌شود، دورنماي اقتصاد جهان در هاله‌اي از ابهام قرار گيرد و كاهش تقاضايي براي انرژي به خصوص نفت ايجاد شود. تحريم‌هاي نفتي عليه ايران علاوه بر اينكه در ميان‌مدت مي‌تواند بر قيمت‌هاي نفت در بازار تاثير بگذارد، امنيت در مهم‌ترين آبراهه نفتي كشور را نيز به مخاطره مي‌اندازد. طبق آخرين آمار اداره اطلاعات انرژي امريكا، در سال 2018 روزانه 21 ميليون بشكه و مشتقات نفتي همچنين بيش از 4 تريليون فوت مكعب گاز از طريق هرمز راهي بازارهاي گازي و كشورهاي مصرف‌كننده ال‌ان‌جي شد. البته بيشتر كشورهاي حاشيه خليج فارس و كشورهايي كه با تنگه هرمز مرز دريايي دارند به عنوان توليدكننده و صادركننده انرژي شناخته مي‌شوند كه اين موضوع هم بر اهميت تنگه هرمز مي‌افزايد. در سال گذشته ميلادي امريكا روزانه 1.4 ميليون بشكه نفت و مشتقات از كشورهاي حاشيه خليج فارس و تنگه هرمز وارد كرده است. طبق همين آمار كشورهاي آسيايي بيش از 75 درصد از انرژي مورد نياز خود را از طريق تنگه هرمز دريافت كرده‌اند. كشورهايي مانند چين، هند، كره، ژاپن و سنگاپور از مهم‌ترين كشورهاي مصرف‌كننده انرژي هستند كه وابستگي زيادي به نفتكش‌هاي خارج شده از تنگه هرمز دارند. در ماه‌هاي اخير برخي تحركات در اين تنگه و بيم افزايش تنش‌ها، قيمت نفت را روزانه تغيير داده و برخي كشورها از جمله عربستان به سمت «پلن بي» براي صادرات سريع‌تر نفت خود روي آورده‌اند. عربستان بزرگ‌ترين توليدكننده انرژي در تنگه هرمز است كه 90درصد صادراتش از طريق اين تنگه منتقل مي‌شود. هر چند كه اين كشور چند سال پيش خط لوله‌اي با ظرفيت صادرات روزانه 5 ميليون بشكه نفت از طريق درياي سرخ را احداث كرد اما هنوز نتوانسته از آن به اندازه تنگه هرمز بهره ببرد. با گذشت حدود 37 سال از احداث اين خط لوله به نظر مي‌رسد، عربستان اين بار با عزمي جزم‌تر به صادرات بيشتر از طريق اين خط لوله مي‌انديشد. هر چند به نظر مي‌رسد، بندر باب‌المندب در درياي سرخ نيز آن طور كه بايد انتظارات انتقال انرژي براي عربستان را برآورده نمي‌كند يكي از انتظارات عربستان تامين امنيت در اين بندر است. سال گذشته چند نفتكش عربستاني در اين تنگه مورد حمله دزدان دريايي قرار گرفت. چندي پيش نيز خط لوله شرق به غرب كه به اين بندر متصل است به وسيله پهپاد حوثي‌ها آتش گرفت. اين حملات توانست يك و نيم درصد بر قيمت‌هاي نفت تاثير بگذارد و آن را افزايش دهد. حملات اخير نشان مي‌دهد كه عربستان نمي‌تواند از تنگه هرمز كامل چشم‌پوشي كند و استفاده از اين خط لوله را تا به سامان شدن شرايط به تعويق مي‌اندازد. از سوي ديگر، انتقال صادرات نفت خام عربستان به درياي سرخ وظيفه حفاظت از نفتكش‌ها را پيچيده‌تر مي‌كند چون نيروي‌هاي دريايي اين كشور حالا بايد دو تنگه را به جاي يكي تحت كنترل خود درآورند. بنابراين عربستان همچنان به تنگه هرمز وابسته است و اگر تنشي در آن اتفاق افتد، بزرگ‌ترين متضررش خواهد بود.
كاهش قيمت نفت
پس از آنكه عباس عراقچي، معاون وزير امور خارجه روز يكشنبه و پس از نشست برجام در وين با گروهي از امضاكنندگان توافق هسته‌اي، صحبت‌هاي مطرح شده را سازنده اعلام كرد، قيمت نفت روند كاهشي به خود گرفت. به گزارش رويترز با افزايش احتمال آرام شدن تنش‌هاي خاورميانه، قيمت نفت افت كرد و قيمت پيش‌خريد هر بشكه نفت خام برنت درياي شمال ۰.۴۹ درصد افت كرد و به ۶۳.۱۵ دلار رسيد. قيمت پيش‌خريد هر بشكه نفت خام امريكا نيز ۰.۳۰ درصد پايين آمد و به ۵۶.۰۳ دلار رسيد.
رشد توليد نفت امريكا صفر مي‌شود
بعد از انقلاب شيل در امريكا، اين كشور در مدت كوتاهي توانست جايگاهي براي خود بين توليدكنندگان بزرگ نفت دنيا دست و پا كند. طبق گزارش نشريه فوربس در كمتر از 8 سال، توليد نفت شيل امريكا از كمتر از ۶ ميليون بشكه در روز به بيش از ۱۲ ميليون بشكه در روز رسيد. شايد افزايش توليد نفت امريكا به بيش از دو برابر 10 سال پيش باعث شده كه قيمت نفت با ادامه توافق كاهش توليد اوپك بالاتر نرود.
«پرمين»، مهم‌ترين منطقه براي توليد نفت شيل است كه اخيرا بحث‌هايي در خصوص كاهش روند توليد در آن منتشر شده است. طبق آمارهاي اداره اطلاعات انرژي، يك روند كاهشي در توليد نفت امريكا از ماه ژانويه گزارش شده كه از ماه مه شدت گرفته است. طبق اين گزارش سرعت كاهش رشد توليد آنقدر بالاست كه تا پايان سال جاري به زير صفر مي‌رسد. وقتي رشد توليد به زير صفر برسد، نشان‌دهنده كاهش سالانه توليد نفت امريكا خواهد بود. البته نتيجه‌گيري درخصوص كاهش ادامه‌دار توليد نفت امريكا سخت است و ممكن است آغازي بر افزايش توليد نفت شيل باشد، مانند آنچه كه در سال 2015 اتفاق افتاد. كاهش توليد سالانه نفت امريكا، بهترين نتيجه را براي اوپك در بر دارد چرا كه مي‌داند در كنار كاهش توليد امريكا و ادامه كاهش توليد، قيمت‌هاي نفت افزايش يافته و مجددا اوپك برگ برنده را در بازار انرژي در دست خواهد گرفت.