چرا شوراياري‌ها مهمند؟
مرجان يشايايي
دوره پنجم انتخابات انجمن‌هاي شوراياري تهران با همه اما و اگرها 4 مرداد ماه برگزار شد و منتخبان ساكنان محلات شهر در نهادي مردمي در اداره امور محله سهيم شدند. هر چند بر اساس اساسنامه، شوراياري‌ها بازوهاي اجرايي و نظارتي رسمي نيستند، اما به جهت آنچه در اساسنامه گفته شده، يعني شناسايي مشكلات، ارايه طرح و پيشنهاد براي محيط‌زيستي سالم‌تر، بهبود وضعيت سفرهاي درون‌شهري و در كل ارايه طرح و پيشنهاد در جهت بهبود كيفيت زندگي اهالي محل در واقع يكي از عوامل توسعه شهري و چشم و گوش مردم به حساب مي‌آيند. به همين دليل در كشورهاي توسعه‌يافته انتخابات شهرداري‌ها و محلات از مهم‌ترين انتخابات‌ها به‌شمار مي‌آيند.
امروز نزديك به 70 درصد مردم كشورمان در شهرها زندگي مي‌كنند. در بسياري موارد تصميمات و برنامه‌ريزي‌هاي شهري بدون در نظر گرفتن خواست‌هاي مردمي كه در تماس روزمره با آن مسائل هستند، تنها با عنايت به ضرورت‌هاي ساختاري و فيزيكي شهري گرفته مي‌شوند. در گوشه و كنار هر محلهاي مي‌توان نمونه‌اي را پيدا كرد.
مخازن زباله كه در محلهاي نامناسب قرار داده شده‌اند، پله‌هاي دسترسي محلي كه براي بخش بزرگي از ساكنان مانند كودكان و سالمندان و معلولان امكان استفاده از آنها نيست، پارك‌هايي كه امكانات رفاهي در آنها پيش‌بيني نشده يا ساختمان‌هايي كه كاربري آنها آسايش يا حتي سلامت مردم را به خطر مي‌اندازند، مصاديقي از تصميمات شهري بدون درنظر گرفتن رفاه اهالي هستند. در سطح كلان هم مي‌توان از چند نمونه نام برد.
يكي از نمونه‌هاي بحث‌برانگيز نگاه سازه‌محور ساخت پل‌هاي صدر هستند كه بنا بر نظر كارشناسان علوم اجتماعي و محيط زيست بدون توجه به كيفيت زندگي ساكنان و ويژگي‌هاي باارزش محلي و تنها با نگاهي سازه‌محور و با هزينه‌اي گزاف ساخته شدند يا در مثالي ديگر مي‌توان به زيرگذر عابر پياده در چهارراه وليعصر اشاره كرد كه بي‌توجه به اولويت‌هاي حق پياده در برنامه‌ريزي امروز شهرهاي توسعه‌يافته، مردم پياده را به زيرزمين رانده و در اين ساخت غول‌آسا، توجهي به زحمتي كه بر دوش پياده‌ها مي‌گذارد، نداشته است. زيرگذر ميدان وليعصر كه باز هم براي عبور از عرض ميداني نه‌چندان بزرگ مردم را وادار به طي مسافتي نسبتا دراز و پيچيده و سوار و پياده شدن از چندين پله برقي و غيربرقي مي‌كند، نمونه‌هاي ديگر تفكر غيرمشاركتي و سازه‌محور است. شايد اگر مشاركت مردمي وجود مي‌داشت و از مردم محل هم نظرخواهي مي‌شد، ساخت اين سازه‌هاي عظيم به طريقي ديگر بسامان مي‌رسيد.
تمركززدايي از نهادهاي سياستگذار و تصميم‌گيرنده و مشاركت مردم از قاعده هرم اجتماع از اركان اوليه توسعه و بهبود كيفيت زندگي شهري است و مشاركت مردم در اداره امور محله پايه‌هاي تمركززدايي در تصميمات شهري هستند. امروز محيط زيست شهري ما به واسطه ساخت و سازهاي بي‌رويه در خطر جدي قرار گرفته، حمل و نقل عمومي شهرهاي بزرگ كارايي مناسب ندارند و تردد در كلانشهر تهران يكي از مشكلاتي است كه هر شهروند بايد روزانه با آنها درگير شود. به اينها مسائل مربوط به پسماند و آلودگي هوا را نيز اضافه كنيد. هرچند طرح‌ها و پيشنهادات محدودي كه شوراياري‌ها ارايه مي‌كنند، نمي‌تواند ساختار كلان سوءمديريت شهري را برطرف كند، اما شنيدن صداي مردم باعث مي‌شود ديگر نتوان در پشت درهاي بسته تصميم گرفت.
امروزه ديگر انتخابات‌هاي كلان با انبوه راي‌دهندگان ملاك توسعه‌يافتگي يا حتي دموكراسي نيست، بلكه ملاك توسعه دموكراسي‌هاي هسته‌اي است، يعني ايجاد امكان نظارت و كمك به تصميم‌سازي توسط هسته‌هاي كوچك مردمي كه از يك سو در تماس مستقيم با مردم و از سويي ديگر در تماس با مسوولان باشند.
شوراياري‌ها علاوه بر تمركززدايي در برنامه‌ريزي از بالا به پايين نيز تمرين دموكراسي هستند. شوراياران در تماس هرروزه با هم‌محله‌اي‌هاي خود قرار دارند و بايد با آنها مستقيم صحبت كنند. ديگر دوره انتخابات مسوولان و منتخباني كه سر هر انتخابات پيدا مي‌شوند و هر يك وعده‌هايي چرب‌تر مي‌دهند، به سر آمده.
تهران كلانشهري است با محلاتي بسيار متنوع كه از كوه تا دشت كشيده شده. هر يك از محلات تهران از نظر طبيعي و بومي و فرهنگي هويتي دارد كه بايد آن هويت به كمك خود اهالي حفظ شود. حتي تنوع گياهي و جانوري در محلات مختلف، متفاوت است و امروز يكي از نگراني‌هاي تهراني‌ها، كاهش شديد گونه‌هاي زيستي جانوري و گياهي به واسطه ساخت و سازهاي گاه غيرمجاز و اغلب با نگاه ساخت‌محور و سودجويانه است. تغيير دائمي چهره محلات تهران، به‌خصوص محلات قديمي‌تر و آنهايي كه بار تاريخي و فرهنگي دارند و جايگزين شدن ساختمان‌هاي هويت‌ساز كه هر يك به دليلي شاخص شده‌اند با سازه‌هاي بي‌هويت امروزي، نه تنها امري مثبت و نشانه پيشرفت نيست، بلكه فضاي بي‌هويتي و از خود بيگانگي را ترويج مي‌كند.
براي تعديل همه مشكلاتي كه در بالا گفته شد، شوراياري‌ها مي‌توانند موثر و مفيد باشند، به شرط آنكه واقعا از دل مردم بيرون بيايند و به وظايف خود بپردازند و گرفتار بازي‌هاي جناحي نشوند.
منتخب شوراياري محله نظامي گنجوي