وزير اقتصاد از ورود يك ترفند قديمي به ايران مي‌گويد
افشاكننده فساد پاداش مي‌گيرد
گروه اقتصادي
همزمان با روز جهاني فساد، در ايران نيز مقامات اقتصادي ايران در روزهاي گذشته به ارزيابي شرايط اقتصادي كشور و راهبردهاي مقابله با فساد پرداخته‌اند. محمد نهاونديان، معاون اقتصادي رييس‌جمهور دوشنبه هفته جاري از لزوم برخورد سيستماتيك با فساد گفت و اعلام كرد بايد تفكيكي مهم ميان احساس و ادراك فساد و فساد واقعي رخ داده در جامعه گذاشته شود و در چنين شرايطي نارضايتي مردم از نحوه برخورد با مفسدان اقتصادي نيز كاهش خواهد يافت.
هر چند در سال‌هاي گذشته همواره موضوع برخورد با فساد در اقتصاد ايران مطرح بوده و پرونده‌هاي كلان و گسترده‌اي در اين زمينه باز و احكام قضايي مختلفي نيز درباره آنها صادر شده است، اما در ماه‌هاي گذشته و همزمان با دور جديد تحريم‌هاي امريكا، موضوع فساد اقتصادي نيز بار ديگر به صدر اخبار آمده است. دولت كه پس از بازگشت تحريم‌ها و افزايش قيمت ارز، مجبور شد بار ديگر ارز را چندنرخي كند و براي واردات كالاهاي اساسي ارز ارزان‌قيمت دولتي در نظر بگيرد، پس از چند ماه با موج سوءاستفاده از اين تصميم مواجه شد، سوءاستفاده‌كنندگاني كه با رانت يا جعل اطلاعات ارز ارزان‌قيمت دريافت كردند اما به جاي واردات كالاهاي اساسي، اين منابع را صرف سود شخصي خود كردند. به دنبال اين اتفاقات بود كه در طول چند ماه تعداد زيادي دادگاه با محوريت برخورد با مفسدان اقتصادي تشكيل شد و در اين دادگاه‌ها بسياري از مفسدان با احكام سنگين روبه‌رو شدند. با وجود اين اقدامات هنوز يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي جامعه، لزوم برخورد جدي با مفسدان اقتصادي است و همان‌طور كه معاون اقتصادي رييس‌جمهور گفته هنوز بسياري از مردم از برخورد با فساد رضايت ندارند و معتقدند بايد اقدامات گسترده‌تري در اين زمينه اجرايي شود. اهميت برخورد با مفسدان اقتصادي قدري در اقتصاد ايران نقشي محوري پيدا كرده كه حتي جلسه شوراي گفت‌وگوي دولت و بخش خصوصي نيز به موضوع برخورد با مفسدان اقتصادي اختصاص يافته و نمايندگان بخش خصوصي به‌طور جدي خواهان مقابله با اين موضوع هستند.
سوت بزنيد و جايزه بگيريد
فرهاد دژپسند، وزير امور اقتصادي و دارايي ديروز (سه‌شنبه) براي برگزاري جلسه شوراي گفت‌وگوي دولت و بخش خصوصي به اتاق بازرگاني ايران رفت و بخش قابل توجهي از صحبت‌هاي خود را به موضوع مبارزه با فساد اختصاص داد.
همان‌طور كه نهاونديان نيز روز گذشته اعلام كرده بايد ميان احساس فساد و فساد واقعي به وجود آمده در جامعه تفاوت قائل شد، وزير اقتصاد نيز بر اهميت اين موضوع تاكيد كرد. او گفت: فساد موريانه است و مثل مورچه‌اي سياه در شب سياه روي سنگ سياه است و به عبارتي هم پيدا كردنش مشكل است و همه چيز را مثل موريانه دچار ويراني مي‌كند. شايد در مورد فساد خيلي صحبت شده اما ميان احساس و ادراك فساد با خود فساد تفاوتي هست و به نظرم آنچه مانند سم، آسيب مي‌رساند و اقتصاد ايران را در معرض خطر جدي قرار مي‌دهد، ادراك فساد است. باور احساس و ادراك فساد خطرناك است. برخي دلال‌ها در حوزه‌هاي ماليات و گمرك با دامن زدن به ادراك بد دنبال كاسبي براي خودشان هستند. البته نمي‌خواهم وجود فساد را نفي كنم . اگر اين محيط گسترش يابد همه در حوزه ترس قرار مي‌گيريم و دوم اينكه انعكاس اين موضوع در دنيا براي ما بسيار بد است در حالي كه فساد آن قدر كه گفته مي‌شود، نيست.
دژپسند پس از ارايه نوع نگاه و ديدگاه خود درباره فساد به روش‌هايي كه براي مقابله با فساد اجرايي مي‌شود نيز اشاره كرد. وزير اقتصاد تصريح كرد: مبارزه با فساد اين‌گونه نيست كه براي هر مامور، ماموري ديگر گذاشت، بلكه بايد همه چيز را شفاف كرد، البته اين اتفاق نمي‌افتد مگر با شكل‌گيري اقتصاد هوشمند، در يك‌سال گذشته بحث اقتصاد هوشمند به خوبي در حال گسترش است و واقعا رمز نجات اقتصاد ايران اقتصاد هوشمند است. در اقتصاد هوشمند چنان شفافيت وجود دارد كه اساسا هيچ ماموري نياز ندارد وجود داشته باشد كه قرار باشد به دنبال آن چيز ديگري وجود داشته باشد.
راهبرد اصلي وزير اقتصاد در مقابله با فساد و جلوگيري از به كارگيري روش‌هايي كه كارايي لازم را ندارد، استفاده از شيوه‌اي بسيار قديمي است كه در گذشته بسياري از كشورهاي اروپايي مانند انگلستان به ثبت رسيده و در دوره جديد به‌روز رساني شده است. دژپسند گفته: براي مبارزه با فساد كريدور ويژه ايجاد مي‌كنيم و آماده هر گونه برخوردي هستيم. بايد سيستم سوت‌زني راه‌اندازي كنيم و هر كس با فساد مواجه شد، سوت بزند. بايد فساد ريشه‌كن شده بدون اينكه حاشيه جديد ايجاد شود و از هيچ چيزي نبايد ترس داشت و حتما وزارت اقتصاد و دولت در رابطه با مبازه با فساد آمادگي دارند. هر كس فساد را افشا كند كه منجر به صدور حكم براي فرد فاسد شود، افشاكننده فساد از وزارت اقتصاد جايزه مي‌گيرد. شيوه سوت‌زني به قرون وسطي باز مي‌گردد. جايي كه ماموران پليس زماني كه به تعقيب مجرم مي‌پرداختند، سوت خود را به صدا در مي‌آوردند تا مردم حاضر در خيابان متوجه اين موضوع شوند. اين راهبرد بعدها در تشخيص جرم و فروپاشي باندهاي مجرمان مورد استفاده قرار گرفت.
طبق تعاريف رايج «سوت‌زن» در اصطلاح به كسي اطلاق مي‌شود كه در درون يك سازمان كار كرده و خلافكاري‌‌هاي آن را افشا مي‌كند. اين تخلفات مي‌تواند شامل انواع رفتارهاي غيرقانوني و غيراخلاقي مديران و كاركنان يك سازمان از قبيل تقلب، رانت، رشوه، احتكار، توليد محصول غيرايمن و نقض قوانين يا مقررات باشد. سوت زدن را مي‌توان نوعي فراخوان عمومي براي مطلع كردن افراد از محل وقوع جرم تلقي كرد و هدف سوت‌زن نيز جلوگيري از آسيب رساندن بيش از پيش به افراد جامعه، سازمان‌‌ها و نهادهاي عمومي است. همچنين سوت‌زن فردي است كه هر نوع فعاليت غيرقانوني و غيراخلاقي در يك سازمان خصوصي يا عمومي را افشا مي‌كند. موضوعاتي همچون تخطي از سياست‌‌هاي رسمي، تخطي از قانون، مقررات، تهديد منافع عمومي، امنيت ملي و همچنين تقلب و فساد از تخلفاتي است كه سوت‌زن‌ها مي‌توانند آن را افشا كنند.
آنچه در صحبت‌هاي وزير اقتصاد اهميت دارد، مطرح كردن موضوع ارايه جايزه به افشاكننده فساد است. اين روش كه در بسياري از كشورهاي توسعه يافته براي از بين بردن باندهاي خلافكار استفاده مي‌شود و پليس يا دستگاه‌هاي نظارتي جايزه‌اي به افشاكننده فساد و جرم اختصاص مي‌دهند كه او را براي لو دادن مفسدان وسوسه كند، از سوي دژپسند به عنوان بخشي از كريدور برخورد با فسادهاي اقتصادي مطرح شده است.
گام نخست شفاف‌سازي
يكي از اصلي‌ترين راهبردهايي كه از سوي كارشناسان اقتصادي به عنوان زيربناي مورد نياز برخورد با فساد مطرح مي‌شود، شفاف‌سازي اقتصادي و گسترش دولت الكترونيك است. با استفاده از فناوري‌هاي نوين فرآيند تشكيل فساد دشوار شده و البته شناسايي و كشف آن نيز تسهيل مي‌شود. دژپسند روز گذشته در حاشيه شوراي گفت‌وگو اشاره‌اي نيز به طرح‌هاي وزارت اقتصاد براي گسترش دولت الكترونيك كرد كه تعدادي از آنها در ماه‌هاي آينده اجرايي خواهند شد. او گفت: براي اينكه با فرار مالياتي مقابله كنيم و جلوي فساد در سيستم مالياتي را بگيريم، بهترين روش استفاده از فناوري‌هاي نوين است؛ بنابراين بايد به سمت هوشمندسازي سيستم‌ها حركت كنيم. وقتي ماليات هوشمند را شكل دهيم، روابط رو در روي افراد به حداقل ممكن كاهش مي‌يابد و فرآيندها در محيط فناوري انجام مي‌شود تا كارايي بالا رود و بهترين نتايج را داشته باشيم. امسال اظهارنامه‌هاي مالياتي ما در محيط الكترونيكي صورت گرفته و حدس مي‌زنم گمرك به صورت كامل تا هفته دولت سال 99 الكترونيكي شود و ماليات هم بر اساس برنامه‌هاي تدوين شده تا پايان دولت دوازدهم الكترونيكي مي‌شود.
هر چند وزير اقتصاد جزيياتي از برنامه وزارتخانه‌اش در چگونگي اجراي مكانيسم جديد مقابله با فساد ارايه نكرده اما به نظر مي‌رسد روش «سوت‌زني» كه از گذشته كارايي بالايي در لو رفتن جرايم و فسادهاي اقتصادي داشته، مي‌تواند در اقتصاد ايران نيز شانس خود را امتحان كند، طرحي كه مهم‌ترين ويژگي آن كشف فساد از دل يك ساختار است، نه از بيرون آن.