مذاكرات هسته اي؛ پايان يا تمديد؟

مذاكرات هسته‌اي يك‌بار ديگر به پايان وقت قانوني خود نزديك مي‌شود، تلاش‌ها چندين برابر شده و نوعي فشار و استرس بر همه مذاكره‌كنندگان گروه 1+5 مستولي است. همگي مي‌خواهند يك توافق خوب را در مهلت زماني تعيين شده به نتيجه رسانده، به ترتيبي كه همه طرف‌هاي پرونده، راضي از ميدان مذاكره خارج شوند. البته نوع رضايت هر طرف فرق مي‌كند و در چارچوب منافع يا امنيت ملي آن كشور تعريف مي‌شود كه تعهدات بين‌المللي هم جزو منافع ملي آن كشور محسوب مي‌شود. بنابراين بهترين فرمول، هنگامي است كه با منافع و امنيت ملي همه طرف‌هاي مذاكره سازگاري و تطبيق كند. يافتن چنين فرمولي ساده نيست و بعضا وقت بسياري به خود اختصاص مي‌دهد ولي مشكل زماني بروز مي‌كند كه يك طرف يا چند طرف از مذاكره‌كنندگان قصد دارند فقط منافع خود را در نظر بگيرند و منافع و امنيت ملي ديگران را فراموش مي‌كنند. در اين حالت است كه زياده‌خواهي يك طرف هويدا شده و بقيه را نگران مي‌كند. مذاكراتي كه به مرز پختگي رسيده بايد در وقت مقرر خودش به پايان برسد زيرا تمديد‌هاي پي در پي مذاكرات باعث مي‌شود برخي درصدد زياده‌خواهي برآمده و با طرح موضوعات جديد، توافقات قبلي را نيز به بن‌بست رسانند. اگر به سطح توافقات ايران و گروه 1+5 در پايان هر دوره نگريسته شود ملاحظه مي‌شود، با تمديد هر دوره از مذاكرات، سطح مذاكرات هم پيچيده‌تر شده و به عمق جزييات رسيده است. مذاكرات هسته‌اي اصولا سياسي است ولي از چندين ماه پيش در پرتو تحولات سياسي جهان و از جمله انتخابات پيش رو در امريكا و ايران و ديگر نقاط، سياسي‌تر هم شده، به ترتيبي كه شايد بتوان گفت تحولات سياسي جهان به تدريج دارند تاثير پر رنگي بر مذاكرات هسته‌اي ايران و گروه 1+5 مي‌گذارند. از دوره قبل كه مذاكرات تمديد شد، تندروها در امريكا هدايت دولت امريكا را تا حدودي به دست گرفتند و مذاكره‌كنندگان به جاي نزديكي به يكديگر بعضا راه دوري از يكديگر را هموار كردند. خطر تندروها هميشه بر سر يك مذاكره متعادل و منتهي به نتيجه سايه مي‌افكند و اگر مسوولان آن كشور دخالت مناسب را انجام ندهند، مذاكره مي‌تواند از مسير اصلي خارج شود. بنابراين مهار زمان و بهينه كردن آن يك عامل و دور نگهداشتن تندروها از تاثيرگذاري بر روند اصلي مذاكرات عامل ديگري است كه رهبران كشورهاي گروه 1+5 بايد به آن توجه كرده و نگران باشند. موقعيت جمهوري اسلامي ايران خطيرتر است زيرا از يك طرف تمديد دوره‌اي مذاكرات به نفع ايران نيست ولي از سوي ديگر نمي‌تواند به خاطر پايان يافتن مذاكرات به تعهداتي غيرواقع‌بينانه و خارج از منافع و امنيت ملي خود تن دردهد. اين تضاد، مذاكره‌كنندگان ايراني را در شرايط سختي قرار مي‌دهد و نمي‌توان پيش‌بيني كرد در وقت مقرر قادر خواهند بود مذاكرات را به پايان برند يا خير. در اين ميان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم قصد دارد جايگاه بازرسي‌هاي آتي خود را تقويت كرده و به موضوعات معوقه بين خود و ايران جنبه حقوقي و قابل پيگيري دهد. از جمله موضوعات معوقه، بررسي اسناد اتهامي ساخت نيم كره‌هاي فلزي است كه پيش‌بيني مي‌شود كاربرد آن در ساخت كلاهك باشد. اين موضوع از سال 1384 تاكنون بدون ارايه سند قابل اثباتي مطرح شده و مستمسك دست برخي اعضاي گروه 1+5 شده است. اگرچه توافق هسته‌اي ايران با گروه 1+5 ارتباط مستقيمي با اين گونه مسائل و اتهامات ندارد ولي در صورت لزوم مي‌تواند عاملي براي ادامه مذاكرات تلقي شود. برخي از اعضاي گروه 1+5 نظير روسيه به صراحت با تمديد مذاكرات به دلايل گفته شده مخالفت كرده‌اند و بقيه اعضاي گروه هم به خطر تمديد مذاكرات واقف هستند كه مي‌تواند اصل مذاكرات و اصل توافقات را زير سوال ببرد ولي چگونگي شكل‌گيري مذاكرات در روزهاي آخر در اين رابطه تعيين‌كننده است.
٭استاد دانشگاه – حقوق بين‌الملل