دكترعلي كيافر
آتش‌سوزي و انفجار اخير در بندرعباس، به هر دليلي كه اتفاق افتاده است، بار ديگر فاجعه‌هاي آتش‌سوزي و تبعات آن را پر رنگ مي‌كند و دل هر انساني را به درد مي‌آورد. تا اين تاريخ (هفت ارديبهشت ۱۴۰۴) جان سي‌وشش نفر گرفته شده و بيش از هفتصد نفر دچار مصدوميت شده‌اند. آلودگي هوا و خسارات مالي هول‌آور هستند.
متاسفانه اين آتش‌سوزي مورد تك يا نادري نيست. در ايران ما آتش‌سوزي‌هاي مهيب در دهه‌هاي اخير كم نبوده‌اند. از پردامنه‌ترين يا پر اثرترين آنها مي‌توان به نمونه‌هاي زير فقط در يك دهه پيش اشاره كرد:
از زاويه بناهاي تاريخي يا پربهاي فرهنگي و اقتصادي - آتش‌سوزي در ميدان تاريخي حسن‌آباد تهران، حريقي كه اثر ملي را ويران كرد. مجموعه حسن‌آباد تهران كه قدمت آن به دوره قاجار مي‌رسد و در ۱۳۷۷ خورشيدي به ثبت ملي رسيد، در سال ۱۳۹۸ دچار آتش‌سوزي شد. در جريان اين آتش‌سوزي، ۲ گنبد از ۸ گنبد تاريخي ميدان حسن‌آباد كه در شمال‌غربي اين ميدان قرار گرفته است، بر اثر آتش ويران شدند؛ آتش‌سوزي در ساختمان پلاسكوي تهران در سال ۱۳۹۵؛ آتش‌سوزي در مسجد ارگ تهران در سال ۱۳۸۳.
از زاويه بهداشت، فرهنگ و طبيعت - بيمارستان گاندي ۱۴۰۲؛ آتش‌سوزي در مركز ترك اعتياد لنگرود در سال ۱۴۰۲؛ آتش‌سوزي در جنگل‌هاي ارسباران در سال ۱۳۹۸؛ آتش‌سوزي در مدرسه شين‌آباد پيرانشهر در سال ۱۳۹۱.
به‌طور مشابه آتش‌سوزي‌هاي اخير در شهر محل اقامت من - لس‌آنجلس -- و نيز تعداد بسياري آتش‌سوزي در سال‌هاي اخيرتنها در ايالت كاليفرنياي امريكا --كه به دلايل گوناگون از تاثيرات تغييرات جوي تا آتش‌زدن‌هاي اختياري و به عمد رخ داده‌اند - نيز تبعات زيادي به همراه آورده‌اند. يكي از آن تبعات مشخص، تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي براي بازسازي آنچه از بين رفته يا خسارات مهم ديده‌اند، است، به ويژه ساختمان‌هاي شاخص، تاريخي يا داراي ارزش‌هاي گوناگون فرهنگي و هويتي و حتي اداري و سياسي. در طول تاريخ بناهاي شناخته شده بسياري در دنيا بر اثر حوادث از بين رفته‌اند كه با اين معضل روبه‌رو و خوشبختانه بخش مهمي از آنها بازسازي يا حتي جايگزين شدند.
نوشته زير به ۹ بناي بسيار مشهور در دنيا كه اكثرا در يك آتش‌سوزي از بين رفتند و از نو بازسازي شدند، همان‌گونه كه ساختمان پلاسكو در تهران اشاره دارد. اميد است كه آگاهي از اين سابقه تاريخي و آنچه درباره آنها به انجام رسيد سرمشقي براي ما باشد، در عين حالي كه آرزو بايد داشت كه اصلا چنين خساراتي به بار نيايند.
مركز سلطنتي مبادلات بازرگاني - لندن، انگلستان
Royal Exchange
اين بنا در سال 1571 در لندن افتتاح شد و در سال 1666 در حادثه آتش‌سوزي بزرگ اين شهر از بين رفت ولي چند سال بعد دوباره ساخته شد. ساختمان جديد در يك آتش‌سوزي ديگر در سال 1838 از بين رفت. مركز سلطنتي مبادلات بازرگاني لندن باز هم براي بار سوم بر اساس طرح اوليه در قرن شانزدهم ميلادي ساخته و در سال 1844 افتتاح شد.
مركز سلطنتي تبادلات در قرن 18 و امروز
كاخ سفيد - واشنگتن، امريكا
White House
كاخ سفيد، محل زندگي روساي جمهوري امريكا كه در ابتدا «خانه رييس‌جمهور » نام داشت، در سال 1814 بر اثر آتش‌سوزي كاملا از بين رفت. اين آتش‌سوزي توسط نيروهاي انگليسي كه در سال 1812 با امريكاي تازه استقلال يافته وارد جنگ شدند و چندي بعد شهر واشنگتن را اشغال كردند، اتفاق افتاد.
در سال 1817 بخشي از بناي جديد كه «كاخ سفيد » نام گرفت، ساخته شد تا رييس‌جمهور وقت امريكا بتواند در آن اقامت كند. ساخت بقيه كاخ سفيد سالياني طول كشيد. اين مجموعه تاكنون چندين بار نوسازي شده است.
«خانه رييس‌جمهور» اوليه و ساختمان بازسازي شده «كاخ سفيد» امروز
هتل فرمانت - سان فرانسيسكو، امريكا
Fairmont Hotel
در زلزله بسيار شديد سال 1906 كه بخش عمده‌اي از شهر سان فرانسيسكو را تخريب كرد، 3000 نفر جان خود را از دست دادند و بيش از 28000 ساختمان كاملا تخريب شدند. در آتش‌سوزي مهيبي كه بر اثر اين زلزله رخ داد، هتل مشهور فرمانت كه در زلزله سالم مانده بود از بين رفت. اما كمتر از يك‌سال بعد اين هتل باز ساخته شد. هم‌اكنون اين هتل كه در مركز شهر سان‌فرانسيسكو قرار دارد از ساختماهاي نمادين در تمام ايالت كاليفرنياست.
هتل فرمانت پس از زلزله و بازسازي شده پس از آن
كليساي اعظم سِينت پال - لندن، انگلستان
St. Paul Cathedral
كليساي جامع سينت پال در طول تاريخ بارها از بين رفت. اين بنا كه از نمادهاي جامعه مذهبي انگلستان است، آخرين بار در بمباران سال 1940 توسط نيروهاي آلماني صدمه‌اي جدي ديد. در سال 1945 پس از پايان جنگ جهاني دوم، كليسا كه بازسازي اساسي شده و گسترش يافته بود، مورد بهره‌برداري قرار گرفت. اين كليسا كه در مرتفع‌ترين نقطه شهر لندن قرار دارد، معتبرترين مركز مذهبي انگلستان و مقر اسقف اعظم لندن است.
كليساي سينت پال بعد از بمباران و امروز
شهر ورشو، لهستان
Warsaw
پايتخت لهستان از مجموعه شهرهايي بود كه در جنگ جهاني دوم آسيب شديد ديدند. بر اثر حملات آلماني‌ها بيش از 85درصد بخش تاريخي ورشو از بين رفت. اهالي شهر، اما، بلافاصله به بازسازي خرابه‌ها پرداختند. تا سال 1955 تقريبا تمام شهر قديمي از بين رفته، با استفاده از نقاشي‌هايي كه نماي شهر و ساختمان‌هاي آن را مستند كرده بودند، دوباره ساخته شد. خيابان‌هاي ورشو امروزه زيبايي‌هاي معماري تاريخي شهرهاي اروپاي شرقي را عرضه مي‌كنند.
خيابان‌هاي شهر ورشو پس از جنگ جهاني دوم و امروز
كليساي فرائنكرش - درسدن، آلمان
Frauenkirche Church
شهر درِسدن در آلمان، همانند شهر ورشو در لهستان، اما در جنگ جهاني دوم آسيب بسيار ديد. در طول سه روز بمباران در سال 1945، سال پايان جنگ، درسدن در آلمان تقريبا با خاك يكسان شد. كليساي فرائنكرش يكي از مشهورترين ساختمان‌هاي درسدن بود كه از بين رفت. تا سال 1994 كه گروهي از شهروندان براي بازسازي و برگرداندن كليسا اقدام كردند، اين كليسا به صورت مخروبه باقي ماند تا آنكه در سال 2005 براي نخستين‌بار پس از نيم قرن بازگشايي شد.
كليساي فرائنكرش در درسدن
سالن اپراي گِران تئاتر دل ليسو - بارسلونا، اسپانيا
Gran Teatre del Liceu, Opera House
گران تئاتر دل ليسو كه در سال 1837 در مكاني ديگر ساخته شده بود در سال 1847 به محل كنوني انتقال پيدا كرد. اين سالن اپرا با گنجايش 4000 نفربراي 150 سال نماد فرهنگي- اجتماعي شهر بارسلونا بود، اما بر اثر آتش‌سوزي در سال 1994 از ميان رفت. تاثير احساسي اين حادثه بر مردم اسپانيا بسيار بود. از اين بابت بازسازي آن در دستور كار فوري دولت قرار گرفت. پنج سال بعد، اين سالن اپرا با همان طرح و مشخصات اوليه دوباره در 1999 ساخته شد. سالن گران تئاتر دل ليسو يكي از مراكز عمده اپرا در اروپا و جهان است.
فضاي داخلي سالن اپراي بارسلونا پس از آتش‌سوزي و امروز
مركز تجارت جهاني - نيويورك، ايالات متحده
World Trade Center
صبح روز 11 سپتامبر 2001 به فاصله زماني كمي با دو هواپيما به برج‌هاي دوقلوي شهر نيويورك كه نمادي از قدرت اقتصادي اين شهر و حتي تمام امريكا بودند، حمله شد. در كمتر از دوساعت هر دو برج كاملا از بين رفتند. برنامه‌ريزي براي بازسازي ساختمان‌ها همراه با ساخت يك بناي يادمان و موزه يادبود پس از مدت كوتاهي آغازشد. ساختمان نخستين بناي جايگزين در سال 2006 شروع و در سال 2014 به پايان رسيد. در اين ساختمان كه براي بسياري از مردمان امريكا برج آزادي نام دارد، از نمادهاي بسياري استفاده شده است. به‌طور مثال، ارتفاع آن 1776 فوت است، عددي كه نمايانگر سال استقلال امريكاست.
خرابه مركز تجارت جهاني و بازسازي آن
كليساي نوتردام -پاريس، فرانسه
Notre-Dame
مشهورترين كليساي فرانسه و يكي از جاذبه‌هاي شهر پاريس، كليساي نوتردام در قرن يازدهم ميلادي ساخته شد. اين ساختمان در بهار 2019 دچار آتش‌سوزي دامنه‌داري شد و بخش‌هاي مهمي از آن سوخت. اهميت فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي اين كليسا به ميزاني بوده است كه رييس‌جمهور فرانسه برنامه‌اي براي تعمير و بازسازي آن ظرف پنج سال به مردم خود ارايه كرد. عمليات ساختماني اين كليسا كه عمدتا بازسازي دقيق آنچه از بين رفت است، كمتر از سه ماه گذشته به پايان رسيد.
كليساي نوتردام در حال سوختن
كليساي نوتردام پس از نوسازي كليسا ،درحال بازسازي- عكس‌ها از علي كيافر
اشاره پاياني و تاكيد بر آنچه در ابتداي اين نوشته آمد:
در طول قرن‌ها تعداد بسيار زيادي از بناهاي مورد استفاده و موردتوجه انسان‌ها به دلايل مختلف از بين رفته‌اند. در ميان آنها بناهايي كه بازسازي شده و كاربرد پيشين خود را كاملا يا نزديك به آن بازيافته‌اند، كم نيستند. چنين اتفاقاتي بي‌شك در آينده نيز رخ خواهد داد. در اين تلاش‌ها آنچه اهميت بسزايي دارد، تفكر و مديريت كارآمد و درخور است. هدف، برنامه‌ريزي و اجراي درست بخش‌هاي به هم پيوسته و حياتي اين روند هستند.
*شعر زندگي از مولانا
معمار، شهرساز، استاد دانشگاه - امريكا