آگاهانه زيستن

كتاب «اخلاق عملي» پيتر سينگر، از تأثيرگذارترين آثار فلسفي در حوزه اخلاق كاربردي، با زباني روشن و استدلال‌هايي برانگيزنده كوشيده تا فلسفه را از برج عاج نظريات انتزاعي به دل زندگي روزمره انسان‌ها بكشاند. اين اثر كه با ترجمه كيوان شعباني‌مقدم توسط نشر ثالث منتشر شده، از مرزهاي كلاسيك اخلاق عبور كرده و به موضوعات ملموس، بحث‌برانگيز و گاه چالش‌برانگيز روزگار ما مي‌پردازد. «اخلاق عملي» نه صرفا اثري دانشگاهي، بلكه دعوتي است براي مواجهه آگاهانه با زندگي اخلاقي در دنياي معاصر. سينگر، فيلسوف استراليايي پرآوازه، در مقدمه خود تصريح مي‌كند كه اين كتاب نمي‌كوشد تمام حوزه گسترده اخلاق را پوشش دهد، بلكه با گزينش مسائلي كه مستقيما با زندگي روزمره يا دغدغه‌هاي شهروندي ما پيوند دارند، تلاش دارد راهي براي استدلال عقلاني و گفت‌وگوي فلسفي درباره آنها بگشايد. از ديد سينگر، بسياري از انتخاب‌هاي ما در زندگي ابعاد اخلاقي دارند. از سقط جنين تا تغييرات اقليمي، از حقوق حيوانات تا نابرابري جهاني، موضوعاتي كه او انتخاب كرده از اين منظر مهم‌اند كه موضع‌گيري اخلاقي درباره‌شان نيازمند تحليل عقلاني و گفت‌وگوي جدي است. اين وجه از كار سينگر، وجهي روش‌شناختي است: باور به امكان و ضرورت عقل‌ورزي در سپهر اخلاق. كيوان شعباني‌مقدم در مقدمه اثر، با نگاهي ستايش‌آميز اما تحليلي به اثر مي‌نگرد. وي سينگر را فيلسوفي مي‌داند كه توانسته زبان اخلاق را از پيچيدگي‌هاي آكادميك رها ساخته و به زبان توده‌ها نزديك كند. از نظر او، يكي از رموز موفقيت سينگر در جهان انديشه اين است كه داوري‌هاي اخلاقي‌اش را نه بر پايه شهودهاي شخصي يا سنت‌هاي متافيزيكي، بلكه بر پايه علم و واقعيت‌هاي عيني استوار مي‌سازد. اين ويژگي سبك‌شناختي، يعني وضوح در بيان و پرهيز از زباني دشوار، همراه با قدرت استدلالي بالا، باعث شده «اخلاق عملي» هم‌زمان براي دانشجويان فلسفه و خوانندگان عام جذاب باشد. به همين دليل نشر ثالث نيز آن را اثري دانسته كه مي‌تواند در دوره‌هاي دانشگاهي و محافل عمومي مورد استفاده قرار گيرد. از ديگر ويژگي‌هاي متمايز نگاه سينگر، عبور از انسان‌محوري كلاسيك در اخلاق است. همان‌گونه كه مترجم كتاب اشاره كرده، از نگاه سينگر «حيات انساني لزوما برتر از ساير اشكال حيات نيست» و ما وظيفه داريم درد و رنج همه موجودات حساس را كاهش دهيم. اين باور ريشه در رويكرد فايده‌گرايانه سينگر دارد كه محور ارزيابي اخلاقي را پيامدهاي اعمال بر ميزان رنج و لذت مي‌داند. در اين چارچوب، سينگر به دفاع اخلاقي از گياه‌خواري، مخالفت با بهره‌كشي حيوانات و نقد نابرابري جهاني مي‌پردازد؛ مسائلي كه گاه براي برخي خوانندگان، راديكال يا حتي تندروانه به نظر مي‌رسند. اما ترجمه دقيق و روان اثر از جانب شعباني‌مقدم توانسته اين استدلال‌ها را با وضوح و انسجام قابل‌توجهي به خواننده منتقل كند. يكي از محورهاي تأمل‌برانگيز مقدمه اين كتاب، روايتي است كه سينگر از واكنش‌هاي مخالف و گاه تند نسبت به ديدگاه‌هاي خود ارايه مي‌دهد. او مي‌نويسد كه برخي منتقدان كتاب، او را متهم به عبور از خطوط قرمز اخلاقي كرده‌اند، تا آن‌جا كه گاه خواستار ممنوعيت بحث درباره آن شده‌اند. سينگر با تأكيد بر سنت مناظره‌محور فلسفه، از افلاطون تا دوران معاصر، مي‌گويد كه اگر حتي برخي از ديدگاه‌هاي او نادرست باشند، باز هم طرح و نقد آنها بهتر از خاموشي و سانسور است. اين موضع نه تنها دفاعي از آزادي انديشه، بلكه نشانگر پايبندي عميق او به روش‌شناسي فلسفه به عنوان جدال عقلاني ديدگاه‌هاست. ويراست سوم كتاب كه مبناي اين ترجمه است، افزون بر بازنويسي كامل فصل‌ها و به‌روزرساني داده‌ها، شامل فصلي جديد درباره يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي اخلاقي عصر ما يعني تغييرات اقليمي است. سينگر در اين فصل كوشيده است نشان دهد چگونه بحران زيست‌محيطي فراتر از دغدغه‌اي علمي يا سياسي، مساله‌اي اخلاقي است كه مستقيما با مسووليت‌هاي فردي و جمعي ما گره خورده است. افزودن اين فصل نه تنها به‌روز بودن اثر را تضمين مي‌كند، بلكه گوياي اين نكته است كه اخلاق كاربردي، برخلاف تصورات كلاسيك، حوزه‌اي ايستا نيست. پرسش‌هاي نو، استدلال‌هاي نو مي‌طلبند و سينگر مي‌كوشد به اين پويايي پاسخي مسوولانه دهد. كيوان شعباني‌مقدم پيش از اين نيز ترجمه آثار ديگري از پيتر سينگر از جمله «قحطي»، «فراواني و اخلاق»، «چرا گياهخواري»، «نوشتارهايي در باب زندگي اخلاقي»، «اخلاقي زيستن در يك جهان به‌هم‌پيوسته» و «زندگي‌اي كه مي‌تواني نجات دهي» را در كارنامه دارد. اين مجموعه ترجمه‌ها در واقع پروژه‌اي منسجم را شكل مي‌دهند كه هدف آن آشنايي خوانندگان فارسي‌زبان با اخلاق فايده‌گرايانه نوين و چشم‌اندازهاي راديكال آن در حوزه‌هاي سياست، تغذيه، محيط‌زيست و كمك‌رساني جهاني است. ترجمه «اخلاق عملي» را مي‌توان نقطه اوج اين پروژه دانست، زيرا اين كتاب به نوعي نقشه راه و چارچوب نظري بسياري از ديدگاه‌هاي ديگر سينگر را در خود گردآورده است. مقدمه مترجم نيز كه با احترام و درك عميق از ديدگاه‌هاي نويسنده نگاشته شده، بر غناي تحليلي كتاب افزوده است. به نظر مي‌رسد در جهاني كه پر از تعارض‌هاي ارزشي، تصميم‌هاي دشوار و پيچيدگي‌هاي اخلاقي است، خواندن كتابي چون «اخلاق عملي» بيش از هر زمان ديگري ضروري به نظر مي‌رسد. سينگر با دعوت به گفت‌وگوي عقلاني، عبور از پيش‌داوري‌ها و سنجش اعمال بر اساس پيامدهاي واقعي‌شان، ما را به بازانديشي در بسياري از باورهاي رايج سوق مي‌دهد. اين كتاب نه‌تنها چالشي است براي وجدان اخلاقي ما، بلكه راهي است براي درگير شدن آگاهانه با پرسش‌هايي كه بي‌تفاوتي در برابرشان، خود نوعي موضع‌گيري است. «اخلاق عملي» از ما نمي‌خواهد كه كوركورانه با آن موافق باشيم؛ بلكه از ما دعوت مي‌كند كه اخلاق را زندگي كنيم ؛ اما با استدلال، دقت و مسووليت‌پذيري. «اخلاق عملي» در ۳۸۳ صفحه به‌همت نشرثالث منتشر شده است.منبع: ايبنا