تركيه و بحران قبرس
محمود فاضلی
رجب طیب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه در مراسم بزرگداشت حمله نظامي تركيه به قبرس در سال 1974 بار ديگر بر حمايت كامل از يك توافق صلح جامع جنجالي كه به تشكيل «دو كشور جداگانه» در قبرس يوناني‌نشين و ترك‌نشين منجر شود، تاكيد كرد. موضع تركيه به اين معناست كه اكثريت قبرس يوناني‌نشين كه از نظر بين‌المللي به رسميت شناخته شده، آن را قاطعانه رد مي‌كند. حمايت تركيه از نقطه‌نظر «ارسين تارتار» رييس قبرس ترك‌نشين براي «راه‌حل دو كشوري» حتمي است. زمان آن رسيده كه جامعه بين‌الملل در مورد حقايق موجود به يك نقطه‌نظر مشترك برسد و جامعه بين‌الملل روابط ديپلماتيك و اقتصادي با قبرس ترك‌نشين ايجاد كند. حمايت مجدد اردوغان از راه‌حل جنجالي دو كشوري چند روز پس از آن مطرح شده كه رييس منطقه قبرس ترك‌نشين با رييس‌جمهور قبرس يوناني‌نشين، وزراي خارجي يونان و تركيه و وزير امور اروپايي انگليس در سازمان ملل با گوترش، دبيركل اين نهاد بين‌المللي ديدار كردند تا راهي براي پايان دادن به 8 سال توقف مذاكرات رسمي صلح بيابند. اين ديدار دستاورد چنداني نداشت چون رييس منطقه قبرس ترك‌نشين بر بهرسميت شناخته شدن اين منطقه بهعنوان پيش‌شرط مذاكرات تاكيد كرد. تركيه و قبرس ترك‌نشين بر راه‌حل دو كشوري به عنوان تنها راه موجود براي حل مناقشه موجود در اين جزيره تاكيد دارند چون چندين دهه مذاكرات صلح با ميانجي‌گري سازمان ملل بر اساس چارچوب مورد نظر شوراي امنيت اين نهاد در اتحاد مجدد قبرس راه به جايي نبرده است. اين تغيير موضع پس از آخرين تلاش بزرگ براي دستيابي به توافق صلح در تابستان ۲۰۱۷ رخ داد. اين توافق به گفته قبرس يوناني‌نشين بهدليل اصرار تركيه و قبرس ترك‌نشين بر حفظ حضور دائمي نيروهاي تركيه در اين جزيره و تضمين حق مداخله نظامي براي تركيه بهعنوان بخشي از هرگونه توافق، به شكست انجاميد. قبرس يوناني‌نشين همچنين درخواست حق وتوي كامل براي اقليت ترك‌نشين قبرس در تمام تصميمات دولتي را رد مي‌كند. رييس‌جمهور قبرس يوناني‌نشين هم در سالگرد حمله تركيه به اين جزيره تاكيد دارد جامعه بين‌الملل از توافق دو كشوري حمايت نمي‌كند و ادامه اشغال خاك اروپا توسط تركيه، جاه‌طلبي‌هاي اين كشور براي روابط نزديك‌تر با اتحاديه اروپا را نقش بر آب و نقشي را كه مي‌خواهد در منطقه ايفا كند، تضعيف مي‌كند.» اردوغان، رييس‌جمهور تركيه مدعي شد هيچ برنامه‌اي براي بازديد از قبرس جنوبي (يوناني‌نشين) ندارد. همان طور كه آنها جمهوري قبرس شمالي را به عنوان يك كشور به رسميت نمي‌شناسند، ما نيز قبرس جنوبي را به عنوان يك كشور به رسميت نمي‌شناسيم. كليد راه‌حل در قبرس مدل دو كشوري است و هيچ مصالحه‌اي در اين مورد وجود نخواهد داشت. 51 سال از عمليات جولای 1974 در جزيره قبرس ميگذرد. عملياتي كه در آن، هزاران نظامي تركيه با چتر از آسمان فرود آمده و با نظاميان يوناني جنگيدند. از آن روز تاكنون، همواره نزديك به 60 هزار نيروي ارتش و پليس تركيه، همواره در قبرس حضور داشته‌اند و بخش شمالي جزيره، با بودجه و اعتبارات تركيه اداره مي‌شود. پس از سفر اردوغان به قبرس، «هاكان فيدان» وزير امور خارجه تركيه و «ارسين تاتار» رييسجمهوري قبرس ترك‌نشین در سفر به نيويورك، در ديداري غيررسمي با آنتونیو گوترش، دبيركل سازمان ملل درباره قبرس گفتوگو كردند. اما اين گفتوگو، هيچ نتيجه مثبتي نداشته است. به باور ارسين تاتار «تا زماني كه حق ما ترك‌هاي قبرس براي حاكميت همسان بر جزيره به رسميت شناخته نشود، هيچ مذاكره‌اي نخواهيم كرد. 51 سال پيش با روياي ايجاد يونان بزرگ از طريق الحاق قبرس و تبديل مديترانه شرقي به يك درياچه يوناني، كودتا كردند و هدف آنها الحاق قبرس به يونان و نابودي كامل ترك‌ها در اين جزيره بود. اگر تركيه دخالت نكرده بود ظرف چند شب همه ما را در گورهاي دسته جمعي دفن مي‌كردند! عمليات ارتش تركيه، تولد دوباره قبرسي‌هاي ترك‌تبار بود و امروز جمهوري قبرس شمالي با گام‌هاي مطمئن و استوار به سوي آينده گام برمي‌دارد.» يكي از اقدامات تحريك‌كننده رييس‌جمهور تركيه در سفر به قبرس اين است كه همزمان با ورود او به جزيره، دو ناو جنگي نيروي دريايي تركيه نيز در ساحل قبرس قدرت‌نمايي كردند و اين همان موضوعي است كه بارها موجب اعتراض قبرس، يونان و اتحاديه اروپا شده است. حضور ناوهاي تركيه، اين تصور را القا مي‌كند كه آنكارا، قبرس را به عنوان بخشي از قلمروي سياسي خود تلقي مي‌كند. در تركيه بسياري معتقدند سفرهاي مداوم اردوغان به اين جزيره و توجه ويژه او به قبرس، به خاطر تحركات اسراييل است. بيش از 15 هزار نفر از اسراييلي‌ها به قبرس جنوبي رفته و از قبرس به عنوان حياط خلوت استفاده كرده و يهوديان مرتبا در قبرس زمين مي‌خرند. خريد برنامه‌ريزي‌شده و هدفمند املاك توسط اسراييلي‌ها در مناطق استراتژيك و امنيتي قبرس، موضوعي نگران‌كننده در قبرس است. جزيره قبرس از نظر ژئوپوليتيك مسيرهاي بالقوه ترانزيت منابع انرژي به بازارهاي بين‌المللي و امنيت منطقه‌اي در موقعيت بسيار حساسي قرار دارد. اسراييل با ذخاير گاز طبيعي كه در مديترانه شرقي، بهويژه در ميادين «لوياتان و تامار» كشف كرده، برنامه‌هاي خود را براي تسلط بر انرژي منطقه به اجرا گذاشته است. ابتكاراتي مانند پروژه خط لوله East Med و انجمن گاز مديترانه شرقي، نشان‌دهنده استراتژي اسراييل براي رساندن منابع انرژي به بازارهاي اروپايي و شكل‌دهي به معادله انرژي منطقه‌اي در راستاي منافع خودش است. امضاي توافقنامه منطقه انحصاري اقتصادي (EEZ) كه در سال 2010 بين اسراييل و قبرس امضا شد، صرفا به منظور حذف تركيه و قبرس ترك‌نشین از معادلات انرژي منطقه است. بسياري معتقدند وابستگي كامل قبرس ترك‌نشين از نظر اقتصادي و سياسي به آنكارا، در عمل به ضرر ترك‌ها تمام شده و قبرسي‌هاي ترك احساس مي‌كنند كه اين وابستگي، استقلال آنها را كاهش مي‌دهد، شيوه‌هاي سياسي اقتدارگرايانه را تقويت مي‌كند و سنت‌هاي سياسي جزيره را به نفع سياست تركيه محور از بين مي‌برد. گروهي از اتباع قبرسي‌هاي ترك‌نشين مدافع اتحاد مجدد و شهروندي كامل اتحاديه اروپا هستند و بر اين باورند كه بخش ترك‌نشين، تحت نفوذ تركيه، منزوي شده و هويت فرهنگي و آزادي‌هاي دموكراتيك خود را از دست داده است. پافشاري و اصرار مداوم اردوغان بر استقلال ترك‌ها و اقداماتي همچون سوق دادن اعضاي سازمان كشورهاي ترك‌زبان براي حمايت از شناسايي بين‌المللي، تاكنون نتيجه مثبتي براي ترك‌هاي قبرس نداشته و آنان را از امتياز عضويت در اتحاديه اروپا نيز محروم كرده است. موضوعي كه به مهمترين نقطه اختلاف بين آنكارا و اتحاديه تبديل شده است. بدون شك مهمترين چالش تركيه در جمع اعضاي ناتو، مربوط به اختلاف‌نظر بنيادين درباره شرق مديترانه و بهويژه پرونده قبرس است. تداوم حمايت تركيه از سياست تجزيه‌طلبي در جزيره قبرس و بهرسميت شناختن جمهوري ترك قبرس شمالي، علاوه بر دولت‌هاي غربي و قبرس و يونان، اعتراض امريكا و اتحاديه اروپا را به‌دنبال داشته. اين موضوع در نحوه تعامل و ارتباط تركيه با ديگر اعضاي ناتو، اثرگذار خواهد بود.