«اعتماد» در گفت‌وگو با اميرعلي ابوالفتح بررسي می‌کند
بازخواني فرمول برجام و مطالبات فرابرجامي غرب
پذيرش محدوديت‌هاي هسته‌اي از‌سوي ايران پايه برجام است اما خواسته حداكثري امريكا تحقق توافق را دشوار كرده است
حديث روشني
در شرايطي كه تقريبا بيست روز تا كليد خوردن سازوكار ماشه زمان باقي مانده و تهديد كشورهاي اروپايي درباره بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت فضاي مذاكرات هسته‌اي ايران را پيچيده‌تر كرده، ادعا شده كه در نشست اخير استانبول سه كشور اروپايي طرف برجام نه تنها مدعي توقف غني‌سازي توسط ايران شده‌اند، بلكه مساله برد موشك‌هاي ايران و نيز فعاليت‌هاي منطقه‌اي را نيز در مركز رايزني‌ها قرار دادند؛ خواسته‌هايي ادعايي كه تهران بارها آن را خط قرمزهاي خود و غير‌قابل مذاكره خوانده است. در عين حال اما اخيرا مجيد تخت‌روانچي، معاون سياسي وزارت امور خارجه كشورمان از آمادگي تهران براي پذيرش برخي محدوديت‌هاي موقت هسته‌اي در برابر لغو تحريم‌ها سخن گفته كه به ادعاي ناظران ممكن است نشانه‌اي از انعطاف‌پذيري ايران در پرونده هسته‌اي باشد، در عين حال موضع‌گيري اخير معاون دستگاه ديپلماسي كشورمان اين پرسش مهم را ايجاد كرده كه آيا پيگيري چنين رويكردي به معناي بازگشت به فرمول برجام است يا خير؟ همان توافقي كه دونالد ترامپ در دولت اول خود از آن خارج شد و حتي دولت بايدن نيز نتوانست يا به تعبيري نخواست كه به آن بازگردد. از سوي ديگر اخيرا شاهد سفر «ماسيمو آپارو» معاون مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران بوديم. سفري كه به گفته مقامات دستگاه ديپلماسي كشورمان صرفا با هدف رايزني درباره چارچوب همكاري جديد بعد از تاسيسات هسته‌اي ايران انجام شد. چارچوبي كه به نظر مي‌رسد مقدمات و جزييات آن باتوجه به شرايط تاسيسات هسته‌اي كشورمان همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. در همين راستا گمانه‌زني‌هاي ادعايي مبني بر تبادل پيام‌هايي ميان ايران و امريكا و همچنين از سرگيري مذاكرات منتشر شده است. اين ادعاها در شرايطي رسانه‌اي شده كه به نظر مي‌رسد اختلافات بنيادين ميان تهران و واشنگتن همچنان به قوت خود باقي است. گزاره‌اي كه چشم‌انداز دستيابي به توافقي برد-برد حداقل تا پيش از ضرب‌الاجل ماشه را تحت‌الشعاع قرار داده است. به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف واكاوي ابعاد پيچيده معادلات ميان ايران و غرب طي روزهاي اخير و در آستانه فعالسازي مكانيسم ماشه با اميرعلي ابوالفتح، كارشناس مسائل امريكا گفت‌وگو كرده است. ابوالفتح در گفت‌وگويش با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اين مساله كه موضع ايران در پذيرش محدوديت‌هاي موقت هسته‌اي تكرار فرمول برجام است، همزمان بر اين باور است كه معضل اصلي اما عدم پذيرش اين فرمول از سوي امريكا و نيز همراهي اروپا با خواسته‌هاي فراتر از حوزه هسته‌اي كشورمان است.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
اميرعلي ابوالفتح، كارشناس مسائل امريكا در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب اظهارات اخير آقاي تخت‌روانچي مبني بر پذيرش محدوديت‌هايي در برنامه هسته‌اي كشورمان در آستانه فعالسازي مكانيسم ماشه تاكيد كرد: صحبت‌هاي ايشان همان موضعي است كه ايران طي ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته بارها بيان كرده و اساسا با همين فرمول، برجام شكل گرفت. برجام در ۱۳۰ تا ۱۴۰ صفحه تنظيم شد، اما خلاصه‌اش در يك جمله اين است؛ «در مقابل پذيرش محدوديت‌هاي موقت در بخش‌هايي از فعاليت‌هاي هسته‌اي، تحريم‌هاي ايران رفع مي‌شود.» به باور ابوالفتح پس از خروج امريكا از برجام، ايران بارها همين موضع را تكرار كرده است؛ هرچند شايد ادبيات به واسطه تكنيك‌هاي تيم‌هاي مذاكره‌كننده كمي متفاوت بوده، اما اساس حرف تغيير نكرده است. از زمان بازگشت ترامپ به كاخ سفيد نيز همين خط‌مشي ادامه داشته است. به عبارتي مشكل اين نيست كه ايران چه مي‌گويد و چه مي‌خواهد، بلكه معضل اين است كه ايالات‌متحده فرمول برجام را نمي‌پذيرد و فراتر از آن را مطالبه مي‌كند. اين كارشناس مسائل امريكا در ادامه به «اعتماد» گفت: فرمول برجام يعني ايران محدوديت‌هايي را در حوزه هسته‌اي بپذيرد؛ اما از نگاه دولت ترامپ، اين محدوديت‌ها بايد شامل حوزه‌هاي موشكي، فعاليت‌هاي منطقه‌اي و حتي مسائل دفاعي هم بشود. امريكا مدعي است تنها در صورت پذيرش اين محدوديت‌هاي گسترده، امكان رفع تحريم‌هاي ايران وجود دارد. تا زماني كه دستور كار واشنگتن چنين باشد، پيشنهادهايي مانند آنچه آقاي تخت‌روانچي مطرح كرده، كارآمد نخواهد بود. به گفته اين كارشناس مسائل سياست خارجي هيات حاكمه امريكا به دنبال غني‌سازي صفر است، نه صرفا محدوديت موقت. پس از آن نيز نوبت به طرح مسائل موشكي، منطقه‌اي و ديگر موضوعات مي‌رسد. اكنون كشورهاي اروپايي نيز همين موضع را تكرار مي‌كنند. امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه نيز اخيرا صراحتا ادعا كرد موضوع موشكي بايد بخشي از مذاكرات باشد. لذا با توجه به شرايط فعلي، احتمال قريب به يقين اگر تحول خاصي رخ ندهد، مكانيسم ماشه در همان بازه بيست روزهاي كه شما اشاره كرديد، كليد زده خواهد شد، چرا‌كه مطالبات طرف مقابل به‌مراتب فراتر از چيزي است كه ايران مي‌تواند بپذيرد.
ابوالفتح در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» مبني بر ارزيابي پيش‌شرط‌هاي احتمالي تهران براي تعيين چارچوب جديد همكاري با نهاد پادماني خاطرنشان كرد: روابط ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي حتي پيش از جنگ دوازده روزه نيز پرتنش بود. در همان زمان نيز مديركل نهاد پادماني اتهاماتي را عليه ايران مطرح كرد و در جريان جنگ نيز حمله به تاسيسات هسته‌اي يك كشور عضو ان‌پي‌تي را محكوم نكرد؛ موضوعي كه براي تهران بسيار ناخوشايند و برخورنده بود. به باور اين كارشناس مسائل امريكا با كنار گذاشتن اين مسائل حتي اگر انتقادها و دلخوري‌هاي ايران از آژانس را ناديده بگيريم، بحث اصلي اين است كه در يكي از تاسيساتي كه مواد شكاف‌پذير بسيار خطرناك تحت استانداردهاي پادماني نگهداري مي‌شده، آسيب جدي وارد شده و هيچ‌كس نمي‌داند دقيقا چه اتفاقي رخ داده است. بنابراين حضور بازرسان در چنين شرايطي مي‌تواند جان آنها را به خطر بيندازد، چرا‌كه وجود مواد پرتوزا و نامشخص بودن وضعيت ايمني، احتمال بروز مشكلات جدي براي سلامتي را افزايش مي‌دهد. طبق مقررات پيمان عدم اشاعه هسته‌اي، كشور ميزبان موظف است امنيت بازرسان آژانس را تضمين كند. وقتي ايران خود از ميزان خطر آگاه نيست، نمي‌تواند بدون احتياط اجازه ورود بازرسان را بدهد. ابوالفتح در ادامه به «اعتماد» گفت: به همين دليل، ايران فعلا اين موضوع را در بعد فني دنبال مي‌كند. سفر معاون آقاي گروسي نيز در همين چارچوب قابل تبيين است تا درباره نحوه ورود و بازرسي گفت‌وگو شود. در شرايط كنوني اگر بازرسي بخواهد وارد نطنز يا فردو شود، با چه پروتكل‌ها و تجهيزات ايمني بايد اين كار انجام گيرد، چه دستگاه‌هايي مجاز به همراه داشتن است، مسير ورود چگونه باشد و روند بازرسي به چه شكلي انجام شود. به گفته اين كارشناس مسائل سياست خارجي در واقع، ما با دو وضعيت متفاوت مواجهيم: پيش از حمله، شرايط فني شكل مشخصي داشت، اما پس از آن كاملا تغيير كرده است. اگر اشتباه نكنم نخستين‌باري است كه يك مركز هسته‌اي محل نگهداري مواد شكاف‌پذير بمباران مي‌شود. در چرنوبيل و فوكوشيما حوادث غيرمنتظره و طبيعي رخ داد، اما تاسيسات ايران بمباران شده‌اند؛ اتفاقي بي‌سابقه كه حتي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز احتمالا تجربه و دستورالعمل مشخصي براي آن ندارد. بنابراين، لازم است پيش از هر اقدام عملي، مذاكرات فني صورت گيرد تا مقدمات حضور بازرسان در چنين محيط‌هاي خطرناكي فراهم شود. از طرفي ايران همكاري خود با آژانس را قطع نكرده و حسن‌نيت دارد، اما تاكيد مي‌كند كه پيش‌نيازهاي فني و ايمني بايد پيش از اعزام بازرسان مهيا شود.
اين كارشناس مسائل امريكا در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب نتايج حاصل از تنش‌هاي حاكم بر روابط تهران و واشنگتن تصريح كرد: دقت داشته باشيم ديپلماسي ميان ايران و امريكا، از بعدازظهر روزي كه انقلاب شد تا به امروز همواره در جريان بوده است. حتي پس از قطع روابط ديپلماتيك، مذاكره ادامه داشت. به گفته آقاي عراقچي، در ميانه جنگ نيز مذاكره برقرار بود و پيام‌ها از طريق فضاي مجازي بين او و آقاي ويتكاف رد و بدل مي‌شد. امروز هم اين ارتباط وجود دارد؛ تنها تفاوت اين است كه نمايندگان دو كشور در يك مكان مشخص حضور ندارند تا با ميانجيگري نفر سوم، پيام‌ها را منتقل كنند. اگر مذاكره را صرفا به اين شكل تعريف كنيم، بله، مذاكره‌اي صورت نمي‌گيرد. اما به باور من، مذاكرات بسيار فراتر از اين است. حتي پيام‌هاي علني، مانند توييت‌ها يا سخنراني‌هاي متقابل مقامات، بخشي از همين روند محسوب مي‌شود. به باور ابوالفتح بنابراين، مساله اصلي مذاكره كردن يا نكردن نيست، بلكه مشكل در رسيدن به توافق است كه البته متاسفانه هيچ چشم‌انداز روشني براي توافق در آينده نزديك نمي‌بينم، زيرا فاصله حداقل‌ها و حداكثرهاي دو‌طرف بسيار زياد است و حتي جنگ اخير هم نتوانسته اين فاصله را كم كند. شايد پيش از جنگ، برخي در واشنگتن يا تل‌آويو بر اين باور بودند كه با حمله به ايران و ضربه به فرماندهان ارشد، مي‌توان تهران را تا لبه پرتگاه برد تا يا سقوط كند يا پاي ميز مذاكره بيايد. تصورشان اين بود كه آنچه با مذاكره به دست نيامده، با فشار جنگ حاصل مي‌شود. اين روند را هم آغاز كردند. اما اكنون، پس از جنگ و باوجود خسارات سنگين و از دست دادن فرماندهان و حتي سوء قصد به سران قوا و تهديد مقام معظم رهبري و نيز ضربه به مهم‌ترين مركز هسته‌اي يعني فردو، ايران همچنان بر مواضع خود پافشاري مي‌كند. ابوالفتح در ادامه به «اعتماد» گفت: اين پافشاري‌ها نشان مي‌دهد كه تغيير موضع ايران، به اين سادگي ممكن نيست، مگر آنكه حادثه‌اي بسيار بزرگ رخ دهد؛ چيزي شبيه تسليم بي‌قيد و شرط ژاپن و آلمان در جنگ جهاني دوم كه نماينده امپراتوري ژاپن بر عرشه كشتي امريكايي سند تسليم را امضا كرد و امريكا هفت سال بر ژاپن حكومت داشت. فعلا، شرايط به آن نقطه نرسيده است و بعيد مي‌دانم توافقي در دسترس باشد.