گزارش «اعتماد» از افزايش سرطان پستان و طرح غربالگري رايگان وزارت بهداشت
سالانه ۴ هزار زن زير ۴۰ سال به سرطان پستان مبتلا مي‌شوند
نيره خادمي
اكتبر، ماه جهاني اطلاع‌‌رساني درباره سرطان پستان است كه طبق تقويم ايراني همزمان با نهم مهر تا نهم آبان است و تقريبا از سال ۱۳۸۹ وزارت بهداشت در ايران هم برنامه‌هايي براي آگاهي‌بخشي و حتي اجراي غربالگري‌هاي رايگان در اين زمينه اجرا مي‌كند. ابتدا طرح‌ها پايلوت و محدود بود و هر سال گسترده‌تر شد با وجود اين هنوز برنامه‌ها كافي نيست. اين نوع سرطان كه البته در ميان ساير سرطان‌ها به سرماخوردگي سرطان‌ها هم مشهور است در ايران نه تنها روند رو به افزايشي دارد كه بازه سني ابتلا به آن نسبت به كشورهاي غربي پايينتر است. نرخ رشد سالانه ابتلا به سرطان پستان در كشور حدود ۴ تا ۶ درصد است و سالانه حدود ۱۷ هزار تا ۱۹ هزار مورد جديد ابتلا به سرطان پستان گزارش شده است كه از اين تعداد، حدود ۶ تا ۷ هزار نفر جان خود را از دست مي‌دهند. بررسي بيشتر آمارها نشان مي‌دهد كه سالانه از هر ۱۰۰ هزار زن در ايران ۳۰ تا ۳۵ نفر به اين بيماري مبتلا شده‌اند كه روند آن رو به افزايش است. ۲۰ تا ۲۵ درصد از بيماران يعني ۳ هزار ۴۰۰ تا ۴ هزار و ۲۵۰ نفر زير ۴۰ سال و كمتر از ۵ درصد از آنان يعني حدود ۸۵۰ نفر زير ۳۰ سال هستند آن هم در شرايطي كه سن ابتلا در ايران تقريبا ۱۰ سال كمتر از ميانگين كشورهاي غربي است. دكتر سودابه كاظمي اسكي، رييس انجمن علمي متخصصين زنان و زايمان ايران معتقد است دليل كاهش سن ابتلا به اين بيماري در ايران احتمالا به اين موضوع برمي‌گردد كه جمعيت ما نسبت به جمعيت كشورهاي غربي جوان‌تر است. او به «اعتماد» مي‌گويد: ميانگين سني تشخيص اين بيماري در زنان ايراني ۴۶ تا ۵۱ سال است كه اين سن نسبت به ميانگين سن كشورهاي غربي ۱۰ سال پايينتر است، بيشترين فراواني آن هم در سن ۴۰ تا ۵۴ سال است و ميانگين ۴۶ و ۴۸ سال هم بيشتر در افراد پريمنوپوزال (سال‌هاي پيش از يائسگي) ديده مي‌شود. سالانه ۱۷ هزار مبتلاي جديد در اين بيماري داريم كه حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از آنان زير ۴۰ سال و كمتر از ۵ درصد در سنين زير ۳۰ سال هستند.
البته آمارها كمي متفاوت است و دكتر جعفر جندقي، مديركل دفتر مديريت بيماري‌هاي غير واگير معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي چند روز پيش اعلام كرد كه سالانه بيش از ۱۹ هزار مورد جديد ابتلا به اين نوع سرطان در كشور ثبت مي‌شود؛ يعني به‌طور ميانگين بيش از ۵۰ مورد در روز يا حدود ۲ مورد در ساعت. رييس انجمن متخصصين زنان و زايمان ايران اما در توضيحات بيشتر درباره روند رو به افزايش و علت پايين آمدن سن ابتلا به اين بيماري و برخي جزييات سرطان پستان در ايران توضيح مي‌دهد: «الگوهاي خاصي از سرطان (مثل نوع «تريپل نگاتيو») كه در زنان جوان‌تر بيشتر ديده مي‌شود، در ايران نسبتا فراوان است. علت اين مساله چندعاملي است و عواملي همچون تغيير سبك زندگي، استرس، آلودگي هوا، مصرف غذاهاي پرچرب و فرآوري‌شده، كاهش باروري، كم‌تحركي يا افزايش شاخص توده بدني (BMI) و كاهش تعداد افرادي كه فرزند به دنيا مي‌آورند يا به‌تعويق افتادن سن اولين بارداري در آن نقش دارند. همچنين كاهش سن شروع اولين قاعدگي، كاهش تمايل مادران به شيردهي، تغيير الگوي تغذيه و گرايش به سبك زندگي صنعتي از ديگر عوامل موثر در اين روند به‌شمار مي‌روند. ضمن اينكه عواملي چون ازدواج در سن بالاتر، كاهش تعداد زايمان‌ها و شيردهي كمتر يا كوتاه‌تر از نظر بيولوژيك باعث مي‌شوند تماس سلول‌هاي پستان با استروژن بيشتر شود و در نتيجه با افزايش خطر در سن پايينتر روبرو خواهيم بود. از سوي ديگر، به دليل جوان‌تر بودن ساختار جمعيتي ايران در مقايسه با كشورهاي غربي، سهم بروز سرطان در ميان جمعيت جوان كشور ما بيشتر است. همچنين برخي مطالعات انجام‌شده در كشورهاي آسيايي، از جمله ايران، نشان مي‌دهد كه زيرگونه‌هاي تهاجمي‌تر سرطان در افراد جوان ايراني شيوع بيشتري دارد. در اين ميان، نقش جهش‌هاي ژنتيكي در ژن BRCA1 نيز پررنگ‌تر و قابل توجه است.»
آمار ابتلا به سرطان پستان در ايران روند صعودي دارد، اين بيماري به يكي از بارزترين چالش‌هاي سلامت زنان كشور تبديل شده است. طبق تازه‌ترين بررسي‌ها، سرطان پستان با سهم حدود 9/12 درصد از تمامي موارد سرطان در ايران، در صدر شيوع قرار دارد و طبق اطلاعات مقاله «اپيدميولوژي مولكولي سرطان پستان در ايران» كه تابستان سال ۱۴۰۲ در مجله تحقيقات زنان، زايمان و سرطان به چاپ رسيده است، سرطان پستان پنجمين علت اصلي مرگ ناشي از سرطان در سال 2020 بوده است. «آخرين ميزان بروز استاندارد شده سني سرطان سينه در ايران 35.8 بود و انتظار مي‌رود تا پايان سال 2030 به بيش از 70 مورد در هر 100000 نفر افزايش يابد. ميزان بروز سرطان سينه در ايران الگوي خوشه‌اي داشت، در حالي كه استان‌هاي مركزي داراي بالاترين فراواني يعني 72 مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعيت هستند و استان‌هاي جنوب شرقي كمترين يعني 5-11 مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعيت.» مطالعات متعدد نشان داده‌اند كه اوج بروز سرطان سينه در گروه سني 40 تا 49 سال در ايران رخ داده است. همچنين بر اساس همين مقاله، افزايش سريع ميزان بروز اين بيماري در زنان جوان در مناطق مختلف كشور گزارش شده است. برخي زنان به دليل ژن‌هاي معيوب ارثي مانند BRCA1 و BRCA2 بيشتر در معرض سرطان پستان هستند. اين ژن‌ها معمولا وظيفه جلوگيري از رشد سلول‌هاي سرطاني را دارند، اما وقتي جهش پيدا كنند، سلول‌ها بي‌رويه تقسيم شده و سرطان ايجاد مي‌شود. علاوه بر اين ژن‌ها، عوامل ديگري هم در بدن ايرانيان شناسايي شده كه در پيشرفت سرطان نقش دارند، مانند مولكول‌هايي كه رفتار ژن‌ها را كنترل مي‌كنند، تغييرات اپي‌ژنتيكي يعني تغييرات ناشي از محيط، سبك زندگي و هورمون‌ها، اختلال در مسيرهاي پيام‌رسان سلولي، ضعف در سيستم ايمني بدن و عوامل مربوط به استرس اكسيداتيو؛ راديكال‌هاي آزاد و كمبود آنتي‌اكسيدان.
ضعف غربالگري
درباره سرطان پستان يك سوي ماجرا درمان است اما سمت و سوي ديگر آن، آگاهي درباره تشخيص و مراجعه است و اين موضوع در مسير غربالگري قرار دارد. در كشورهايي كه پوشش غربالگري مناسب‌تري دارند، سرطان در مراحل اوليه تشخيص داده مي‌شود بنابراين، درمان هم با سرعت و كيفيت بيشتر انجام مي‌شود اما در ايران شرايط كمي متفاوت است و غربالگري سراسري و پايدار وجود ندارد. به گفته اين پزشك و متخصص زنان هم يكي از چالش‌هاي موجود در كشور، ضعف فرهنگ غربالگري و نبود يك نظام منسجم در اين حوزه است؛ به‌گونه‌اي كه بسياري از افراد تنها در زمان بروز علائم به مراكز درماني مراجعه مي‌كنند. اين كمبود غربالگري نظام‌مند موجب مي‌شود كه نرخ بروز و تشخيص سرطان در كشور ما، باوجود جوان‌تر بودن جمعيت، در مقايسه با برخي كشورهاي ديگر بالاتر به‌نظر برسد:«در ايران، چون غربالگري سراسري و منظم وجود ندارد، معمولا تشخيص وقتي اتفاق مي‌افتد كه بيماري در زنان جوان‌تر و در مراحل پيشرفته‌تر بروز كرده است. بررسي‌هاي سيستماتيك انجام‌شده نيز نشان مي‌دهند كه پايين‌بودن سن ابتلا را نمي‌توان تنها به يك عامل نسبت داد؛ بلكه مجموعه‌اي از عوامل زيستي، محيطي و ساختار جمعيتي در كنار يكديگر دخيل هستند. به‌عبارت ديگر، اين پديده يك موضوع چندعاملي (مولتي‌فكتورالن) است و نمي‌توان يك عامل واحد را مقصر اصلي دانست.»
غربالگري رايگان دست كم ۵ هزار زن در سراسر كشور
گفتمان درباره غربالگري و آموزش اهميت آن تقريبا از سال ۱۳۸۹ به‌طور جدي به ادبيات رسانه‌اي و پزشكي كشور اضافه شده و در ماه اكتبر، ماه جهاني مرتبط با اين بيماري غربالگري رايگان و به صورت محدود در برخي نقاط كشور انجام مي‌شود كه البته آن هم بدون دردسر نيست و اغلب تعداد كمي، فرصت استفاده از اين تسهيلات رايگان در ميان صف‌هاي طولاني را پيدا مي‌كنند. چند روز پيش دكتر مرضيه لشكري، رييس اداره سرطان معاونت درمان وزارت بهداشت، با اشاره به برگزاري طرح ملي «هفته ماموگرافي رايگان»؛ اعلام كرد كه اين طرح از ۲۶ مهر تا ۳ آبان ۱۴۰۴ در مراكز درماني منتخب كشور اجرا مي‌شود و زنان مي‌توانند در اين بازه زماني به‌صورت رايگان ماموگرافي انجام دهند يا نوبت خود را رزرو كنند. در ليستي كه لينك آن در خبرگزاري ايسنا منتشر شده، نام ۷۱ مركز در استان‌هاي مختلف كشور براي غربالگري رايگان در جدول ديده مي‌شود. طبق توضيحات جدول، هر كدام از اين مراكز روزانه حدود ده بيمار را تحت پوشش قرار خواهند داد و اين يعني ۷۱ مركز به‌طور روزانه امكان انجام آزمايش براي حدود ۷۱۰ بيمار را خواهند داشت و در كل يك هفته، تعداد افرادي كه شانس دريافت خدمات غربالگري رايگان از اين طريق را دارند در نهايت حدود ۵ هزار در سراسر كشور است.
آسيه الفت‌بخش، معاون پژوهش و آموزش پژوهشكده سرطان معتمد جهاددانشگاهي هم چند روز پيش اعلام كرد كه برنامه‌هاي اين مركز در اين ايام در دو محور اصلي غربالگري و آموزش طراحي شده است و در حوزه غربالگري، با همكاري شهرداري تهران در چند منطقه از شهر، خدمات معاينه رايگان زنان ارايه مي‌شود:«در حال حاضر اين طرح در مناطق ۲، ۴، ۱۶، ۱۹ و ۳ تهران اجرا مي‌شود و بانوان مي‌توانند براي دريافت نوبت معاينه رايگان با شماره ۸۸۶۴۱۳۹۸ تماس بگيرند. اين خدمات تا پايان ماه اكتبر (9 آبان) در ساختمان شماره يك پژوهشگاه، واقع در ميدان ونك، ابتداي گاندي جنوبي، ارايه مي‌شود.»
شروع خوب اما ناكافي
غربالگري در اين سطح هنوز كافي نيست مخصوصا اينكه گفته مي‌شود روزانه بيش از ۵۰ زن به اين بيماري مبتلا مي‌شوند اما همين اقدامات هم خالي از لطف نيست و بايد اميدوار بود كه هر سال پوشش، تعداد و ظرفيت مراكز و بودجه آن در وزارت بهداشت افزايش يابد و به جمعيت هدف، يعني افرادي كه اغلب به خاطر نبود آگاهي و مشكلات مالي آزمايش‌هاي تشخيصي را پشت گوش مي‌اندازند، برسد. رييس انجمن متخصصين زنان و زايمان ايران در اين باره مي‌گويد: «وزارت بهداشت پويش‌هايي را براي غربالگري سرطان‌هاي شايع مانند سرطان كولون و سرطان پستان در كشور اجرا كرده و اين اقدامات را به‌صورت نظام‌مند پيش مي‌برد. در برخي استان‌ها نيز ارايه اين خدمات، به‌ويژه براي افراد ۴۰ تا ۷۲ سال، به‌صورت رايگان انجام مي‌شود. همچنين هر سال از ۹ مهر تا ۹ آبان، با هماهنگي وزارت بهداشت، پويش ملي سلامت با هدف ارتقاي آگاهي و پيشگيري از سرطان برگزار مي‌گردد. در اين طرح، كانون‌هاي بسيج، دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و مراكز بهداشت-به‌ويژه مراكز جامع خدمات سلامت- به عنوان بازوي اجرايي فعاليت مي‌كنند. علاوه‌بر اين، در درمانگاه‌هاي دولتي نيز متخصصان زنان و ماماها با ارايه خدمات معاينه و ارزيابي رايگان براي بانوان مراجعه‌كننده، در راستاي تشويق به خودمراقبتي و انجام غربالگري‌هايي مانند ماموگرافي و سونوگرافي ايفاي نقش مي‌كنند.» با وجود اين اما او هم معتقد است كه اين پوشش‌ها كافي نيست ضمن اينكه بسياري از زنان در ايران به‌دليل تابوهاي فرهنگي، ترس از مراجعه يا مشكلات اقتصادي، ديرتر براي معاينه مراجعه مي‌كنند در نتيجه، سرطان در مراحل زودتر از نظر سني اما ديرتر از نظر پيشرفت بيماري شناسايي مي‌شود:«تفاوت بزرگي از نظر دسترسي بين استان‌ها، شهر و روستا، سطح سواد، وضعيت اقتصادي و سطح بيمه وجود دارد. مثلا منطقه شهري تهران نرخ بيشتري دارد نسبت به مناطق كمتر توسعه يافته. گزارش‌ها به موانعي مانند «هزينه بالا»، «عدم آگاهي و فرهنگ پيشگيري»، «باور به سرنوشت/قضا و قدر» و كمبود زيرساخت‌ها اشاره مي‌كنند. گرچه طرح‌هايي مثل «هفته ماموگرافي رايگان» در سال ۱۴۰۴ در ايران اجرا شده‌اند تا دسترسي را افزايش دهند، اما داده‌ها نشان مي‌دهند كه هنوز برنامه ملي جامعِ غربالگري با پوشش سراسري و مستمر وجود ندارد.دولت و وزارت بهداشت ايران منابع و بودجه‌اي براي پيشگيري (و تشخيص زودرس) بيماري‌ها به ويژه سرطان ديده‌اند، اما تخصيص منظم، پايدار و كامل منابع و همچنين اجراي يك برنامه منسجم ملي با پوشش كامل هنوز با چالش‌هايي مواجه است.»
روايت يك تجربه، از مشكلات تشخيص تا هزينه‌هاي درماني
در كنار همه اين موارد بحث ديگري تحت عنوان خطاي تشخيصي وجود دارد كه گاهي درمان را با اختلال مواجه مي‌كند. يكي از بيماران مبتلا به سرطان پستان كه در سال ۱۴۰۲ بيماري او تشخيص داده شد و حالا پس از جراحي، شيمي درماني و پرتو درماني تقريبا آن را تحت كنترل در آورده است، ديروز تجربه خود از روند تشخيص و درمان بيماري را با «اعتماد» در ميان گذاشت. او مي‌گويد كه خطاي پزشكي در تشخيص باعث شد كه بيماري او تقريبا ۴ تا ۵ ماه ديرتر تشخيص داده شود: « من به‌طور مرتب چكاب انجام مي‌دادم، با اين حال، تشخيص اوليه در سونوگرافي اشتباه بود و وجود توده حدود چهار تا پنج ماه ناديده گرفته شد.» بيماري او در نهايت پس از ماموگرافي در سطح دوم تشخيص داده شد، پيش از جراحي ۱۸ تا ۲۰ جلسه شيمي‌درماني را پشت سر گذاشت و بعد از آن هم جلسات شيمي درماني و پرتو درماني ادامه پيدا كرد و حالا تحت چكاب‌هاي سالانه و هر شش ماه يك بار است. يكي از مهم‌ترين مسائلي كه اين زن ۴۳ ساله در گفت‌وگوها بارها به آن اشاره كرد بحث‌هاي مالي و دارويي بود كه به‌شدت بيماران را تحت تاثير قرار مي‌دهد. در واقع بيمه تامين اجتماعي و بيمه‌هاي تكميلي آنطور كه بايد در زمينه درمان و دارو پوشش خوبي ندارند و بيمار بايد ساعت‌ها در صف‌هاي طولاني براي دريافت دارو در داروخانه‌هاي خاص بايستد و در نهايت هم بايد هزينه زيادي بابت آن از جيب پرداخت كند: «هزينه هر تزريق براي من حدود يك ميليون تومان است و بيمه تكميلي تنها حدود ۱۰۰ هزار تومان پوشش مي‌دهد. سال ۱۴۰۲ هم هزينه بعضي از تزريق‌ها ۴ ميليون تومان بود و بيمه فقط ۳۶۰ هزار تومان آن را پراخت مي‌كرد. مراكز دولتي بسيار شلوغ است و مراكز خصوصي هم اغلب تحت پوشش بيمه نيستند و هزينه‌هاي بسيار زيادي دارند. مبلغ پرتو درماني من اسفند ۱۴۰۲ در يكي از همين بيمارستان‌هاي دولتي حدود ۳۰ ميليون تومان شد و اين مبلغ البته در بيمارستان‌هاي غير دولتي تا ۳۰۰ ميليون تومان هزينه داشت.» هزينه‌هاي بالاي دارو و درمان اين بيماري در كنار هزينه‌هاي پنهاني چون تغذيه، رفت و آمد و بسياري از ملاحظات ديگر فشار زيادي را بر اين بيماران تحميل مي‌كند آن هم در شرايطي كه تعداد جراحان متخصص در حوزه سرطان پستان هم چندان زياد نيست. عمل جراحي تخليه پستان هم اغلب در بيمارستان‌هاي غير دولتي انجام مي‌شود و بيمار بايد چندين ماه منتظر بماند تا مبلغي را از بيمه تكميلي دريافت كند، حتي اگر مثل اين بيمار داراي دو بيمه تكميلي باشد.
بيشترين فراواني ابتلا در اصفهان، تهران و يزد
اينكه زنان در چه استان‌هايي بيشتر درگير اين بيماري هستند سوال ديگري است كه سودابه كاظمي، رييس انجمن متخصصين زنان و زايمان ايران به آن پاسخ مي‌دهد. او مي‌گويد كه در استان‌هاي مركزي كشور از جمله اصفهان، يزد و تهران نرخ بالاتري از اين بيماري گزارش شده است: « سبك زندگي در اين استان‌ها صنعتي‌تر است، شهري‌تر و بزرگ‌تر هستند و جمعيت آنها نيز بيشتر است. سبك زندگي مردم در اين شهرها غربي‌تر است فعاليت بدني كمتري دارند، كم تحرك هستند و نرخ چاقي آنها بيشتر است، كمتر و ديرتر باردار مي‌شوند، شيردهي آنها كمتر است و مصرف هورمون و اوسي‌پي‌ها هم در ميان آنها افزايش يافته است و البته كه دسترسي گزارش‌دهي زنان در اين شهرها هم بيشتر است. به همين دلايل ضريب ابتلا و تشخيص بالاتر است. به هر حال ممكن است كه اين نرخ گزارش شده فقط به خاطر گزارش بيشتر و تشخيص زود هنگام باشد نه حتما متناسب با نرخ واقعي. البته نمي‌توان از اين تماس با مواد كارسينوژن هم گذشت، عوامل محيطي ضرر داري كه ممكن است زنان در اين استان‌هاي مركزي و صنعتي كشور بيشتر در تماس با آن باشند اگرچه همچنان هم شواهد قطعي براي آن وجود ندارد. تهران به عنوان شهري با جمعيت بالا، الگوي زندگي مدرن‌تري نسبت به مناطق روستايي يا كم‌جمعيت دارد كه اين خود يكي از دلايل افزايش شيوع سرطان پستان است. مصرف قرص‌هاي ضدبارداري و درمان‌هاي جايگزين هورموني در دوران يائسگي در مناطق شهري بيشتر مشاهده مي‌شود. مطالعات محلي در تهران نشان مي‌دهند كه زنان تهراني به‌طور ميانگين نخستين فرزند خود را در سن بالاتري به دنيا مي‌آورند و ميزان شيردهي كمتر است؛ هر دو عامل خطر ابتلا به سرطان پستان را افزايش مي‌دهند.
به گفته اين متخصص زنان در تهران و شهرهاي بزرگ، تعداد مراكز درماني و تشخيصي، مانند مراكز ماموگرافي، كلينيك‌هاي تخصصي و مراكز آنكولوژي، بسيار بيشتر است بنابراين، اين دسترسي بهتر نيز باعث مي‌شود موارد بيشتري تشخيص داده شوند، حتي اگر ميزان واقعي بروز بيماري در سطح ملي يكسان باشد:«علاوه بر اين، برخي پژوهش‌ها نشان داده‌اند كه آلودگي هوا، به‌ويژه ذرات معلق و تركيبات آلي فرار، مي‌تواند با افزايش خطر برخي سرطان‌ها از جمله سرطان پستان مرتبط باشد. تهران يكي از آلوده‌ترين شهرهاي ايران است و اين عامل محيطي مي‌تواند موثر باشد. زنان تهراني معمولا سطح تحصيلات بالاتري دارند، به اطلاعات رسانه‌اي و پزشكي دسترسي بيشتري دارند و از برنامه‌هاي غربالگري آگاه‌تر هستند. نتيجه اين شرايط، افزايش نرخ انجام ماموگرافي و مراجعه براي بررسي‌هاي تشخيصي و در نهايت افزايش آمار بروز ظاهري بيماري است.»
۲۷ درصد سرطان‌ها در مرحله سه و چهار كشف مي‌شود
اين پزشك و متخصص زنان نرخ بقاي ۵ ساله را بر اساس متا آناليز ۲۱ مطالعه در ايران ۶۹ درصد اعلام كرده و بعد به اين موضوع مي‌پردازد كه ۷۰ درصد سرطان‌ها قابل پيشگيري است منتها به شرط تشخيص زود هنگام:«غربالگري مي‌تواند شانس درمان را بالا ببرد. مركز تحقيقات سرطان در كشور اعلام كرده است كه ۷۱ و سه‌دهم درصد سرطان‌ها در مرحله يك و دو سرطان كشف مي‌شد و درصد كشف ۲۷ و سه‌دهم از موارد هم استيج سه و چهار است.» او در نهايت باز هم بر اهميت غربالگري تاكيد كرده و مي‌گويد: « ضرورت انجام غربالگري از سن ۴۰ سال به بالا بسيار مهم است. افرادي كه بستگان درجه يك يا دو آنها مبتلا به سرطان پستان، كولون يا رحم بوده‌اند يا داراي جهش‌هاي ژنتيكي پرخطر هستند، در گروه پرخطر قرار مي‌گيرند و نيازمند پيگيري‌هاي دقيق‌تر و منظم‌تري تحت نظر پزشك متخصص زنان يا جراح پستان خواهند بود. همچنين توصيه مي‌شود ازدواج و فرزندآوري در سنين مناسب انجام شود و مادران از مزاياي شيردهي بهره‌مند شوند. انتخاب سبك زندگي سالم، شامل انجام ورزش‌هاي هوازي حداقل ۳۰ دقيقه در اغلب روزهاي هفته، نقش مهمي در پيشگيري دارد.» كاظمي معتقد است كه همچنان كنترل وزن و جلوگيري از چاقي از عوامل كليدي در كاهش خطر ابتلا به سرطان است؛ گنجاندن مواد غذايي غني از آنتي‌اكسيدان، ميوه و سبزيجات در رژيم غذايي روزانه همچنان هم براي پيشگيري توصيه مي‌شود. علاوه بر اين، پرهيز از بي‌تحركي، كاهش مصرف غذاهاي فرآوري‌شده حاوي نگه‌دارنده‌ها و نيترات و دوري از سبك زندگي كاملا صنعتي، مي‌تواند در كاهش خطر ابتلا به سرطان موثر باشد.