«اعتماد» در گفت‌وگوي اختصاصي با كارشناسان بررسي مي‌كند
سيگنال آتش‌بس تجاري چين و امريكا
عبدالرضا فرجي‌راد: توافق احتمالي ميان شي و ترامپ بر مقوله اقتصاد متمركز است و ماهيتي موقتي دارد
حسن بهشتي‌پور: آتش‌بس احتمالي با استقبال بازارهاي جهاني روبه‌رو مي‌شود اما به رقابت‌هاي ژئوپليتيكي پايان نخواهد داد
حديث روشني
هيات‌هاي تجاري امريكا و چين در جريان تور آسيايي ترامپ توانستند به توافقي مقدماتي درباره چارچوبي براي ديدار آتي رهبران پكن و واشنگتن دست يابند؛ اقدامي كه به ادعاي گروهي از ناظران مي‌تواند نشانه‌اي روشن از احتمال تمديد آتش‌بس در جنگ تجاري دو كشور باشد كه ماه آينده به پايان مي‌رسد. در همين رابطه اسكات بسنت، وزير خزانه‌داري ايالات‌‌متحده كه رييس هيات امريكايي بود، اعلام كرد حاصل دو روز گفت‌وگوي فشرده در مالزي با حضور نمايندگان ارشد دو كشور، زمينه‌سازي براي ديداري سازنده و جامع ميان سران بوده است. او در عين حال تاكيد كرد كه تصميم نهايي درباره تمديد آتش‌بس برعهده شخص رييس‌جمهور ترامپ خواهد بود، هر چند مسير براي توافق تا حد زيادي هموار شده است. ذيل همين ادعاهاي مقام امريكايي بود كه گروه ديگري از ناظران چنين توافقي را حتي در صورت نهايي شدن، به مثابه آغاز دور جديدي از رقابت‌ها ميان دو قدرت اقتصادي جهان ارزيابي كردند. با اين همه، بنا به گزارش‌هايي كه از كليات اين توافق رسانه‌اي شده، مذاكرات بر سر خريد محصولات كشاورزي توسط چين نيز پيش رفته و انتظار مي‌رود اين بخش از توافق در ديدار سران واشنگتن و پكن نهايي شود.
گفتني است ترامپ پيش‌تر بارها اعلام كرده بود كه از چين انتظار دارد خريد دانه سويا از كشاورزان امريكايي را از سر بگيرد؛ امري كه نه تنها براي اقتصاد داخلي امريكا اهميت دارد، بلكه فشارهاي سياسي داخلي او را نيز پاسخ مي‌دهد. از اين رو، به نظر مي‌رسد چارچوب توافق اوليه به طور ويژه بر جريان تامين محصولات كليدي، مديريت عوارض حمل و نقل و كنترل صادرات متمركز شده است. با اين همه، در شرايطي كه اعمال محدوديت‌هايي بر صادرات چين توسط امريكا زمينه بازگشت به يك جنگ تجاري تمام‌عيار را فراهم كرده، سيگنال‌هاي مثبت اخير از هر دو طرف مذاكرات، بازارهاي جهاني را اميدوار كرد؛ اين درحالي است كه پكن و واشنگتن هنوز جزييات نهايي توافق را در سطح سران نهايي نكرده‌اند. در عين حال، به نظر مي‌رسد موضوعات جنجالي ديگري مانند قاچاق ماده مخدر فنتانيل، فروش تيك‌تاك و جريان تامين آهن‌رباهاي فلزات كمياب و همچنين طرح‌هاي صلح جهاني و حتي نقش چين در پايان دادن به جنگ روسيه و اوكراين نيز مورد گفت‌وگوي سران دو قدرت اقتصادي قرار خواهد گرفت.
به باور گروهي از تحليلگران، اين رويكرد نشان مي‌دهد كه توافق تجاري احتمالي ميان شي و ترامپ، فراتر از مسائل صرف اقتصادي، مي‌تواند پيامدهاي ژئوپليتيكي مهمي نيز داشته باشد.
به ادعاي اين گروه، ضمن وجود ابهاماتي درخصوص آينده اين توافق احتمالي، اثرات آن احتمالا فراتر از مرزهاي امريكا و چين خواهد بود. از يك‌سو، هند به عنوان متحد استراتژيك امريكا و همزمان به عنوان شريك تازه چين، از اين توافق احتمالي در ميان‌مدت متأثر خواهد شد. ازسوي ديگر، روسيه نيز به عنوان متحد راهبردي چين و همزمان رقيب سنتي امريكا، مستقيما از چنين توافقي در صورت به نتيجه رسيدن متأثر خواهد شد. با اين همه اما هستند گروهي كه با تاكيد بر اقتصادي بودن محتواي توافق احتمالي شي و ترامپ، آن را فاقد اثرگذاري ژئوپليتيك بر رويكرد روسيه و هند، به عنوان مهم‌ترين بازيگراني كه به عنوان متحدان استراتژيك چين و امريكا محسوب مي‌شوند، مي‌دانند. در هر حال ديدار روز پنجشنبه ترامپ و شي جين‌پينگ فرصتي است تا نه تنها آتش‌بس تجاري تمديد شود، بلكه روابط اقتصادي و سياسي دو كشور در شرايطي حساس بازتنظيم شود. درحالي كه بازارها و متحدان آسيايي امريكا با دقت هر حركت واشنگتن و پكن را دنبال مي‌كنند، اين توافق مقدماتي مي‌تواند نقطه شروعي براي ثبات نسبي يا دور تازه‌اي از تقابل در روابط دو اقتصاد بزرگ جهان باشد. به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي آثار اقتصادي و همزمان ژئوپليتيك توافق احتمالي شي و ترامپ با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك و حسن بهشتي‌پور، پژوهشگر مسائل بين‌الملل گفت‌وگو كرده است.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
عبدالرضا فرجي‌راد: جنوب‌شرق آسيا، اروپا ومنطقه ايندو پاسيفيك تلاش خواهند كرد با توسل به ديپلماسي نرم در دو ميدان چين و امريكا بازي كنند
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره آينده توافق احتمالي ميان پكن و واشنگتن و با لحاظ كردن تشديد سطح تنش‌هاي تجاري طي ماه‌هاي اخير گفت: رويكرد دونالد ترامپ چنين است كه ابتدا با فاز تهاجمي در زمينه اعمال تعرفه‌ها وارد عمل مي‌شود و هرگاه با واكنش متقابل طرف مقابل مواجه شود، ميزان تعرفه‌ها را چند برابر افزايش مي‌دهد. زماني كه اين روند عملا مسير همكاري با شركاي اقتصادي واشنگتن را به بن‌بست مي‌كشاند، درنهايت به زيان خود امريكا تمام مي‌شود. همين الگو را در روابط واشنگتن با چين، هند و برخي كشورهاي ديگر نيز مشاهده كرده‌ايم.
به گفته فرجي‌راد، در حال حاضر حجم مبادلات تجاري ميان چين و امريكا بسيار بالاست و بيش از ۷۵۰ ميليارد دلار برآورد مي‌شود. به همين دليل، برخي كالاهايي كه پيش‌تر با قيمت ارزان در دسترس مردم امريكا قرار داشتند، ازجمله تلويزيون‌ها و صفحات LED، اكنون يا وارد نمي‌شوند يا واردات آنها به شدت محدود شده است. اين وضعيت به افزايش نرخ تورم در داخل امريكا نيز دامن زده است. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه گفت: ترامپ زماني كه وخامت اوضاع اقتصادي را در داخل امريكا احساس مي‌كند، مسير مذاكره را در پيش مي‌گيرد و در اين گفت‌وگوها ناگزير به دادن امتيازاتي مي‌شود. درمورد توافق مقدماتي اخير ميان چين و امريكا نيز همين منطق صدق مي‌كند؛ اين توافق در واقع نوعي بازگشت به تعادل موقت است. توافق فعلي ماهيتي مقدماتي دارد و احتمال مي‌رود در ديدار آتي ترامپ و شي جين‌پينگ كه روز پنجشنبه در كره‌جنوبي برگزار مي‌شود، به صورت نهايي امضا شود.
با اين حال فرجي‌راد معتقد است اين توافق تغييري اساسي در رقابت راهبردي چين و امريكا ايجاد نخواهد كرد و بعيد نيست ترامپ در ماه‌هاي آينده مساله جديدي را در برابر پكن مطرح كند. توافق فعلي صرفا به موضوع تعرفه‌ها محدود است و ماهيتي موقتي دارد؛ نه ساختاري و نه پايدار. همزمان، تنش‌ها ميان دو كشور در درياي چين جنوبي رو به افزايش است و نشانه‌اي از فروكش كردن اين تنش‌ها در آينده نزديك ديده نمي‌شود.
فرجي‌راد در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» درباره اهداف احتمالي ترامپ از آغاز تور آسيايي خود طي روزهاي اخير تشريح كرد: ترامپ در مقطع كنوني تلاش مي‌كند توافق‌هاي امنيتي خود را با كره‌جنوبي، ژاپن و ديگر متحدان امريكا، ازجمله مالزي و اعضاي آسه‌آن، تقويت كند.
با اين حال، به نظر مي‌رسد كشورهاي عضو آسه‌آن مي‌كوشند رويكردي مشابه شوراي همكاري خليج‌فارس را در پيش گيرند و تاحدي با سياست‌هاي ترامپ همراه شوند. حجم مبادلات اقتصادي اين كشورها با واشنگتن حدود ۵۰۰ ميليارد دلار است و طبيعي است كه ترجيح دهند از ايجاد تنش با رييس‌جمهور امريكا پرهيز كنند.
به گفته اين استاد ژئوپليتيك، اعضاي آسه‌آن نيز تمايلي ندارند به خاطر امريكا درگير تقابل با چين شوند. ازسوي ديگر، هدف ترامپ در اين منطقه صرفا اقتصادي نيست و او به دنبال تقويت جنبه‌هاي امنيتي نيز هست، هر چند بعيد است در اين زمينه به موفقيت قابل‌توجهي دست پيدا كند. كشورهاي شرق آسيا دغدغه‌هاي امنيتي خود را مطرح كرده‌اند، اما ترامپ همواره بُعد مالي و اقتصادي را در اولويت قرار داده است. او از كشورهايي مانند ژاپن خواسته سهم بيشتري از هزينه حضور نيروهاي امريكايي در خاك خود بپردازند و همين مطالبه در مورد كره‌جنوبي نيز مطرح است. با اين حال، به نظر نمي‌رسد تغيير بنياديني در معادلات منطقه رخ دهد.
ترامپ شخصيتي غيرقابل پيش‌بيني دارد و ثبات رفتارش همواره محل ترديد است. از اين رو، كشورهاي منطقه براي حفظ توازن و جلوگيري از تنش با ديپلماسي نرم تلاش مي‌كنند او را راضي نگه دارند. در نتيجه، رويكرد اين كشورها نسبت به چين ادامه خواهد يافت و تحت تاثير فشارهاي واشنگتن قرار نخواهد گرفت.فرجي‌راد در ادامه و درباره رويكرد احتمالي كشورهاي حوزه جنوب شرق آسيا در قبال توافق شي و ترامپ توضيح داد:سياست‌هاي گذشته اين كشورها همچنان ادامه خواهد داشت، زيرا آنها به خوبي مي‌دانند كه چين در همسايگي‌شان قرار دارد و نبايد تحريك شود. اقتصاد اين كشورها با چين پيوند خورده و تجارت با پكن برايشان سودآور است. چين با جمعيتي حدود يك و نيم ميليارد نفر، بازاري گسترده براي صادرات آنها فراهم مي‌كند و در مقابل، كالاها و فناوري‌هاي چيني كه وارد اين كشورها مي‌شود، ارزان و مقرون‌به‌صرفه است. به همين دليل، مبادلات تجاري با چين نقش مهمي در رشد اقتصادي اين كشورها دارد و بعيد است تغييري در اين مسير ايجاد شود.
كشورهاي جنوب شرق آسيا تلاش مي‌كنند ضمن حفظ تجارت گسترده با چين، روابط اقتصادي خود با امريكا را نيز ادامه دهند. در‌نتيجه، وضعيت كنوني نوعي تعادل پايدار ميان دو قدرت بزرگ است كه احتمالا در آينده نزديك نيز حفظ خواهد شد.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه و درباره اثرگذاري اين توافق احتمالي بر كنشگري مسكو به عنوان متحد استراتژيك پكن به «اعتماد» گفت: دو مساله قابل‌توجه وجود دارد؛ نخست، اينكه در ديدار روز پنجشنبه ميان دونالد ترامپ و شي جين‌پينگ چه موضوعاتي مطرح خواهد شد، هر يك از طرفين چه مطالباتي از ديگري خواهند داشت و رهبر چين چه محورهايي را در دستور كار خود قرار مي‌دهد، چراكه او مي‌داند ترامپ فردي غيرقابل پيش‌بيني و فاقد تعادل رفتاري در سياست خارجي است.
فرجي‌راد در تشريح نكته دوم به تحولات اخير حوزه انرژي اشاره كرد و گفت: در هفته‌هاي گذشته چند شركت بزرگ نفتي روسيه تحت تحريم امريكا قرار گرفته‌اند، بنابراين چين با احتياط بيشتري عمل مي‌كند تا واردات نفت از روسيه با تهديد مواجه نشود و فعاليت شركت‌هاي بزرگ چيني كه با روسيه همكاري دارند و همزمان در بازارهاي بين‌المللي، ازجمله امريكا، فعال‌اند، در معرض تحريم قرار نگيرد. براي نمونه، شركت سينوپك چين ممكن است به دليل همكاري با شركت‌هاي بزرگ روسي با محدوديت يا تحريم‌هاي جديد روبه‌رو شود.
به گفته اين استاد ژئوپليتيك، دو نكته حائزاهميت است: نخست، چيني‌ها در قبال شركت‌هاي بزرگ خود كه با روسيه معامله مي‌كنند، سياستي محتاطانه و محافظه‌كارانه در پيش گرفته‌اند. دوم، آنها هرگز اجازه نخواهند داد ترامپ از طريق لابيگري يا فشار سياسي، چين را در برابر روسيه قرار دهد يا روابط استراتژيك پكن و مسكو را به نفع امريكا تضعيف كند. چين كاملا هوشيارانه در پي حفظ توازن راهبردي خود با روسيه است.
فرجي‌راد در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» درباره آثار احتمالي نهايي شدن توافق شي و ترامپ بر بازيگري چون هند گفت: در ابتدا هند تا حدودي در برابر فشارهاي ترامپ مقاومت كرد و از خريد نفت روسيه امتناع نمود و در اين مسير امتيازي هم به واشنگتن نداد. با اين حال، پس از تحريم شركت‌هاي روسي، هند خريدهاي خود را تا حدي كاهش داد و اين امر باعث شد ترامپ احساس كند در اين موضوع دست برتر را دارد. درنهايت، هند در چارچوب خواست امريكا عمل كرد و طرفين بر سر تعرفه‌ها به توافق رسيدند. به گفته اين استاد ژئوپليتيك، اكنون ميان هند و امريكا مشكل جدي باقي نمانده و تاحدي به تفاهم رسيده‌اند. با اين حال، در بلندمدت بايد توجه داشت كه هند به نوعي متحد استراتژيك امريكا محسوب مي‌شود و واشنگتن نيز به خوبي مي‌داند كه پاكستان متحد استراتژيك چين است. پاكستاني‌ها تاكنون رويكردي هوشمندانه و متوازن در پيش گرفته‌اند؛ به گونه‌اي كه با حضور ترامپ در كاخ سفيد، حساسيت او را برنيانگيختند و با بهره‌گيري از ديپلماسي نرم، روابط خود با امريكا را مديريت مي‌كنند. اين رويكرد در قبال چين و هند نيز قابل مشاهده است. بنابراين، امريكا از نزديكي روابط پاكستان و چين كاملا آگاه است و به نظر نمي‌رسد قصد تضعيف اين رابطه را داشته باشد. به باور فرجي‌راد، پاكستان تا پايان دوره سه ساله رياست‌جمهوري ترامپ به همين رويكرد خود ادامه خواهد داد.
حسن بهشتي‌پور: توافق احتمالي ميان چين و امريكا به معناي پايان رقابت‌هاي ميان دو بازيگر نيست
حسن بهشتي‌پور، كارشناس مسائل بين‌الملل، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره ارزيابي‌اش از محتواي توافق مقدماتي امريكا و چين در مالزي گفت: در روابط چين و امريكا در حال حاضر نمي‌توان از تنش سخن گفت؛ آنچه مشاهده مي‌شود، يك رقابت همه‌جانبه است. اگر بخواهيم به شيوه‌اي علمي اين موضوع را تعريف كنيم، رقابت موجود شامل جنبه‌هاي اقتصادي و سياسي مي‌شود، اما دليل اينكه آن را تنش نمي‌ناميم اين است كه هنوز بحران واقعي شكل نگرفته است. براي مثال، اگر مسائل حساسي مانند تايوان يا كره‌شمالي به درگيري يا اختلافات جدي ميان دو طرف كشيده شود، آنگاه مي‌توان آن را مصداق تنش در روابط دانست. به باور بهشتي‌پور، توافق اخير درباره تعرفه‌ها به هيچ‌وجه پايان‌دهنده اين رقابت نيست و همچنان ادامه خواهد داشت، چراكه چين در تلاش است تا سال ۲۰۳۰ به قدرت اول اقتصادي جهان تبديل شود و همزمان امريكا نيز سعي مي‌كند با بهره‌گيري از هر امكان موجود، مانع تحقق اين هدف شود و جايگاه خود را بالاتر از چين و حتي هند حفظ كند، بنابراين هيچ دليلي براي انتظار پايان اين رقابت وجود ندارد. اين كارشناس روابط بين‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: با اين حال، چشم‌انداز واقعي تحولات پيش رو به ملاقات سران امريكا و چين در كره‌جنوبي بازمي‌گردد. هنوز مشخص نيست اين ديدار به يك توافق بزرگ منجر شود يا خير؛ البته بعيد است نهايي شود، اما در صورت تحقق چنين توافقي، بازارها و كشورهايي كه در حوزه تجارت و مبادلات جهاني فعال هستند، از آن استقبال خواهند كرد. هر چند كشورهايي مانند روسيه، ايران، ونزوئلا و كره‌شمالي از ايجاد هماهنگي بين دو ابرقدرت استقبال نخواهند كرد.
بهشتي‌پور در ادامه و در پاسخ به پرسش ديگر «اعتماد» درباره كنشگري كشورهاي حوزه جنوب شرق آسيا درقبال رقابت‌هاي همه‌جانبه پكن و واشنگتن تشريح كرد: بايد توجه داشت كه سفرهاي رييس‌جمهور امريكا به شرق آسيا و شركت در اجلاس‌هاي منطقه‌اي تفاوت قابل‌توجهي با سفرهاي دوجانبه او دارد. اگر ترامپ صرفا سفري اختصاصي به اين منطقه داشت، مثلا براي ديدار با رييس‌جمهور كره‌جنوبي يا هند به اين كشورها سفر مي‌كرد، قطعا آثار مراودات دوجانبه اثرگذاري بيشتري بر كنشگري اين بازيگران مي‌داشت، اما شاهد بوديم او با هدف حضور در دو اجلاس منطقه‌اي به آسيا سفر كرد و حضور او در هر يك از اين كشورها محدود و كوتاه بود؛ از اين رو تاثير چنداني بر روابط دوجانبه هر يك از اين كشورها با امريكا نخواهد داشت، بنابراين نفوذ و تاثيرگذاري اقدامات ترامپ نيز در همان سطح جمعي و منطقه‌اي كشورهاي آسيايي خواهد بود. با اين حال، اينكه گفته مي‌شود ترامپ با هدف تقابل با چين اين سفر را انجام داده، به نظر نمي‌رسد گزاره درستي باشد. به گفته بهشتي‌پور، كشورهاي اين منطقه طبيعتا منافع‌محور عمل مي‌كنند و مانند ديگر كشورها تلاش مي‌كنند از رقابت ميان دو ابرقدرت حداكثر سود را ببرند. كشورهايي مانند مالزي، هند، كره‌جنوبي و ديگر اعضاي منطقه البته به جز ژاپن و كره‌جنوبي كه با چين مناقشاتي دارند، درحالي كه روابط اقتصادي و تجاري خود با چين را حفظ مي‌كنند، همزمان روابط با امريكا را نيز مديريت مي‌كنند. هدف آنها اين است كه نه تمام تخم‌مرغ‌هايشان را در سبد امريكا بگذارند و نه صرفا در سبد چين، بلكه تعادل را ميان دو طرف حفظ كنند.اين پژوهشگر روابط بين‌الملل در ادامه و در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه توافق احتمالي شي و ترامپ چگونه ممكن است جبهه شرق و به ويژه روسيه را به عنوان متحد استراتژيك چين تحت تاثير قرار دهد، گفت: در حال حاضر هنوز نظمي جديد در جبهه شرقي به شكل كامل شكل نگرفته است. در ايران و برخي ديگر از كشورها تمايل به ايجاد چنين جبهه‌اي وجود دارد و در صحبت‌ها بر آن تاكيد مي‌شود، اما در عمل، واقعيت اين است كه هنوز جبهه‌اي منسجم و هماهنگ شكل نگرفته است.
به باور بهشتي‌پور، حتي در اتحاديه‌هايي مانند شانگهاي يا بريكس نيز هماهنگي كامل ميان اعضا براي تشكيل چنين جبهه‌اي وجود ندارد. در اين گذار، چين تلاش دارد مناسبات خود را با ديگر كشورها حفظ كند و در عين حال از سياست‌هاي امريكا، به ويژه در زمينه تحريم‌هاي روسيه و محدوديت خريد نفت، تبعيت نكند. به همين ترتيب، پكن بعيد است از منابع ارزان انرژي روسيه چشم‌پوشي كند يا سياستي را بپذيرد كه به منافع اقتصادي و راهبردي‌اش آسيب برساند، ولو اينكه فشارهايي ازسوي واشنگتن اعمال شود.
اين كارشناس مسائل بين‌الملل درباره كنشگري هند به عنوان بازيگري كه روزي متحد روسيه بود و اكنون به سمت همكاري با امريكا گرايش پيدا كرده و همزمان روابطي با چين دارد، تشريح كرد: هند در مسير تبديل شدن به يك قدرت اقتصادي بزرگ قرار دارد و با قدرت گرفتن مودي، فاصله خود را با مسكو افزايش داده و به سوي نزديكي به امريكا حركت كرده است. با اين حال، به واسطه بازي‌هاي تعرفه‌اي اخير ترامپ، اين كشور تلاش كرده ضمن حضور در اجلاس شانگهاي، ديدارهايي با شي جين‌پينگ و حتي پوتين داشته باشد تا روابط خود با روسيه و چين را نيز حفظ كند. اين اقدام‌ها تاكتيكي است و نشان مي‌دهد كه راهبرد اصلي هند همچنان ادامه همكاري با امريكا است. با اين همه، اختلاف‌نظرها بر سر تعرفه‌ها و تحريم‌ها موجب شده دهلي به دنبال راه‌هايي براي متقاعد كردن واشنگتن باشد تا در مسائل اقتصادي و تعرفه‌اي با انعطاف بيشتري عمل كند.
بهشتي‌پور در پايان و درباره تقابل چين و امريكا در درياي چين جنوبي و تنگه تايوان تشريح كرد: حتي اگر توافق نهايي اقتصادي ميان چين و امريكا حاصل شود، تاثير آن عمدتا محدود به حوزه‌هاي تجاري و مالي خواهد بود. براي كشورهايي كه حجم مبادلات جهاني، نرخ تعرفه‌ها و قيمت طلا و دلار برايشان اهميت دارد، اين توافق قطعا اثر ملموسي خواهد داشت و مي‌تواند بازارها را تحت‌تاثير قرار دهد. با اين حال، در زمينه كاهش تنش‌هاي سياسي يا تعديل رقابت‌هاي ژئوپليتيك در شرق آسيا، تاثير آن بسيار اندك خواهد بود و رقابت‌ها و موازنه‌هاي قدرت همچنان پابرجا خواهند ماند تا زماني كه يك نظم جديد بين‌المللي شكل بگيرد.