همكاري معدني اسلام‌آباد و واشنگتن در سايه رقابت با چين
مصطفي زنديه
مقدمه- اسلام‌آباد در ابتداي آبان ماه گذشته ميزبان يك هيات بلندپايه امريكايي بود كه با هدف بررسي ظرفيت‌هاي همكاري در بخش معادن و مواد معدني پاكستان وارد اين كشور شد؛ اقدامي كه از نگاه تحليلگران، بخشي از تلاش‌هاي واشنگتن براي بازسازي زنجيره‌هاي تامين مواد معدني حياتي و كاهش وابستگي ساختاري امريكا به چين محسوب مي‌شود. اين هيات كه توسط رابرت لوئيس استرير دوم، رييس «مجمع مواد معدني حياتي» امريكا (CMF) و ناتالي بيكر، كاردار ايالات متحده در اسلام‌آباد رهبري مي‌شد، با محمد اورنگزيب، وزير دارايي پاكستان و گروه اقتصادي او ديدار كرد. بنا به اعلام منابع رسمي، محور اصلي اين گفت‌وگو‌ها بررسي راه‌هاي «تقويت امنيت زنجيره‌هاي تامين»، «تسهيل سرمايه‌گذاري مسوولانه و پايدار» و «همكاري در استخراج و فرآوري مواد معدني راهبردي» در پاكستان بود.
چرا پاكستان براي امريكا مهم شده است؟- ايالات متحده طي دو سال گذشته راهبرد جديدي را براي كاهش وابستگي به چين در حوزه مواد معدني حياتي دنبال مي‌كند؛ حوزه‌اي كه براي صنايع دفاعي، فناوري‌هاي نوين، انرژي پاك و اقتصاد ديجيتال نقشي زيربنايي دارد. چين در حال حاضر كنترل بخش عمده‌اي از فرآوري و تجارت جهاني فلزات نادر، مس، گرافيت، عناصر خاكي كمياب و آنتيموان را در اختيار دارد. اين تمركز نه‌تنها يك چالش اقتصادي، بلكه از نگاه واشنگتن يك تهديد امنيت ملي محسوب مي‌شود. پاكستان با داشتن ذخاير قابل توجه مس، ليتيوم، آنتيموان، زغال‌سنگ فلزي و ساير عناصر كمياب و همچنين قرارگيري در مسير راهگذرهاي (كريدور)راهبردي، از ديد امريكا يكي از اهداف مهم براي تنوع‌بخشي به منابع تامين شده است. چنانكه استرير نيز در ديدار با مقام‌هاي پاكستاني تاكيد كرده، «ماموريت CMF كمك به ايجاد زنجيره‌هاي قابل اعتماد براي صنايع امريكا به‌ويژه در بازارهاي نوظهور» است.
پيوند اقتصادي با اسلام‌آباد؛ بخشي از يك رقابت بزرگ‌تر- «دان» روزنامه مطرح و محلي پاكستان، در تحليلي به اين نكته اشاره كرده كه ابتكار CMF نه‌تنها اقتصادي، بلكه پاسخي مستقيم به «چالش ساختاري» ناشي از سيطره چين بر منابع خام جهان است. به گفته استرير، چين با بهره‌گيري از يارانه‌هاي دولتي، يكپارچگي عمودي زنجيره‌ها و شاخص‌هاي زيست‌محيطي سهلگيرانه، توانسته بازار جهاني مواد معدني را قبضه كند. در مقابل امريكا با محدوديت‌هايي همچون هزينه‌هاي بالاي توليد و ريسك نامطمئن سرمايه‌گذاري مواجه است. بنابراين تلاش براي جذب شريكاني مانند پاكستان، بخشي از راهبرد گسترده‌تر واشنگتن براي «بازطراحي ژئواقتصادي» خود در آسياي جنوبي و آسياي مركزي تلقي مي‌شود؛ مناطقي كه چين نيز در قالب ابتكار «كمربند و جاده» و سرمايه‌گذاري در معادن پاكستان، از جمله طرح‌هاي مرتبط با طرح CPEC حضور فعال دارد.
اسلام‌آباد چه مي‌خواهد؟- واقعيت اين است كه اسلام‌آباد به دنبال بازسازي اقتصاد و تقويت اعتماد سرمايه‌گذاران بين‌المللي است. وزير دارايي پاكستان در اين ديدار بر وجود مشروعيت اصلاحات ساختاري، انضباط مالي و چشم‌انداز مثبت رشد تاكيد كرده و گفته است كه يك «سياست قدرتمند مواد معدني» مي‌تواند زمينه‌ساز رشد صادرات‌محور و ثبات اقتصادي بلندمدت باشد. در شرايطي كه پاكستان همچنان با بحران بدهي و كمبود منابع ارزي دست‌وپنجه نرم مي‌كند، چنين همكاري‌هايي مي‌تواند فرصت تازه‌اي براي ورود سرمايه‌گذاري خارجي باشد.
آينده همكاري‌ها: فرصت‌ها و محدوديت‌ها- به‌رغم تعهد دو طرف به ادامه همكاري، چالش‌هاي مهمي پيش‌رو است. فقدان قطعيت در قيمت‌هاي جهاني مواد معدني، خطر سياسي داخلي پاكستان و رقابت شديد چين در بازارهاي معدني، همگي عواملي هستند كه مي‌تواند بر سرعت تصميم‌گيري شركت‌هاي امريكايي تاثير بگذارد. از سوي ديگر، نزديك شدن واشنگتن و اسلام‌آباد در حوزه‌هاي حساس معدني ممكن است واكنش‌هايي در پكن ايجاد كند؛ زيرا پاكستان عملا يكي از محورهاي كليدي ابتكار كمربند و جاده چين بوده و بسياري از طرح‌هاي معدني و زيرساختي آن، با سرمايه‌گذاري چين تعريف شده‌اند.
جمع‌بندي - ديدار اخير مقام‌هاي امريكايي و پاكستاني نشان مي‌دهد كه همكاري در بخش مواد معدني به يكي از محورهاي جديد در روابط دو كشور تبديل شده است؛ محوري كه در چارچوب رقابت گسترده‌تر امريكا و چين معنا پيدا مي‌كند. پاكستان نيز در تلاش است با بهره‌گيري از اين رقابت، منابع مالي و فناوري مورد نياز براي نوسازي بخش معدن و تقويت رشد اقتصادي خود را جذب كند. در مجموع، معادن پاكستان ممكن است در آينده به يكي از ميدان‌هاي مهم رقابت ژئواقتصادي ميان واشنگتن و پكن تبديل شود. رقابتي كه به نظر مي‌رسد پيامدهاي آن فراتر از اقتصاد و در حوزه سياست منطقه‌اي و امنيت انرژي نيز قابل مشاهده خواهد بود. (پايان)
تحليلگر ارشد مسائل آسياي جنوبي و مركزي