نسيم تغيير در شهرها
بهروز مرباغي
عزيزي مي‌گفت: «چهارده سال پيش كه وارد پروژه‌اي در شهر سمنان شديم، اين شهر فقط دو رستوران نسبتا آبرومند داشت. آژانس تاكسي كرايه‌اي هم نداشت. جايي نبود تا مسافر و گردشگر صبحانه بخورد. امروز، اين شهر انواع و اقسام كافه‌رستوران‌ها را دارد و بوفه‌هاي متنوع محله‌اي و كلي فضاهاي اينچنيني.» دوست ديگري مي‌گويد: «وقتي در سال‌هاي 1387 يا 88 در بوشهر صحبت از اين مي‌كرديم چرا هيچ فروشگاه بزرگ در شهر وجود ندارد، همه مي‌گفتند ظرفيت شهر همين است. در آن سال‌ها مدير مياني راه‌وترابري در برابر اين پرسش كه چرا مسير طولاني بوشهر تهران اتوبوس راحت وي‌آي‌پي ندارد، گفته بود بوشهري‌ها طالب چنين سفرهايي نيستند! امروز چه؟ در اين شهر فروشگاه‌هاي مقياس متوسط زده شده و حتي شهركتاب دارد و در پايانه مسافربري شهر اتوبوس غير وي‌آي‌پي براي مقاصد دور حكم كيميا دارد.» قزوين را ببينيد. چقدر كافه و بوفه و رستوران در جاي‌جاي شهر. در شهرهاي ما چه مي‌گذرد؟ اين همه فضا براي گذران زندگي در خارج از خانه چگونه سبز شدند و سبز مي‌شوند؟ يادمان هست كمي قبل‌ترها، حدود سي سال پيش «سفره‌خانه»ها در شهرها سبز مي‌شدند. سفره‌خانه‌هاي سنتي. ولي آن موج تداوم پيدا نكرد. احتمالا باب طبع روال مدني پيش‌رونده شهر نبود. خاص بود براي سليقه‌هاي خاص. ضمن آنكه به نوعي نگاهي به گذشته داشت. به زيبايي‌شناسي گذشته. ولي فضاهاي تفرجي پذيرايي امروز از جنس ديگري هستند. اولا بسيار متنوع هستند، دوما تقريبا در تمام موارد، سليقه زيبايي‌شناسي مشهود و محسوسي وجود دارد. چه شده؟ در عرف معماري و شهرسازي، اين گزاره پذيرفته شد كه فعاليت‌هاي شهري، بنا به شرايط اجتماعي و فرهنگي ضرورت پيدا مي‌كند. مثلا در يك شهر دانشجويي فضاها و مكان‌هايي زاده و رشد مي‌كنند كه مشابه فضاها و مكان‌هاي يك شهر كشاورزي نيست. از آن بالاتر، فضاها و فعاليت‌هاي شهر منوط به حركت اجتماعي و مدني شهر است. هر چه جامعه مدني پيش‌تر برود، فضاها و فعاليت‌هايي كه مردم را به خيابان و فضاي عمومي مي‌كشند، بيشتر مي‌شود. در جامعه‌اي كه حركت مدني شكفته شده، مردم دوست دارند همديگر را بيشتر ببينند، آن هم نه در كنج خانه‌ها، بلكه در فضاهاي شهري. يادآور شويم، «فضاي شهري» مكاني است براي رفتارهاي ارادي مردم. مثل پارك‌ها و تفريحگاه‌ها. مردم به اراده خود به اين فضاها مي‌روند. نه به اجبار، مثلا براي رفتن به مدرسه. اما اگر مقصد اين رفتار ارادي يك امر يا كار فرهنگي باشد، آن فضاي شهري «عرصه شهري» ناميده مي‌شود. اتفاقي كه الان در شهرهاي ما مي‌افتد، اين است كه فضاهاي شهري ما، در اشكال مختلف، تبديل به عرصه شهري مي‌شوند. نشان از پيشرفت جامعه مدني ايران. امري بسيار مبارك كه تاثيراتش را در آينده نزديك شاهد خواهيم بود.
معمار و مدرس دانشگاه