هشتمين جشنواره بين‌المللي فيلم مستند (سينما حقيقت) با شناخت برگزيدگانش به كار خود پايان داد
لذتي هفت روزه براي حقيقت جويان
محمد صادق شايسته / رسول صدرعاملي يك بار گفته بود: «سينماي مستند آينده سينماي جهان است»، بيراه نمي‌گويد كارگردان با سابقه سينماي ايران. دو مثال عيني در يكي دو ماه اخير ثابت مي‌كند كه جرقه‌هاي اثبات چنين سخني در ايران زده شده، اولي اكران مستند «شش قرن، شش سال» به كارگرداني مجتبي ميرتهماسب در گروه سينمايي «هنر و تجربه» بود كه با استقبال معنادار و غافلگيركننده مخاطبان مواجه شد و دومي استقبال بالاي مخاطبان از هشتمين جشنواره بين‌المللي فيلم مستند ايران يا همان سينما حقيقت در سينما فلسطين و سپيده تهران. هشتمين جشنواره سينما حقيقت از 9 تا 16 آذرماه به دبيري محمد مهدي طباطبايي نژاد، مديرعامل مركز گسترش سينماي مستند و تجربي در سه سالن سينما فلسطين و سينما سپيده كه سال‌هاست جسته گريخته پاتوق مستند ايران شده برگزار شد. جشنواره‌يي كه امسال از لحاظ برنامه‌ريزي و حتي كيفيت آثار يك سر و گردن از سال گذشته بالاتر ايستاده بود. حضور تعدادي از بهترين مستندهاي دو سال اخير سينماي مستند جهان در كنار حضور فعال و چشمگير طيف‌هاي مختلف مستندسازان آن هم با سلايق و تفكرات گاه كاملا متفاوت از هم در محيطي بدون سياست زدگي عادت شده در اين روزهاي محافل فرهنگي و هنري فرصتي را فراهم كرده بود كه براي مدتي نزديك به يك هفته آنهايي كه اطراف سينما فلسطين بودند يا در يكي از سه طبقه اين سينما با يكديگر حرف مي‌زدند دغدغه‌يي به غير از سينما نداشته باشند. اما هشتمين جشنواره فيلم مستند چگونه برگزار شد و چطور به پايان رسيد موضوع گزارشي است است كه در ادامه مي‌خوانيد.
وقتي جاي خالي براي تماشاي مستند نبود!
نخستين نكته‌يي كه در جشنواره امسال مي‌توان به آن اشاره كرد شلوغ بودن فضاي جشنواره بود. تقريبا از همان ساعت آغاز اكران‌ها در صبح ظرفيت سالن‌ها تكميل بود، هر چه به اكران فيلم‌ها در ساعات پاياني روز نزديك مي‌شديم جمعيت بيشتر و بيشتر مي‌شد، در خصوص بعضي فيلم‌هاي شاخص‌تر كه از قبل جشنواره تبليغاتي دهان به دهان داشتند اين جمعيت بيش از اندازه بود و گاهي به جايي مي‌رسيد كه مخاطبان مجبور بودند ايستاده يا روي زمين نشسته فيلم‌ها را دنبال كنند. «گزارش يك بازپرس» به كارگرداني حسن خان جهاني، «بختك» به كارگرداني محمد كارت، «سخت مثل آب» به كارگرداني آرش سنجابي، «سياهان جنوب ايران» به كارگرداني فرهاد ورهرام، «چه كسي ما را كشت» به كارگرداني محمد حسن جعفريان، «جايي براي زندگي» محسن استاد علي، «آت لان» به كارگرداني معين كريم الدين، «لاك پشت و لك‌لك» به كارگرداني محمود كياني فلاورجاني و«چنارستان» به كارگرداني هادي آفريده تعدادي از مستندهاي ايراني بودند كه تقريبا سالن‌هاي نمايش آنها به مرز انفجار رسيده بود. يكي از اتفاقات جشنواره امسال هم بخش افتتاحيه فيلم‌هاي جشنواره بود. پخش دو مستند «عيار مشروطه» به كارگرداني محمود يار محمدلو و «ميراث مجيد» به كارگرداني مصطفي آتشمرد در روز نخست به عنوان فيلم‌هاي آغاز‌كننده جشنواره هر دو داراي مناسبت‌هاي جالبي بودند.
كلكسيوني از فيلم‌هاي مستند
تعداد فيلم‌هاي مستند پخش شده در جشنواره امسال هم عدد جالبي داشت: 287 فيلم. از اين تعداد حدود 170 فيلم ايراني و 117 مستند خارجي بودند. ضمن اينكه جشنواره امسال چند بخش اصلي هم داشت: «جايزه شهيد آويني»، «مستند شهر»، «مستند ورزشي»، «مستند صنايع دستي و هنر»، «مسابقه ملي»، «مسابقه بين‌الملل» و بخش «خارج از مسابقه». در بخش بين‌الملل حدود 30 مستند از 23 كشور جهان پذيرفته شده كه در طول ايام جشنواره به نمايش در آمدند. البته بخش بين‌الملل جشنواره امسال پر و پيمان برگزار شد. جدا از بخش رقابتي كه شامل مستندهاي كوتاه، نيمه بلند و بلند بود بخش‌هاي ديگري چون «مستندهاي ورزشي»، «در قلب شرق»، «زيستگاه ما»، «روزگار ما»، «نوعي نگاه»، «آينه يك جشنواره: ويزيون دوريل»، «مرور مستندهاي ژاپن»، «مرور مستندهاي هدي هانيگمان»، «جشنواره مردم‌شناسي استوني»، «پرتره» و بخش «نمايش ويژه» بخش‌هايي بودند كه در زير مجموعه بخش بين‌الملل جشنواره قرار مي‌گرفتند كه از آن ميان بخش «نمايش ويژه» به دليل نمايش برترين و پرجايزه‌ترين آثار مستند جهان از اهميت ويژه‌تري برخوردار بود. مستندهايي از جمله «نگاه سكوت» به كارگرداني جاشوا اوپنهايمر كه نامزد دريافت شير طلايي جشنواره ونيز و برنده جايزه فيپرشي، «گالري ملي» به كارگرداني فرديك وايزمن برنده جايزه ويژه حلقه منتقدان فيلم نيويورك، «نام من نمك است» به كارگرداني فاريدا پاچا برنده جايزه بهترين مستند از جشنواره‌هاي آمستردام، ادينبورگ، لس‌آنجلس، مادريد، ملبورن و ونكوور و «خوش‌بين باش» به كارگرداني يوس دوپوتر برنده جايزه بهترين مستند جشنواره مونيخ از جمله اين آثار بودند.
جشنواره‌يي پر از مراسم و مهمان ويژه
در جشنواره امسال اتفاقات زيادي افتاد. برخلاف جشنواره‌هايي از اين دست در جشنواره حقيقت به همت برگزاركنندگان جشنواره همه‌چيز منظم بود. ورك‌شاپ‌هاي بسيار خوبي با حضور اساتيد به نام مستندسازي در بخش‌هاي مختلف براي علاقه‌مندان برگزار شد. براي فيلم‌هاي متعددي جلسات نقد و بررسي برگزار شد كه همگي با استقبال غافلگير‌كننده‌يي مواجه شدند. هر چند اعتراضات و نامهرباني‌هاي رسانه‌يي زيادي هم با انجمن منتقدان و نويسندگان سينمايي خانه سينما بر سر همكاري‌شان با جشنواره شد اما حضور منتقدان به سينماي ايران در جلسات نقد و بررسي اعتبار و جايگاه خوبي به اين جلسات داده بود. نشست‌هاي صميمانه بزرگان عرصه پژوهش و مستندسازي از جمله كامران شيردل، مصطفي رزاق كريمي، مينا راد، دكتر الستي و ديگران با مخاطبان جشنواره از برنامه‌هاي خوب جشنواره امسال بود. از چندين و چند كتاب با محوريت سينما و مستندسازي هم با حضور نويسندگان آثار برگزار شد. در كل كه هفت روز برگزاري جشنواره مستند در سالن‌هاي فلسطين و سپيده پر بود از گفتمان، از حرف زدن و تبادل نظر بين هنرمندان باتجربه و كم‌سن و سال، شايد براي خيلي‌ها كه آنچنان درگير سينماي مستند نباشند ديدن چنين شور و حرارتي بين حاضرين هر روز جشنواره كمي تعجب برانگيز بود و براي آنها كه بيشتر درگير سينماي داستاني‌اند داشتن چنين شور و حرارتي كه فقط عرصه هنر مجالي براي ورود به آن پيدا مي‌كند آرزويي است كه اميدوارند روزي در خصوص جشنواره فيلم فجر هم رخ دهد. جشنواره مستند امسال شاهد حضور مهمانان ويژه‌يي هم بود از رضا كيانيان و رامبد جوان (تهيه‌كننده مستند بختك) تا شهرام مكري و اكبر عالمي و شمس لنگرودي و محمود كلاري و ده‌ها چهره سرشناس ديگر. آنها آمدند تا نشان دهند ارزش و اعتبار سينماي مستند بيش از آن چيزي است كه تا به حال به آن توجه شده است.
سينماي مستند، سينماي فرهيخته‌ها
اما بالاخره جشنواره پس از هشت روز شامگاه يكشنبه با معرفي برندگان در بخش‌هاي مختلف به كار خود پايان داد. در مراسم اختتاميه كه با اجراي علي معلم در تالار انديشه حوزه هنري برگزار شد (قرار بود ابتدا تالار وحدت براي برگزاري مراسم اختتاميه انتخاب شود ولي به علت نرخ بالاي اجاره تالار وحدت مركز گسترش براي
صرفه‌جويي ترجيح داد در حوزه هنري اختتاميه را برگزار كند). حجت‌الله ايوبي رييس سازمان سينمايي هم كه در ايام جشنواره يك شب مهمان سينما فلسطين بود در صحبت‌هايي كوتاه به تعيين و اهميت جايگاه سينما مستند پرداخت. ايوبي در خصوص سينماي مستند گفت: «سينماي مستند سينماي فرهيخته‌هاست.
به عنوان يك ايراني و يك مسلمان وقتي از عظمت و شكوه سينماي ايران صحبت مي‌شود و از چشمه‌هاي خروشان آن ياد مي‌كنند، به خودمان مي‌باليم. اين افتخارات را مديون بزرگان سينما هستيم كه قله‌ها را براي‌مان ترسيم كردند. » او كه خرسندي زيادي از اختصاص يك بخش مشخص با جايزه مجزا براي شهيد آويني داشت خطاب به مستندسازان جملات جالبي را گفت: « كار سينما حقيقت بيان حقايق است. اين حقايق به كام همه شيرين نيست و گاهي تلخ مي‌شود اما تلخي هم از مزه‌هاي خداست. شما مستندسازان حقيقت را ثبت و ضبط مي‌كنيد و سخنان شما كه ريشه در حقيقت دارد خواندني و ماندني است. اگر حالا شنيده نشود، بالاخره روزي شنيده خواهد شد. سال گذشته قول داديم گروه هنر و تجربه را راه بيندازيم كه فضايي براي نمايش آثار مستند و سينمايي خاص فراهم شود. خوشبختانه اين اتفاق افتاد و مخاطبان هم از سينماي مستند استقبال كردند. اين تجربه نشان داد مردم كارهاي شما را دوست دارند. » محمد مهدي طباطبايي‌نژاد،
دبير جشنواره و مديرعامل مركز سينماي مستند و تجربي هم در صحبت‌هايش هم با تشكر از همه كساني كه در مدت برگزاري جشنواره اين جشنواره مهم و بزرگ سينماي ايران را همراهي كردند تشكر كرد و حكايتي از دوران كهن را تعريف كرد: « در حكايتي كهن آمده است «خدا چون از خلقت آدمي فارغ شد، فرشتگان از او خواستند تا حقيقت را به آنان بنماياند. خداوند آينه‌يي آفريد و به دست فرشتگان داد. فرشتگان كه از خلقت آدمي به وجد آمده بودند با تماشاي آينه در حيرت شدند. آينه در ميان فرشتگان دست به دست مي‌شد كه ناگاه از عرش به زمين افتاد. تكه‌هاي آينه هر يك به سويي شد. هر كس قطعه‌يي يافت، خود را در آن ديد و گمان كرد كه اين تمام حقيقت است؛ اما حقيقت ميان مردمان بود و حقيقت كامل آنگاه حاصل شود كه مردمان تكه‌هاي آينه را به هم‌آرند» او در ادامه صحبت‌هايش اضافه كرد: « سينماي مستند، وجهي نمادين و اين زماني از آينه است. فيلم مستند مي‌خواهد و بايد كه اين‌گونه باشد، زيبايي‌ها را بنماياند و زشتي‌ها را بپيرايد. بــه بهانه هشتمين دوره جشنواره بين‌المللي فيلم مستند ايران «سينما حقيقت» آمده‌ايم تا تكه‌هاي آينه‌هامان را در قاب سينما گرد هم آوريم و حقيقتي كامل‌تر را نظاره كنيم.»
بزرگداشت يكي از بزرگان مستند در جهان
اما در مراسم اختتاميه بازار نكوداشت‌ها و تقديرها هم گرم بود. ابتدا از سه چهره سرشناس در زمينه مستند تقدير شد: استاد رضا مُهيمن (مستندساز اصفهاني پيشكسوت سينماي ايران)؛ آقاي محمود كياني‌‌فلاورجاني (فيلمساز تجربي سينماي مستند)؛ استاد زاون قوكاسيان (نويسنده و منتقد باسابقه سينماي ايران) . در بخش بعد به روال هرساله كه جشنواره به مرور آثار مستندسازان يك منطقه يا استان كشور مي‌پردازد و بعد از مستندسازان آن منطقه تقدير مي‌كند نوبت به اصفهان رسيد و از مستندسازان قديمي و جديد اين منطقه از جمله جمشيد ابرازي، فرشاد احمدي‌دستگردي، مجتبي اسپناني، جمال اسكويي، رسول انتشاري، فرهاد بردبار، عزت‌الله پروازه، اميرحسين حسن‌زاده، مهدي سجاد‌زاده، شهره سجاديه، رضا شاهمرادي، محمود عرفاني، محمد غازي، عسل غريب، مهدي قاسمي، محمدسعيد محصصي، سيد‌هاشم مرتضويان، حجت‌الله معراج، محمد معماريان و بهروز ملبوس‌باف تقدير شد. در بخش ديگري از آيين نكوداشت هدي هانيگمان مستندساز برجسته هلندي روي سن آمد تا با دريافت نشان فيروزه و چند سكه بهار آزادي از او تقدير شود. هانيگمان در صحبت‌هاي كوتاهي با اشاره به جايگاه بالاي سينماي مستند ايران گفت: « نمي‌دانم اين سكه‌ها چقدر ارزش دارد اما خوب مي‌دانم از موقعي كه ادبيات مي‌خواندم مشتاق ادبيات ايران بودم. نخستين بار در روتردام هلند فيلمي از سينماي ايران ديدم و آن را به خاطر دارم. باور دارم سينماي مستند و داستاني ايران در دنيا بهترين است. در همه جاي دنيا ساختن مستند هم به لحاظ اقتصادي و هم از نظر مميزي با مشكلاتي روبه رو است، اما اين هنرها هستند كه لذت زندگي را مي‌سازند. هانيگمان در پايان خاطرنشان كرد: مي‌توانم ساعت‌ها درباره سينماي مستند حرف بزنم اما زمان نيست. از شيرين نادري (مدير امور بين‌الملل مركز گسترش سينماي مستند و تجربي)، ليلا حسيني و گروه بين‌الملل جشنواره «سينماحقيقت» و برگزاركنندگان آن بي‌نهايت سپاسگذارم. » هدي هانيگمان كه چند روز پيش از حضور در ايران مراسم نكوداشتش در جشنواره «ايدفا» هم از او تقدير شده بود متولد شهر «ليما» پرو در سال 1951 و تبعه كشور هلند است. او دوره آموزش فيلمسازي‌اش را در شهر رم گذرانده و از سال 1978 تا الان در هلند به زندگي و فعاليت حرفه‌يي پرداخته است. او يكي از بهترين مستندسازان جهان محسوب مي‌شود و فيلم‌هايش طي سال‌هاي اخير در سراسر جهان به نمايش درآمده و جوايز معتبري كسب كرده است.