مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از گزارشي خاكستري خبر داد
برجام در انتظار «شوراي حكام»
سيد عباس عراقچي: قضاوت درخصوص سرنوشت پرونده پي ام دي در اختيار شوراي حكام خواهد بود و 1+5 متعهد است كه اين پرونده را در شوراي حكام ببندد.
حميد بعيدي‌نژاد: ايران هيچگاه نپذيرفت كه اجراي برجام يا بررسي پرونده ايران در شوراي امنيت يا مقاطع حساس مانند زماني كه قرار است محدوديت‌ها در خصوص انتقال مواد و تجهيزات حساس به ايران برداشته شود به گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر (بي‌سي) آژانس وابسته شود.
رضا نجفي: آژانس نمي‌تواند براي تمام كشورهايي كه پروتكل الحاقي را اجرا نمي‌كنند، در مورد عدم وجود تاسيسات هسته‌اي اعلام نشده اطمينان بدهد .
سارا معصومي/ سياه؟ سفيد؟ خاكستري؟ گزارش نهايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در خصوص آنچه ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران در گذشته ناميده مي‌شود، به كدام يك از اين رنگ‌ها منقش خواهد بود؟ ايران مي‌گويد كارت سفيد شوراي حكام در خصوص پرونده وضعيت برنامه هسته‌اي ايران در گذشته براي تداوم اجراي برجام ضرورت دارد و يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در حاشيه ارايه گزارش فصلي خود به شوراي حكام به خبرنگاران منتظر مي‌گويد كه گزارش من نه سفيد است و نه سياه. بعد از ظهر پنجشنبه برابر با 26 نوامبر، نشست فصلي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، در پايتخت اتريش برگزار شد. در ويني كه در دو سال گذشته تبديل به قلب رايزني‌هاي بين‌المللي در خصوص پرونده هسته‌اي ايران شده است. نشستي دو روزه كه تمركز آن با توجه به حصول برنامه جامع اقدام مشترك ميان ايران و 1+5 در ماه جولاي گذشته و معطل ماندن بخش‌هايي از اين توافق براي صدور راي شوراي حكام در خصوص پي‌ام‌دي، پرونده ايران بود. بيانيه مقدماتي يوكيا آمانو، مدير كل جنجالي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره موضوعات اين نشست به سبك و سياق هميشه سوژه‌اي براي داستان‌سرايي‌هاي مطبوعاتي و گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي شد. در اين نشست فصلي 35 كشور عضو شوراي حكام حضور دارند و به استثناي پرونده هسته‌اي ايران شامل فعاليت‌هاي راستي آزمايي هسته‌اي در اين كشور، پرونده‌هاي كره شمالي و سوريه نيز روي ميز قرار داشتند. آمانو در حالي در بيانيه مقدماتي خود به پرونده هسته‌اي ايران اشاره گسترده‌اي داشته است كه در آخرين گزارش آقاي مدير كل كه تاريخ آن به 27 آبان ماه بازمي‌گردد، وي به صراحت درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران تاييد كرده بود كه اين فعاليت‌ها بدون انحراف است و مقاصد صلح‌آميز دارد.
جمله‌اي قديمي اما هربار جذاب
«مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي اعلام شده در ايران انحرافي ندارد اما هنوز در موضعي نيستيم كه تاييد كنيم مواد و فعاليت‌هاي اعلام نشده وجود ندارد.» عبارتي كهن كه قريب به 10 سال است در تمام گزارش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در خصوص فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران به چشم مي‌خورد و پيش‌بيني مي‌شود كه اين جمله همچنان در گزارش‌هاي آتي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم وجود داشته باشد چرا كه پروسه مورد نياز براي حذف اين عبارت نه تنها براي ايران كه براي ساير كشورهاي عضو معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي هم پروسه‌اي بسيار طولاني و پيچيده خواهد بود. در حالي كه رسانه‌هايي چون بي بي سي فارسي و به تبع آنها برخي خبرگزاري‌ها در ايران اين بخش از سخنان آمانو را به عدم مختومه شدن پرونده پي‌ام‌دي تعبير كردند، بايد گفت كه اصولا اين عبارت هيچ گونه ارتباطي به مساله پي‌ام‌دي يا همان فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته ندارد. سيدعباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره كننده ايران و رييس ستاد پيگيري برجام وزارت امور خارجه در اين خصوص مي‌گويد: يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سخنان روز پنجشنبه خود دوباره تكرار كرد كه: «در فعاليت‌هاي اعلام شده ايران هيچ گونه انحرافي مشاهده نشده است اما مطمئن نيستيم كه فعاليت‌هاي اعلام نشده‌اي در ايران وجود داشته باشد و براي حصول از اين اطمينان نياز به اجراي پروتكل الحاقي در ايران است.» اين قسمت از گزارش مربوط به امروز و آينده است و ارتباطي به گزارش پي‌ام‌دي كه در خصوص گذشته است، ندارد. اين جمله يوكيا آمانو هم در خصوص بسياري از كشورها جز ايران مصداق دارد. اكثر كشورهاي دنيا در وضعيت مشابهي هستند و آمانو صرفا عدم انحراف در فعاليت‌هاي اعلام شده را براي آن كشورها هم اعلام مي‌كند. اين مقوله از پي‌ام‌دي كاملا جدا است و گزارش پي‌ام‌دي تا آخر اين ماه ميلادي منتشر خواهد شد.
رضا نجفي، سفير و نماينده دايم ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در پاسخ به سوالي درباره بيانيه روز پنجشنبه يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در جلسه شوراي حكام گفت: «آژانس براي تمام كشورهايي كه پروتكل الحاقي را اجرا نمي‌كنند همين موضع را دارد يعني نمي‌تواند در مورد عدم وجود تاسيسات هسته‌اي اعلام نشده اطمينان بدهد و لذا اعلام كند كه تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي در آن كشور براي مقاصد صلح آميز هستند. اين موضوع حتي براي كشوري مثل سوييس كه حدود ١٠ سال است پروتكل الحاقي را اجرا مي‌كند صادق است و نگاهي به گزارش سالانه SIR آژانس در سال ٢٠١٤ مويد اين نكته است و اصطلاحا سوييس هنوز broader conclusion را ندارد.»
محكم‌كاري‌هاي فني تيم
مذاكره‌كننده ايران
اما عبارت broader conclusion كه در برنامه جامع اقدام مشترك چندين بار به آن اشاره شده است به چه معنا است؟ گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر در حقيقت همان گزارشي است كه در آن آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌تواند صلح آميز بودن تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را اعلام كرده و ديگر از جمله در موضعي نيستم كه نبود فعاليت‌هاي صلح‌آميز در ايران را تضمين كنم هم در آن گزارش خبري نخواهد بود. مدير كل آژانس در اين گزارش كه به اختصار گزارش بي‌سي هم خوانده مي‌شود، اسنادي را ارايه مي‌كند مبني بر اينكه آژانس به «نتيجه‌گيري گسترده‌تر» خود مبني بر اينكه تمام مواد هسته‌اي در ايران در فعاليت‌هاي
صلح‌آميز قرار دارد، رسيده است. در جريان مذاكرات ايران و 1+5 با توجه به آنكه نيل به ماهيت گزارش بي‌سي نمي‌توان براي آن بن‌بست يا ضرب‌الاجل زماني تعيين كرد، طرف ايراني از خود مقاومت نشان داده و مانع از اين شد كه برداشته شدن حتي يك مورد از محدوديت‌هاي ايران در حوزه هسته‌اي يا تسليحاتي به انتشار گزارش بي سي محدود شود.
حميد بعيدي‌نژاد كه رياست گروه مذاكره‌كننده ايران در سطح كارشناسي را در ماراتن رايزني‌هاي هسته‌اي بر عهده داشته است در اين خصوص به «اعتماد» مي‌گويد: «موضع اوليه كشورهاي ١+٥ اين بود كه زماني موضوع هسته‌اي ايران از دستور كار شوراي امنيت خارج شود كه آژانس گزارش خود دال بر نتيجه‌گيري وسيع‌تر (بي‌سي) را اعلام كند. ايران هيچگاه اين درخواست را به دليل تجربه
نه چندان مثبت خود از عملكرد آژانس نپذيرفت. ايران هيچگاه نپذيرفت كه اجراي برجام يا بررسي پرونده ايران در شوراي امنيت يا مقاطع حساس مانند زماني كه قرار است محدوديت‌ها در خصوص انتقال مواد و تجهيزات حساس به ايران برداشته شود به گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر (بي‌سي) آژانس وابسته شود. طرف مقابل تمام اين مسائل را به انتشار گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر آژانس منوط مي‌دانست و ما مخالف اين مساله بوديم. به همين دليل ما براي هركدام از اين مراحل سال‌هايي را تعيين كرديم و البته پذيرفتيم كه اگر آژانس گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر خود را زودتر از بازه زماني هشت سال هم صادر كرد ما ساير اقدام‌ها را با آن هماهنگ كنيم. بنابراين به تعويق افتادن زمان اجراي انتشار گزارش نتيجه‌گيري ما را نگران نخواهد كرد و تاثيري بر اجراي برجام ندارد.
مديركل سياسي و امور بين‌المللي وزارت امور خارجه در ادامه اين گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به اينكه آژانس و كشورهاي عضو آژانس هم مي‌دانند تحقق شرايط انتشار گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر (بي‌سي) بسيار مشكل است، افزود: اينكه اين گزارش منتشر نشده باشد به منزله اين نيست كه برنامه‌هاي هسته‌اي كشور فوق صلح‌آميز نيست. خيلي از كشورها حتي كشورهايي در اروپا مانند كشور سوييس هنوز اين كارت سفيد را از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نگرفته‌اند، اما آيا كشوري ترديد دارد كه برنامه‌هاي هسته‌اي كشوري مثلا سوييس صلح‌آميز است؟ طي مراحل لازم براي انتشار اين گزارش سالهاي بسياري طول مي‌كشد، بنابراين ما نگراني نداريم كه در مدت زمان كوتاهي نتوانيم آژانس را به مرحله انتشار اين گزارش برسانيم. مهم‌ترين هدفي كه ما مدنظر داريم اين است كه از شرايط ويژه‌اي كه براي پرونده هسته‌اي ايران به وجود آمده خارج شويم و برنامه هسته‌اي ايران در شوراي حكام به صورت يك برنامه عادي درآيد.
پير گلداشميد ديپلمات انگليسي كه تا سال 2005 معاون امور پادماني مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بوده است نيز در گفت‌وگوي اخير خود با «اعتماد» به مساله بازه زماني مورد نياز براي انتشار گزارش «نتيجه‌گيري گسترده‌تر» (بي‌سي) اشاره كرده و در اين خصوص گفت: نتيجه‌گيري گسترده‌تر، گزارش جامعي است كه در آن آژانس اعلام خواهد كرد كه تمام مواد هسته‌اي داخل ايران در قالب فعاليت‌هاي صلح‌آميز است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي رسيدن به آن گزارش جامع و گسترده‌تر نيازي ندارد به اين نتيجه‌گيري برسد كه ايران هيچگاه در گذشته فعاليت‌هاي هسته‌اي نظامي نداشته است. بنابراين من فكر مي‌كنم كه اگر ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به شكل كامل همكاري كند، آژانس مي‌تواند در بازه زماني كوتاه اين گزارش جامع و گسترده‌تر خود از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را صادر كند. شايد حتي انتشار اين گزارش پيش از هشت سال هم ممكن باشد.
گزارش آمانو و شباهت به پازل تصويري
بخش دوم سخنان يوكيا آمانو كه جنجال بسياري در رسانه‌هاي داخلي و بين‌المللي به راه انداخت، اشاره وي به ماهيت نه سياه و نه سفيد گزارش نهايي‌اش در خصوص پي‌ام‌دي بود. در حالي كه رسانه‌هاي داخلي تنها عبارت وي مبني بر آنكه اين انتظار نبايد وجود داشته باشد كه آژانس بتواند به صد در صد و تمامي سوالات مطرح شده در خصوص بحث ابعاد برنامه هسته‌اي ايران پاسخ روشن و قطعي بدهد، متمركز شدند حميد بعيدي‌نژاد در صفحه اينستاگرام خود توضيحات مبسوطي در اين خصوص ارايه كرد. خلاصه‌اي از متن نوشته شده به شرح زير است: هفته آينده من ارزيابي نهايي خود را در چارچوب گزارش نوامبر سال 2011 خود براي تصميم شوراي حكام ارايه خواهم داد. در اين ارزيابي نهايي من متمركز بر يافته‌هاي تيم‌هاي فني خود خواهم بود و از حدس و گمان احتراز خواهم كرد. در جريان اجراي نقشه راه بر اساس تفاهماتي كه با ايران داشته‌ايم اطلاعات لازم را از ايران دريافت كرده‌ايم و از پارچين هم بازديد داشته‌ايم. مجموعه اين اقدامات تصوير كافي و مناسبي را در اختيار آژانس قرار داده است كه بتواند ارزيابي نهايي خود را در مورد برنامه حال و گذشته ايران مرتبط با ابعاد احتمالي نظامي يا پي‌ام‌دي ارايه كند. اين انتظار نبايد وجود داشته باشد كه آژانس بتواند به صددرصد و تمامي سوالات مطرح شده در خصوص بحث ابعاد برنامه هسته‌اي ايران پاسخ روشن و قطعي بدهد چرا كه اين پرونده، پرونده بسيار پيچيده‌اي است كه تاريخچه پيچيده
12 سالهاي هم دارد كه در گزارش سال 2011در 12 بخش بدان پرداخته شده است (كه خيلي از موارد به عرصه‌هاي حساس نظامي ايران مرتبط مي‌شود). اما مثالي كه مي‌توانم براي رهيافت خودمان در حل مساله و ارايه ارزيابي نهايي بزنم، مثال پازل‌هاي تصويري است كه ممكن است شما چند مورد خاص از هزاران پازل را هم نتوانيد به طور قطعي پيدا كنيد، اما اين مانع از اين نمي‌شود كه تصوير مشخص نهايي كل پازل تصويري را نداشته باشيد. اين معناي آن چيزي است كه مي‌گويم گزارش ما سفيد مطلق نخواهد بود. ما امروز اين ارزيابي نهايي را در اختيار داريم و هفته آينده اين ارزيابي نهايي خود را در اختيار شوراي حكام قرار مي‌دهيم كه اعضا تا روز 15 دسامبر وقت كافي را براي مطالعه آن در اختيار دارند. با دادن اين گزارش ارزيابي نهايي، ما عمده كار خود در مورد پرونده پي‌ام‌دي را انجام داده‌ايم و حالا اين نوبت كشورهاي عضو شوراي حكام است كه تصميم آخر در مورد بستن هميشگي پرونده پي‌ام‌دي را بگيرند و ما نمي‌توانيم بر اختيار كشورها دخالتي بكنيم. فقط مي‌توانم بگويم كه با دادن ارزيابي پاياني و نهايي خود، ما كشورها را در موقعيتي قرار مي‌دهيم كه بتوانند چنين تصميمي را اتخاذ كنند.
اين بار آمانو تصميم‌گيرنده نيست
پرونده هسته‌اي ايران كه با انتقال از شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به شوراي امنيت سازمان ملل جنبه سياسي به خود گرفت در مسير بازگشت به شوراي حكام و رنگ و روي فني گرفتن به خود قرار گرفته است. در حالي كه اين گزارش‌هاي دوپهلوي مديركل‌هاي متفاوت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در 10 سال گذشته بوده كه بر لايه‌هاي پرونده هسته‌اي ايران افزوده است اين بار اين تنها گزارش يوكيا آمانو نيست كه تكليف پرونده پي‌ام‌دي را مشخص خواهد كرد. پس از اظهارات آمانو در اين خصوص كه گزارش وي به تمام سوال‌ها و ابهام‌ها پاسخ نخواهد داد، ديپلمات‌هايي با حفظ شرط نام در گفت‌وگو با آسوشيتدپرس ابراز اطمينان كردند كه 1+5 برجام را به خطر نخواهد انداخت و به احتمال بسيار زياد پرونده پي‌ام‌دي در شوراي حكام مختومه اعلام خواهد شد. اما ارتباط ميان پي‌ام‌دي و تداوم اجراي برجام از زبان سيدعباس عراقچي، تصوير واضح‌تري از سناريوهاي مبتني بر واقعيت‌هاي ميداني را در اختيار قرار مي‌دهد: «بر اساس برجام كشورهاي 1+5 متعهد شده‌اند كه تا 15 دسامبر قطعنامه‌اي را با هدف بستن پرونده پي‌ام‌دي به شوراي حكام ارايه كنند. 7 دسامبر ايران و اعضاي 1+5 دومين جلسه كميسيون مشترك را برگزار خواهند كرد و در اين جلسه در خصوص قطعنامه‌اي كه قرار است 1+5 به شوراي حكام ارايه كند، با نمايندگان اين كشورها در كميسيون رايزني‌هايي خواهيم داشت. ما تمام اقدام‌هاي لازم را انجام داده‌ايم تا مطمئن شويم كه شوراي حكام در روز 15 دسامبر تصميم درست را اتخاذ خواهد كرد و به موضوع پي‌ام‌دي خاتمه خواهد داد. يوكيا آمانو در موضعي قرار ندارد كه پرونده پي‌ام‌دي را مختومه اعلام كند و اين مسووليت شوراي حكام است. آمانو تنها نتيجه يافته‌هاي خود را به شوراي حكام اعلام خواهد كرد و در اين گزارش وي حق تصميم‌گيري در خصوص مختومه اعلام شدن يا نشدن پرونده پي‌ام‌دي را ندارد. قضاوت درخصوص سرنوشت اين پرونده در اختيار شوراي حكام خواهد بود و 1+5 متعهد است كه اين پرونده را در شوراي حكام ببندد. اگر اين اتفاق رخ ندهد به اين دليل كه آمانو گزارش خود را به گونه‌اي تنظيم كند كه پرونده بسته نشود يا شوراي حكام حتي يك گوشه از اين پرونده را همچنان باز نگه دارد، اين به معناي اين خواهد بود كه ايران به تعهدات باقي‌مانده خود در برجام عمل نخواهد كرد. در نامه مقام معظم رهبري دو كار اساسي ما كه يكي تغييرات در اراك است و ديگري فروش و خروج اورانيوم غني‌شده از كشور است منوط به بسته شدن پرونده پي‌ام‌دي است و اگر اين پرونده بسته نشود، اين دو كار هم از سوي ايران انجام نخواهد شد و به عبارت ديگر برجام متوقف خواهد شد. طرف‌هاي غربي ما، اعضاي شوراي حكام و يوكيا آمانو بايد بدانند كه بين پي‌ام‌دي و برجام بايد يكي را انتخاب كنند. اگر پي‌ام‌دي بسته نشود يا زمينه‌اي براي بازگشت به پي‌ام‌دي در آينده وجود هم داشته باشد و پنجره‌اي باز بماند به اين معنا است كه برجام جلو نخواهد رفت.
رييس ستاد پيگيري برجام در وزارت امور خارجه در پاسخ به اين سوال كه خوش‌بيني زيادي به خرج مي‌دهد، مي‌گويد: من بر اساس خوش‌بيني اظهارنظر نمي‌كنم بلكه بر اساس تدابيري كه انديشيده شده است اين اظهارات را بيان مي‌كنم. ما بر اساس خوش‌بيني به طرف مقابل مذاكره نكرده‌ايم و اتفاقا نسبت به اموري كه قرار بوده انجام دهيم با بدبيني برخورد كرده‌ايم. هميشه بدترين سناريوها را در نظر گرفته‌ايم و بر اساس آن بدترين سناريو، برنامه‌ريزي كرده‌ايم. بر اساس محكم‌كاري‌هايي كه در صحنه عملياتي به خرج داده‌ايم اميدوار هستيم كه پي‌ام‌دي بسته شود.