قيمت نفت به كف رسيد
كاهش 38 درصدي بهاي نفت در شش ماه
گروه اقتصادي| قيمت‌هاي امروز نفت يادآور بهايي هستند كه هفت سال قبل به ازاي هر بشكه نفت پرداخت مي‌شد. ركوردهاي منفي يكي پس از ديگري شكسته مي‌شود. حالا به كف رسيدن قيمت نفت و معامله هر بشكه نفت اوپك با 37 دلار اين سوال مهم را در ذهن بسياري از تحليلگران و كارشناسان ايجاد كرده است كه آيا بحراني تازه در انتظار اقتصاد جهاني است؟
به نظر مي‌رسد بازار نفت، پيام اوپك را دريافت كرده است. دود سفيدي از نشست 168 اعضاي اوپك بيرون نيامد. آنچه اتفاق افتاد شكست مذاكرات بود. شكستي كه به تداوم توليد در سطح 30 ميليون دلار مهر تاييد زد و در كنار آن اضافه توليد موجود در بازار را ناديده انگاشت. زيان‌هايي كه كشورهاي عضو اوپك از محل كاهش قيمت نفت مي‌بينند هر چند هنوز به‌طور كامل محاسبه نشده است اما چنان چشمگير است كه روند طبيعي سياستگذاري در اين كشورها را تحت تاثير قرار داده است. مي‌پرسند اگر همه رنج‌ها با اين هدف تحمل شود، كار ايران براي بازپس‌گيري بازار نفت سخت‌تر از قبل خواهد بود؟ طرفداران پاسخ مثبت به اين سوال البته كم نيستند. آنان معتقدند عربستان پس از جنگ با شيل يا همان منابع نامتعارف نفتي درصدد است با ايران نيز از در ديگري وارد شود. دري كه وي برگزيده ورود به بازار را براي كشوري كه زماني دومين توليد‌كننده بزرگ اوپك بود سخت خواهد كرد. بررسي وضعيت بازار نشان مي‌دهد روند نزولي قيمت نفت در چهار روز اخير، چهار روزي كه از برگزاري نشست 168 اوپك سپري شده است، شدت گرفت. درست در نخستين لحظاتي كه درهاي بسته نشست وزيران به روي خبرنگاران باز شد، ريزش قيمت‌ها در اين بازار آغاز شد و اين روند همچنان تداوم يافته تا برخي از تحليلگران بين‌المللي را به اين نتيجه برساند كه قيمت نفت در ماه‌هاي پيش رو مي‌تواند وارد كانال 20 دلاري نيز بشود.
كاهش 23 دلاري در شش ماه
تيرماه سال جاري، وقتي تنور مذاكرات ايران و غرب به بالاترين دماي خود در دو سال گذشته رسيده بود، هر بشكه نفت به 60 دلار معاوضه مي‌شد. به كف رسيدن قيمت‌ها در روز گذشته و رسيدن قيمت نفت به بهاي هفت سال قبل به معناي كاهش 38 درصدي قيمت نفت در شش ماه گذشته است. قيمت‌ها پيش از اين نيز كاهشي قابل توجه را نسبت به يك سال قبل تجربه كرد. صد دلار براي دولتمردان يازدهم رويايي شيرين و دست نيافتني تلقي مي‌شد اما به هر روي اميدواري نسبت به بهبود وضعيت وجود داشت. همين اميدواري‌ها سبب شد قيمت نفت در بودجه سال 1394 برابر با 72 دلار در نظر گرفته شود. قيمتي كه در قانون بودجه به 53 دلار در هر بشكه كاهش يافت. حالا تفاوت قيمت موجود با قيمت پيش‌بيني شده به 20 دلار نزديك مي‌شود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد از مقطع توافق هسته‌اي به بعد قيمت نفت كاهشي محسوس و ادامه‌دار را شاهد بود. اين تنها اعلام ايران براي بازگشت به بازار نبود كه زمينه ساز كاهش قيمت‌ها شد. درست وقتي ايران خود را آماده بازگشت به بازار كرد و از همراهان سازماني‌اش خواست جا را براي نفت ايراني باز كنند تا سهم بازارش را پس بگيرد، آنها كه مي‌توانستند نفت مازادشان را راهي بازار كردند. بنا بر اعلام وزير نفت ايران، اوپك روزانه تخطي دو ميليون بشكه‌اي از سقف تعيين شده توليد دارد. اين بدان معناست كه بازار نه در اثر برنامه ايران براي بازگشت، كه تحت تاثير اقدامات ديگر اعضا تحت فشار قرار گرفته است. فشاري كه با تصميم اوپك در آخرين اجلاسش، پيچيده‌تر و سخت‌تر از گذشته شد. حالا در كنار اخبار داعش و سوريه، نفت نيز جاي ثابتي را در رسانه‌هاي گروهي براي خود باز كرده است. رويترز پيش‌بيني كرده است نفت دوباره قيمت‌هاي خود در سال 2000 را ملاقات كند، يعني قيمتي برابر با 20 دلار در هر بشكه. حالا براي كشوري كه سالياني نه چندان دور، در دولت دهم، نفت را به 140 دلار در هر بشكه فروخته كمي سخت است باور دوباره بازگشت به محدوده 30 دلاري. از اين روست كه پيش‌بيني مي‌شود درآمد نفتي ايران يك ششم سال‌هاي قبل شود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد روند كاهشي قيمت نفت از تيرماه تاكنون سرعت گرفته است. شايد تداوم سياست كنوني توليدكنندگان منجر به تداوم روند سقوط قيمت‌ها شود. اتفاقي كه بسياري از نقش‌آفرينان در بازار نفت را بر سر يك دوراهي بزرگ قرار مي‌دهد؛ نفت بفروشيم يا سهم بازار را حفظ كنيم. سياست ايران فعلا معطوف به دومين گزينه است، وقتي سياست ديگر اعضاي اوپك دريافت سهم بيشتر از بازار است نه درآمد بيشتر از نفت.
درآمد نفتي ايران در يك دهه گذشته
حالا فرصت سوزي‌هاي سابق بيش از پيش خود را نشان مي‌دهد. دولتي كه تنها از محل فروش نفت در هشت سال نزديك به 580 ميليارد دلار درآمد كسب كرد، نتوانست تغييري در وضعيت اقتصادي ايران ايجاد كند. بحران بيكاري، تمركز دولتي و اقتصاد غيررقابتي نه تنها حل نشد بلكه كاهش سرانه توليد و كوچك شدن حجم اقتصاد نيز خودنمايي كرد تا اقتصاد ايران پس از سال‌ها تن به كاهش محسوس سرمايه‌گذاري‌ها، توليد، صادرات و... بدهد و امروز با ركودي سخت و سنگين دست و پنجه نرم كند. در بهترين شرايط پيش‌بيني مي‌شود درآمد نفتي ايران در سال جاري شمسي به كمتر از 20 ميليارد دلار برسد. توليد نفت ايران به دليل تشديد تحريم‌ها از سال 1391 به بعد كاهش يافت به‌طوري كه حجم صادرات نفت در محدوده يك ميليون و دويست هزار بشكه در روز قرار دارد. جدول زير وضعيت درآمدهاي نفتي ايران را در سال‌هاي استقرار دولت نهم و دهم و در سه سال اخير نشان مي‌دهد.