آلودگي هوا و ظرفيت برد اكولوژيكي شهر تهران

امسال هم مانند اواخر پاييز و اوايل زمستان هر سال تراژدي وارونگي هوا و آلودگي هواي تهران در حال تكرار است و متوليان آن و در راس آنها سازمان حفاظت محيط زيست را به ياد قول‌ها و وعده و وعيدهاي سال‌هاي قبل مي‌اندازد كه به مردم نويد بهتر شدن وضعيت آلودگي هوا، تا سال آينده را داده بودند. اما سال‌ها تكرار مي‌شوند و هرسال دريغ از پارسال، وضعيت آلودگي هوا نه تنها بهتر نمي‌شود بلكه وخيم‌تر هم مي‌شود و هر سال از تعداد روزهاي هواي پاك شهر تهران كاسته مي‌شود به‌طوري‌كه طبق آمارهاي منتشر‌شده شركت كنترل كيفيت هواي تهران از اول سال 1394 تاكنون مردم شريف و نجيب تهران فقط 12 روز هواي پاك تنفس كرده‌اند و عملا تنفس هواي پاك براي بيشتر مردم تهران تبديل به رويا شده است. اما واقعا علت‌هاي اصلي اين موضوع چيست كه با وجود اقداماتي مانند بنزين يورو چهار، حذف مازوت از چرخه توليد برق، توليد خودروهاي كم مصرف و تلاش دولت همچنان با آغاز فصل سرما با پديده وارونگي و آلودگي شديد هوا و سناريوي‌هاي مختلف مانند تعطيلي مدارس و طرح زوج و فرد از در منزل و... مواجه هستيم؟ علت‌ها، پيامدها و راه‌كارهاي آلودگي هواي شهر تهران چيست؟ بررسي‌هاي من نشان مي‌دهد كه دو موضوع مهم در اين مقوله مغفول مانده است كه توجه به آنها و درك درست آنها شايد در اتخاذ تصميم‌هاي مديريتي براي رفع معضل آلودگي هوا كه در كشورهاي زيادي تجربه و حل شده است كمك كند. ارتفاع يا عمق اختلاط: مقدار فاصله عمودي است كه براي اختلاط آلودگي‌ها وجود دارد و اين ارتفاع اثر وارونگي دما را تعيين مي‌كند. وارونگي‌هاي دماي سطحي (اينورژن سطحي) مي‌توانند مواد آلوده‌كننده نزديك سطح زمين را قبل از اينكه حداكثر اختلاط اتفاق بيفتد ساعت‌ها در خود نگه دارد. در روزهاي گذشته به‌دليل سردي هوا و ابري بودن آسمان شهر تهران ارتفاع اختلاط به در شب و اوايل صبح به كمتر از 500 متر در شهر تهران مي‌رسيد بنابراين آلودگي‌هاي حاصل از صنايع و وسايط نقليه كه به‌دليل سردي هوا پر تراكم هم بودند در نزديكي سطح زمين انباشته شده و باعث بالا رفتن شاخص كيفيت هوا شده بود. همچنين دما در مركز شهر تهران بيشتر از حاشيه آن است كه باعث مي‌شود جهت باد از حاشيه به طرف مركز اين جزيره حرارتي بوده و باعث افزايش آلودگي در مركز مي‌شود. در مورد بارندگي هم، ميانگين روز‌هاي با بارش بيش از پنج ميليمتر در روز در تهران نسبتا كم است و معمولا بارندگي با شدت بارش بيشتر از پنج ميليمتر در روز به عنوان عامل پالاينده هوا تلقي مي‌شود و متاسفانه شدت‌هاي بارش روزانه كمتر از پنج ميليمتر نه تنها شهر را نمي‌شويند بلكه سبب كثيفي و گل‌آلود شدن هم مي‌شوند.همچنين بنده تاكنون هيچ مطالعه منتشر شده‌اي از طرف سازمان محيط زيست مبني بر اعلام ظرفيت زيستي شهر تهران مشاهده نكرده‌ام . هم‌اكنون بيش از چهار ميليون پلاك ثبت شده در شهر تهران داريم و سالانه حدود سيصد هزار خودرو به آن اضافه مي‌شود. بيش از دو و نيم ميليون پلاك ثبت شده موتوسيكلت با سيستم كاربراتوري داريم كه هر كدام به اندازه هشت خودرو يورو دو توليد آلودگي هوا مي‌كنند. در واقع موقعيت جغرافيايي و پايداري هواي تهران به دليل عدم وزش باد و بارش باران در بسياري از ايام سال، ظرفيت پذيرش آلودگي ناشي از تردد ميليون‌ها وسيله نقليه موتوري و فعاليت هزاران كارخانه اطراف تهران را ندارد. در يك مطالعه خارجي سرانه زمين مورد نياز براي ظرفيت و ردپاي اكولوژيكي تهران سه هكتار معرفي شده بود كه با توجه به جمعيت تهران حدود 8/0 هكتار براي هر نفر وجود دارد و اين يعني فشار چهار برابري به محيط زيست و به تبع آن تخريب و ايجاد آلودگي‌هاي مختلف است. با توجه به اينه حدود 70 درصد آلودگي‌ها مربوط به بخش حمل و نقل است، براي مثال تعرفه بالاي گمركي بر خودروهاي وارداتي به ايران باعث شده كه مردم در ايران به خودروهاي توليد داخل روي آورند. بسياري از خودروهاي توليد داخلي، با اينكه نو هستند، اما از استانداردهاي لازم برخوردار نيستند. از طرفي مصرف سوخت خودروهاي فرسوده و وسايط حمل و نقل عمومي داخلي حدودا دو تا سه برابر خودروهاي جديد و كم مصرف است و ميزان آلايندگي‌شان چندين برابر آنهاست. ارتقاي سطح آگاهي مردم و آموزش عمومي وضع قوانين مناسب و روزآمد براي كنترل كاهش آلاينده‌ها و ارتقاي استانداردهاي مصرف انرژي از ديگر راهكارهاي كاهش آلودگي هواي پايتخت هستند. همچنين كاهش ماليات با تاييد سازمان حفاظت محيط زيست و عوارض براي صنايعي كه در حفاظت محيط زيست كوشا باشند، جايگزيني مواد بي‌خطر يا كم خطر به جاي مواد آلاينده، استفاده از انرژي‌هاي پاك و افزايش فضاهاي سبز از ديگر اقداماتي هستند كه تاثير بسزايي در كاهش آلودگي هواي شهر تهران خواهند داشت.
٭ رييس كميته محيط زيست شوراي شهر