محمد ابراهيم ترقي‌نژاد / يك‌سال از طرح اقدام مشترك يا همان توافق ژنو مي‌گذرد. از آن ايام تا به اين‌سو 10 دور مذاكره در وين، نيويورك و مسقط ميان ايران و گروه 1+5 مي‌گذرد و در سوم آذر، مذاكرات به نقطه تمديد رسيد. مساله حجم غني‌سازي و نحوه برداشته شدن تحريم‌ها، دو اختلاف اصلي مذاكره‌كنندگان است كه مي‌توان تحريم‌ها را مساله اختلاف طرفين دانست. ايران بر لغو تحريم‌ها همزمان با امضاي توافق سخن مي‌گفت و اروپا از تعليق آنها سخن مي‌گويد. تحريم‌هاي صورت گرفته عليه كشورمان چگونه‌اند؟ سازوكار برداشته شدن آنها چيست؟ مساله تحريم چگونه از بن بست خارج مي‌شود؟ علي اصغر زرگر، استاد اقتصاد بين‌الملل معتقد است كه برداشته شدن تحريم‌ها زمانبر است. اين تحليلگر مسائل بين‌الملل به تشريح نگاه ايران و 1+5 در برداشته شدن و چگونگي لغو تحريم‌ها مي‌پردازد و معتقد است كه مذاكره‌كنندگان ايراني دست به اولويت‌بندي تحريم‌ها بزنند. مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با علي اصغر زرگر در ادامه مي‌آيد.
به نظر مي‌رسد مساله تحريم‌ها مهم‌ترين موضوع اختلاف ايران و 1+5 براي رسيدن به توافق است. دقيقا ايران و 1+5 درباره تحريم‌ها چه اختلاف‌نظري دارند؟
بايد ابتدا تحريم‌هاي صورت گرفته عليه كشورمان و راهكارهاي برداشته شدن آن را تشريح كنم چون هر يك از تحريم‌ها مباني و منشاهاي خاص خود را دارد. يك دسته تحريم‌ها، تحريم‌هاي سازمان ملل متحد است كه پس از انتقال پرونده كشورمان به شوراي امنيت و فصول پنجم و هفتم منشور سازمان ملل متحد، تحريم‌هايي عليه ايران تصويب شد. در صورتي كه توافق جامع نهايي حاصل شود و به امضاي ايران و گروه 1+5 برسد، اين توافق بايد به شوراي امنيت برود و شوراي امنيت تصميم بگيرد كه تحريم‌ها را بردارد. به عبارتي، وضع‌كننده تحريم‌ها خود هم بايد تحريم‌ها را لغو كند و با اين لغو كشورهاي عضو سازمان ملل متحد ملزم به عدم محدوديت در مواجهه با ايران هستند. دسته دوم تحريم‌ها، تحريم‌هاي امريكاست كه دولت و كنگره اين كشور، يكسري از تحريم‌ها را عليه ايران وضع كرده‌اند. در اين خصوص، امريكا در مساله تحريم‌ها با ايران اختلاف‌نظري جدي دارد. امريكا معتقد است كه در مرحله اول، تحريم‌ها تعليق شود و ايران پس از اجراي توافق و پايبندي به توافقات و انجام اقدامات اعتمادساز و گواهي سازمان‌هاي بين‌المللي به اين مساله كه انحرافي وجود ندارد، آن وقت در يك بازه زماني تحريم‌ها را لغو كند كه ايران، تعليق را البته قبول ندارد ولي همين لغو تحريم‌ها نيز زمانبر است، به هر حال بخش اعظمي از تحريم‌هاي امريكا نيز مصوبات كنگره بوده و نياز به تصويب كنگره دارد تا آن تحريم‌ها برداشته شود. سوي ديگر اين تحريم‌ها، اتحاديه اروپاست. اروپا علاوه بر اجرايي كردن تحريم‌هاي سازمان ملل متحد و ايالات متحده امريكا، خود واضع يكسري از تحريم‌ها هستند. البته بايد يادآوري كرد كه تحريم‌ها همچنين يك دسته‌بندي ديگري هم دارد و آن تحريم‌هاي مربوط به پرونده هسته‌يي ايران است و يكسري تحريم‌هاي غير هسته‌يي. به طور مثال امريكا از زمان بعد از كارتر، يكسري از تحريم‌ها مانند تحريم‌هاي صنعت هواپيمايي، نفتي و... راوضع كرد. يكسري از تحريم‌ها هم مربوط به افراد است. يكسري از تحريم‌ها كه مربوط به پرونده هسته‌يي است مانند تحريم‌هاي بانكي. ايران نظرش اين است كه در مقابل اقدامات اعتمادسازي كه انجام مي‌دهد ممكن است يكسري از محدوديت‌ها را نيز قبول كند، طرف مقابل نيز دست به اقدامات متقابل بزند و همه تحريم‌ها را بردارد.
اين مساله شدني است؟
نكته‌يي كه بايد بگويم، آن است كه اين تحريم‌ها چندجانبه است چون ريشه‌هاي يكساني ندارد. بعضي از آنها نيازمند راي كنگره، برخي نيازمند مصوبه شوراي امنيت و برخي با تصميم دولت امريكا و... برداشته مي‌شوند. بايد تاكيد كنم كه به صرف امضاي توافق نهايي، اين‌طور نيست كه از فرداي آن تحريم‌ها برداشته شود بلكه اين برداشته شدن نيازمند پروسه زمانبر است. در اين پروسه، ايران معتقد است كه برداشته شدن نبايد با شرط و شروط همراه باشد كه مثلا بگويند تحريم‌ها تعليق مي‌شود و بعد ببينيم كه كدام اجرا شده و كدام اجرا نشده و... ايران تاكيد دارد كه كل اين تحريم‌ها كه مربوط به پرونده هسته‌يي است بايد اگر هم در پروسه قانوني باشد، با امضاي قرارداد بدون قيد و شرطي و براساس توافق مشترك برداشته شود. اين مهم‌ترين اختلاف است كه فكر مي‌كنم بيشترين وقت مذاكرات را به خود اختصاص داده است. تا به اينجا، امريكايي‌ها مواضع‌شان اين است كه تحريم‌ها تعليق شود و سپس در يك دوره گريز اعتمادساز و به شرط پايبندي ايران به تعهداتش، تحريم‌ها هم برداشته مي‌شوند.
آقاي زرگر! شما در تقسيم‌بندي‌اي كه از تحريم‌ها داشتيد به تحريم‌هاي شوراي امنيت اشاره كرديد. شوراي امنيت زماني مي‌تواند كشوري را تحريم كند كه تهديد و بحراني براي امنيت جهاني باشد در حالي كه ايران در طول پرونده هسته‌يي‌اش حتي يك سند هم موجود نيست كه به سمت بمب هسته‌يي رفته باشد و اين اتهام‌ها، بيشتر از حقوقي بودن، سياسي است...
در اين مساله شكي نيست كه پرونده هسته‌يي، يك پرونده حقوقي فني است كه سياسي شده است و ايران نيز تلاش مي‌كند هدايت پرونده را از بعد سياسي به بعد حقوقي و فني هدايت كند كه البته اين خود نيازمند يك توافق سياسي است.
اين توافق سياسي پس مي‌تواند لازمه لغو تحريم‌هايي چون تحريم‌هاي سازمان ملل شود.
ببينيد عراق سال 2003 توسط امريكا و برخي ديگر از كشورها اشغال شد. در زمان اشغال، عراق با تحريم‌هاي مختلفي همراه بود و به تازگي برخي تحريم‌هاي سازمان ملل از اين كشور با وجود اين همه سال برداشته شده است.
با مشكل پروسه حقوقي روبه‌رو بود؟
بله. اجرايي شدن لغو تحريم‌ها زمانبر است و همان پروسه‌يي كه براي ايجاد تحريم‌ها بايد طي كرد، همان پروسه را نيز بايد براي رفع تحريم‌ها پيمود .
ولي در همان خصوص هم درست است كه اسما تحريم‌ها برداشته نشد ولي آنچه در عمل اتفاق مي‌افتد اين بود كه به تحريم‌ها توجه نمي‌شد.
اين يك مساله ديگر است. به هر حال كشور با تحريم‌هايي روبه‌رو است كه بسيار بد هم هستند و كشور را تحت فشار خود قرار داده است. تحريم‌هاي بانكي نمونه آنهاست. ما درست است كه خريد بين‌المللي مي‌كنيم ولي انتقال پول، بانك به بانك نيست بلكه ما پول را نقد يا از طريق صرافي‌ها و دلال‌ها و چند برابر قيمت واقعي پرداخت مي‌كنيم. بهترين راه در خصوص برداشته شدن تحريم‌ها، به نظرم اولويت‌بندي است.
اگر بنا به اولويت‌بندي باشد، شما چگونه اولويت‌بندي مي‌كنيد.
راس تحريم‌ها، تحريم‌هاي بانكي و مساله سوئيفت است. بايد اين مساله رفع شود تا بانك مركزي و ساير بانك‌ها بتوانند به راحتي پول از داخل به خارج و از خارج به داخل انتقال دهند. ما بيش از 100 ميليارد دلار ذخيره بانكي داريم ولي نمي‌توانيم از آنها استفاده بكنيم. اين پول‌ها بخشي در بانك‌هاي چين، بخشي در بخش‌هاي هند، بخشي در بانك‌هاي اروپا و... هستند. بعد از اينكه اين تحريم‌ها برداشته و تحريم بانكي رفع شود، سازوكار براي تجارت و دادوستد ايران با كشورهاي ديگر فراهم مي‌شود. تا وقتي اين تحريم‌ها باقي است ما مجبوريم كالاها را چند برابر قيمت بخريم. يا آنكه مجبوريم كالاهاي دسته چندم و آن را نيز با قيمت بالا بخريم. در گاهي موارد حتي ما كالا را مي‌خريم ولي جنس را به ما نمي‌دهند. صادركنندگان ايراني براي امور تجاري هم با مشكل روبه‌رو هستند.
پيشنهاد شما براي خروج از اين بن‌بست در مساله تحريم‌ها چيست؟
به نظرم بايد اولويت‌بندي كرد يعني تحريم‌هاي اصلي را مشخص كرده و در جهت برداشته شدن آنها گام برداشت. به نظرم اگر تحريم‌هاي نفتي و تحريم‌هاي بانكي رفع شوند، مشكل ايران برداشته مي‌شوند. مساله اصلي تحريم‌ها همين دو مساله هستند و بايد براي برداشته شدن آنها كوشيد.