استاد دانشگاه الزهرا سرمايه‌داري رفاقتي را حاكم بر اقتصاد ايران دانست
دستاوردهاي اقتصاد برباد رفت
نظام بانكي از سال 1378 منشأ گسترش دلاليسم شد
اميرعباس آذرم‌وند/ «قانون در همه جاي جهان براي فقرا است. اين ضرب‌المثل انگليسي امروز مي‌تواند وضعيت كشور ما را هم تا حدي روشن كند. در حالي كه بر اساس قانون اساسي ما، وظيفه دولت ارايه آموزش و پرورش و خدمات درماني رايگان به تمام جامعه است، اين اصل هر روز بيشتر از قبل زير پا گذاشته مي‌شود.»
اينها گفته‌هاي حسين راغفر، استاد دانشگاه الزهرا و كارشناس اقتصادي است كه روز گذشته در جلسه‌اي با عنوان بررسي اقتصاد سياسي دولت يازدهم، در دانشگاه تربيت‌مدرس بيان كرد. راغفر يكي از اقتصاددانان منتقد نظام نوليبراليسم و مالي‌گرايي است و در سال‌هاي اخير بارها نسبت به خطر اجراي طرح‌هاي اقتصادي دولت‌ها هشدار داده است. وي در حالي روز گذشته در دانشگاه تربيت‌مدرس حاضر شد كه بسياري توقع داشتند، با توجه به اجراي «برجام»، او همدلي بيشتري نسبت به روند حركتي اقتصاد ايران نشان دهد، درحالي‌كه اين استاد دانشگاه، مواردي را مطرح كرد كه شايد تاكنون به اين وضوح بيان
نشده بودند.
راغفر در ابتداي جلسه با اشاره به ميزان بالاي فساد در جامعه ايران، دلايل چنين وقايعي را نابساماني‌هاي اقتصاد كشور اعلام كرد و گفت: نابساماني‌هاي كشور منجر به رشد نابرابري گسترده كنوني شده است كه تا حدود زيادي ناشي از كج‌كاري‌‌هاي اقتصاد ما است. آنچه رفتار افراد هر جامعه‌اي را شكل مي‌دهد منبعث از سه دسته برخوردهاي فردي يا خرد، مياني يا عملكردهاي نهادي و كلان يا عملكرد ساختاري است و كاركرد اين سه لايه زيست‌بوم نهادي را مي‌سازد. اين زيست‌بوم فرصت‌ها را در اختيار جامعه قرار مي‌دهد. درنتيجه نابرابري در اين زيست‌بوم خود را بهتر از هر جاي ديگري نشان مي‌دهد.
نابرابري منشأ مصايب جامعه بشري است
استاد دانشگاه الزهرا افزود: نابرابري منشأ همه مصايب جامعه بشري است و نارضايتي‌ها بر آن استوار است. اين مهم در جوامع مختلف بسته به كاركرد قدرت، فرهنگ و اقتصاد آن متفاوت است. جامعه‌اي كه در آن فقر زيادي وجود دارد اما نابرابري در آن نيست، جامعه باثباتي خواهد بود مانند كره شمالي و چين زمان مائو. درحالي كه اگر در يك جامعه درجه نابرابري بالا باشد، جامعه‌اي بي‌ثبات است هرچند واكنشي كه هر جامعه به اين امر نشان مي‌دهد با توجه به وضعيت خاص هر جامعه متفاوت است.
وي يادآور شد: در پايان سال اول هدفمندي يارانه‌ها سخنگوي وقت وزارت اقتصاد ضمن ابراز خوشحالي از اينكه اين طرح با واكنش منفي كمي از طرف جامعه روبه‌رو شده، اعلام كرد جامعه در اجراي اين طرح همكاري كرد. در حالي كه من در همان زمان هم نوشتم كه چنين نيست و جامعه شورش كرده است ولي چون مسوول مربوطه در ميان مردم حضور ندارد، آن را متوجه نشده، در آن زمان جامعه شورشي را آغاز كرد، منتها نه عليه دولت بلكه عليه خودش. همين اعتياد امروز محصول نابرابري‌هاي عظيم جامعه ما است. اعتياد مكانيزم دفاعي كساني است كه در مقابل معضلات، تلاش دارند با كمك اعتياد شانه خالي كنند. آدمي كه ناديده گرفته شده به اعتياد پناه مي‌برد. علاوه بر اين افزايش فرار مغزها هم يك نوع واكنش است به اينكه افراد شايسته ناديده گرفته مي‌شوند.
نظام بانكي غده سرطاني اقتصاد جهاني
اين كارشناس اقتصادي، نابرابري‌هايي كه منشأ سيستمي دارند را در حالي به عنوان بدترين نوع نابرابري‌هاي اجتماعي دانست كه اعتقاد دارد مهم‌ترين فلاسفه اجتماعي و سياسي در طول تاريخ اين مساله را بارها اعلام كردند و تلاش داشتند براي آن راهكار مناسبي
پيدا كنند.
راغفر با انتقاد به روندهاي اقتصادي دولت‌هاي بعد از جنگ گفت: انقلاب اسلامي يكي از اهدافش حذف نابرابري بود ولي متاسفانه هرچه از انقلاب فاصله گرفتيم، نابرابري و فقر افزايش يافت. دو دستاورد انقلاب 57، يكي واكنش به نابرابري‌هاي پيش از انقلاب بود و ديگري واكنشي به مصرف‌گرايي كه از سال 1352 در كشور به شكل چشمگيري رشد كرده بود. اينها دستاوردهاي كمي نبودند و من ترديد ندارم كه براساس يك برنامه ازپيش‌تعيين‌شده، دستاوردهاي انقلاب را از بين بردند و اين مهم را مي‌توان در سياست‌هاي اقتصادي دولت‌هاي پس از جنگ نظاره كرد.
وي يكي از دستاوردهاي اصلي انقلاب را ملي شدن بانك‌ها معرفي كرد. اين اقتصاددان نهادگرا مدعي شد: بانك‌هاي خصوصي در امروز ايران، تبديل به غده‌هايي سرطاني شدند و در صورتي‌كه آنها برطرف نشوند، چيزي در اقتصاد ما تغيير نخواهد كرد. نظام بانكي مسوول اصلي فساد اقتصادي در ايران و ديگر كشورهاي جهان است و همين نظام باعث شده كه اقتصاد ما روز به روز به سمت دلاليسم
حركت كنند.
راغفر تصريح كرد: سلطه بخش مالي در اقتصاد كنوني جهان ديده مي‌شود و چنين وضعي كم و بيش در اقتصاد ايران هم وجود دارد. متاسفانه ريشه چنين عقب‌گرد مهمي در سال 1378 است كه قانون مربوط به بانك‌هاي خصوصي تصويب شد و در برنامه چهارم توسعه هم بر استقلال هر چه بيشتر آنها تاكيد شد.
سرمايه‌داري رفاقتي حاكم بر اقتصاد ايران
استاد دانشگاه الزهرا، سپس با اعلام اينكه اقتصاد ايران يك اقتصاد رفاقتي است، افزود: اين سرمايه‌داري بر مبناي دوستي و روابط آدم‌ها شكل مي‌گيرد كه از ويژگي‌هاي بارز اقتصاد ما است. مهم‌ترين خصلت اين اقتصاد ناكارآمدي و اتلاف گسترده منابع است كه امروز در اقتصاد ايران همگان به آن اذعان دارند. علاوه بر اين سه ويژگي ديگر در اين نظام اقتصادي وجود دارد. يكي دسترسي برخي افراد خاص به منابع بانكي است. در كشوري كه 160 هزار ميليارد ديون معوق بانكي وجود دارد، علاوه بر اينكه خود اين امر منشأ بسياري از نابرابري‌هاست، نشان‌دهنده وجود اين ويژگي در اقتصاد ما است.
اين اقتصاددان نهادگرا، توزيع انحصار و شبه‌انحصارات و همچنين دستكاري در نظام قيمت را از ويژگي‌هاي ديگر نظام سرمايه‌داري رفاقتي اعلام و بيان كرد: متاسفانه كساني‌كه از اين سيستم منتفع شدند، بعد از كسب درآمد كنار نمي‌روند، بلكه هر كسي را كه خواهان اصلاح وضع موجود باشد را درمقابل خود مي‌بينند. به همين خاطر هم هست كه هر كس به اين وضع انتقاد كند، بسياري از رسانه‌ها به او حمله مي‌برند. در حالي كه وقتي بخشي از مردم از گرسنگي در حال مرگ هستند، هيچ رسانه‌اي واكنش مناسب نشان نمي‌دهد.
وي افزود: وقتي به سمت آموزش و پرورش خصوصي مي‌رويم، جواني كه به‌دليل فقر امكان تحصيل نيافته، خواسته‌هايش برآورده نشده و امكان رشد و نمو نداشته، احتمال دارد درآينده دست به كارهاي خلاف بزند. چنين فردي احتمالا در نظام قضايي محكوم مي‌شود. در حالي كه چنين كاري نيز مصداق مشخص از بين بردن قرباني است. زيرا همان‌طور كه گفتم در جامعه نابرابر آسيب‌هاي اجتماعي بالا مي‌رود. متاسفانه امروز آموزش و پرورش در كشور ما، طبقاتي است و كساني‌كه به مدارس دولتي مي‌روند، تربيت مي‌شوند تا فردا تبديل به نيروي كار شوند و متمولاني كه به مدارس غيرانتفاعي مي‌روند، تربيت مي‌شوند تا درآينده به مدارج بالا برسند.
راغفر با اشاره به آمار تعداد افرادي كه در ايران به زندان رفتند، ادامه داد: چه چيزي بهتر از اين آمار مي‌تواند نشان‌دهنده بازتوليد فقر و نابساماني در كشور ما باشد؟
فرهنگ نوليبراليسم، گلوباليزاسيون و تقدس برخي مفاهيم
اين استاد دانشگاه با انتقاد به نوليبراليسم و سياست‌هاي حاكم بر اقتصاد جهان، آموزش و پرورش محافظه‌كار و ناكارآمد را محصول چنين نظامي دانست.
وي افزود: نظم كنوني جهان، برخي مفاهيم را به سطح تقدس رسانده است، از جمله خصوصي‌سازي، آزاد‌سازي و اقتصاد بازار و به هر كسي هم كه به آنها انتقادي داشته باشد، سريعا انگ و برچسب مي‌زند. نمونه اين امر در كشور ما اظهارات يكي از وزراي كابينه در رابطه با قيمتگذاري است. سطح اتهاماتي كه وزير مربوطه زدند به غايت هولناك بود.
به نظر راغفر، سه كاركرد اصلي نظم نوليبراليسم در جهان پسا جهاني‌سازي عبارتند از برچسب زدن به قربانيان سيستم تحت نام قاچاقچي، قاتل و امثالهم، سپس آنها را به مجازات كيفري مي‌رسانند و بعد به عنوان بيمار در جامعه رها مي‌كنند. در جامعه امروز ما از يك‌سو شعارهاي انقلابي، ضد امريكايي و مستضعف‌پناهي داده مي‌شود و از سوي ديگر نيز آموزش و پرورش و بهداشت و درمان هرچه بيشتر به سمت
خصوصي مي‌روند.
بازار اقتصادي و جامعه بازاري
استاد دانشگاه الزهرا، بين بازار اقتصادي و جامعه بازاري تمييز قايل شد. وي بازار را ساز و كاري اقتصادي دانست كه در جايي كارآمد است و در جايي نيز ناكارآمد است. در حالي كه جامعه بازاري را جامعه‌اي دانست كه «روابط اقتصادي بر تماميت اين جامعه سلطه دارد.»وي گفت: امروز حتي گفته مي‌شود كه حوزه‌هاي علميه نيز بايد محصولاتي را توليد كنند كه در جامعه فروش برود.
ورود به ترافيك، صندلي‌هاي دانشگاه، سلامت جسمي، حتي بچه‌دار شدن از طريق رحم اجاره‌اي و موارد متعددي از اين دست نيز فروشي شدند و افراد دارا مي‌توانند به آنها دست يابند. در چنين جامعه‌اي كه همه‌چيز آن مي‌تواند در معرض فروش باشد، شعارهاي انقلابي هم سر داده مي‌شود. در حالي كه مردم روابط حاكم بر اقتصاد را مي‌بينند.
اين اقتصاددان نهادگرا، معتقد است يكي از دلايلي كه دولت‌ها تن به چنين روندي دادند، منتفع بودن آنها از نابرابري و تعميم بازار به تماميت جامعه است و تصريح كرد: گسترش بازار به جامعه اشكال دارد چون منجر به افزايش نابرابري و فساد مي‌شود. در جامعه بازاري وقتي پول نداري هيچ چيز نداري و وقتي پول داري همه‌چيز داري، طبعا در اين جامعه اخلاقي هم وجود ندارد. ولي منافع گروه‌هاي قدرت- ثروت در ادامه اين وضع است و آنها حاميان وضع موجود هستند.
وي در پايان با انتقاد از رسانه‌ها گفت: جز تعداد اندكي از رسانه‌هاي امروز، مابقي رسانه‌ها در خدمت اين سيستم هستند و همين امر موجب مي‌شود كه يك گفتمان عمومي در مقابل چنين وضعي شكل نگيرد. يكي از عواملي كه اتفاقا منجر به سيستمي شدن فساد در كشور ما شده همين مهم است.