دغدغه مديران شهري حفظ هويت فرهنگي مشهد است
محمدرضا حسين‌نژاد
معاون شهرسازي و معماري شهرداري مشهد
رويكردي كه در شوراي چهارم و مديريت جديد شهرداري در خصوص بافت پيراموني حرم رضوي مطرح شده، اين است كه ما بتوانيم هويت فرهنگي و تاريخي و حضور مردم در اطراف بافت پيراموني حرم را حفظ كنيم. بر اين اساس لازم است كه تغييراتي در نحوه تصميم‌گيري‌ها ايجاد شود. در گذشته براي احيا و بازگشايي معابر و تامين سرانه‌ها بحث تراز صفر مطرح بود، كه هنگام تصويب طرح جامع مقرر شد كه اين تراز صفر حذف شود، به اين دليل كه اين موضوع ممكن بود هنگام اجرا براي تامين بخشي از هزينه‌ها طرح را دستخوش تغييراتي كند. در برآورد اوليه مشخص شد كه براي بازگشايي معابر نزديك به پنج هزار ميليارد تومان هزينه در بر دارد. البته تا به حال نزديك به 45 درصد طرح اجرا شده است و بخشي از بافت كه چيزي نزديك به 50 درصد است، اين مقدار اعتبار را نياز دارد. بر اين اساس قرار بود پهنه‌هاي بلند مرتبه‌سازي در اطراف شهر مشهد تعريف شود، كه بتوان از محل درآمد اين بلند مرتبه‌سازي، بخشي از بار مالي محيط پيراموني حرم از ساير نقاط سرشكن شود. با توجه به رويكرد به وجود آمده و در شرايط كنوني حدود 50 درصد از بافت 330 هكتاري كه فعاليت در آن انجام شده و پروژه‌ها در اين منطقه حال اجراست، اما در 50 درصد دوم كه هنوز اقدامي در آن صورت نگرفته است، رويكرد بايد تغيير كند و پروژه‌هاي با مقياس بزرگ تبديل شود به قطعاتي كه مردمي كه در آن محل زندگي مي‌كنند بتوانند تملك آن را داشته باشند تا بشود حضور مردم را در منطقه حفظ كرد. حفظ ميراث فرهنگي و بناهاي تاريخي و موارد هويتي كه در اين محدوده قرار دارد و سرلوحه قرار دادن فرهنگ زيارت هدفي است كه در حال حاضر در محيط پيراموني حرم مورد نظر شوراي چهارم و شهردار قرار دارد. اقداماتي كه در گذشته در مورد خانه‌هاي تاريخي انجام شده بر اساس مصوبات كمسيون ماده 5 و مصوبات شوراي‌عالي شهرسازي و معماري بوده و بعيد به نظر مي‌رسد مديريتي در شهر بخواهد به ميراث فرهنگي بي‌توجهي كند. اگر هم در اثر نزولات جوي و تركيدگي لوله يا ساير مسائل تخريبي صورت گرفته باشد بايد كارشناسان براي مرمت و حفظ بناهاي تاريخي ورود پيدا كنند و نسبت به نگهداري ميراث با ارزش فرهنگي كشور و منطقه تلاش كنند. در مورد تراز صفر و بحث‌هايي كه در حاشيه آن مطرح شده بود، بايد توجه كنيم كه مشهد يك شهر سه ميليون و 300 نفري و يك محدوده بزرگ 30 هزار هكتاري است. ما بايد تعاريف درستي از بخش‌هاي مختلف شهر داشته باشيم وقتي مي‌گوييم حرم و محيط پيراموني آن، اين فضا شامل جايگاه حرم و صحن قدسي مي‌شود كه يك مساحتي را به خود اختصاص داده و اطراف آن محدوده‌اي حدود 330 هكتار طرح خاص در جهت احيا و بازسازي در نظر گرفته شده وقتي كه ما از مجاز بودن 23 متر ارتفاع صحبت مي‌كنيم، بايد اين را بپذيريم كه مطابق با تمام الگوهاي توسعه بايد بافت‌هاي ارزشمند حفظ كنيم، اما در عين حال نياز جمعيتي شهر را هم در فضاهاي ديگر تامين كنيم و از گسترش افقي شهر و از بين رفتن زمين‌هاي كشاورزي حاشيه شهر جلوگيري كنيم. در چنين شرايطي بايد تدابيري هم در حاشيه شهر صورت بگيرد، در شهر پاريس اگر بافت ارزشمند شهر پاريس حفظ شده در كنار آن در حاشيه شهر بناهاي بلند مرتبه وجود دارد. با اين رويكرد هم آثار تاريخي هويت خود را حفظ مي‌كند و هم نيازمندي‌هاي جديد را پاسخ مي‌دهد. در محدوده شهر مشهد بلند مرتبه‌سازي در فضاهايي كه مستعد پهنه‌هاي بلند مرتبه‌سازي هستند اجتناب‌ناپذير است، ما نمي‌توانيم شهر مشهد را در 23 متر ارتفاع محدود كنيم. شوراي‌عالي شهرسازي اين صحبت را قبول دارد، يكي از مصوبات طرح جامع همين است كه پهنه‌هاي بلند مرتبه‌سازي در اطراف مشهد تعريف شود تا بتوانيم محيط پيراموني حرم را نجات دهيم و بتوانيم از محل عايدات و اسكان سر ريز جمعيت، محيط پيراموني حرم را با هويت و مسائل تاريخي و موارد ارزشمند زيارت حفظ كنيم. اينها در تعارض با هم نيستند. بحث هويت و ارزش‌هاي زيارت حتما بايد حفظ شود. اينكه يك مصوبه عام داده شود مبني بر اينكه به كلي در مشهد بيشتر از 23 متر ارتفاع نداشته باشيم پاسخگوي نيازهاي فعلي مردم و مراجعين نيست و قاعدتا در شأن شهر مشهد به عنوان دومين كلانشهر كشور و نخستين پايتخت معنوي جهان اسلام هم نيست. انتقاد ديگري كه مطرح مي‌شود اين است كه زيرساخت‌هاي شهري منطقه ثامن پاسخگوي
ساخت و سازهاي انجام شده در اين منطقه نيست، با هماهنگي‌اي كه بين دستگاه‌هاي اجرايي وجود دارد توسعه زيرساخت‌هاي لازم در محيط پيراموني هم پيش‌بيني و هم تدبير شده و در شرف اجراست. محيط پيراموني حرم نخستين فضايي است كه در آن پروژه تونل مشترك اجرا شده است و مسوولان اجرايي به دنبال توسعه آن هستند. عمده دغدغه موردنظر مديريت شهري و شوراي چهارم، حفظ مردم و حفظ هويت تاريخي و حذف تراز صفر و نهايتا دور شدن از پروژه‌هاي بزرگي كه شايد ما را از اهدافي كه در محيط پيراموني حرم هست دور مي‌كند و مانع از آن مي‌شود كه هويت فرهنگي و تامين سرانه‌ها را داشته باشيم. اما در نقطه مقابل و در فاصله‌اي دورتر از حرم شايد در يك فاصله 10 تا 15 كيلومتر به سمت غرب مشهد، مي‌توانيم در پهنه‌هايي كه مستعد بلندمرتبه‌سازي است، پهنه‌هايي را تعريف كنيم كه پاسخگوي نياز سرانه جمعيتي باشد و در كنار آن شاهد رشد افقي شهر و از بين رفتن اراضي كشاورزي در ارتفاعات نباشيم.