«دونده زمين» براي نخستين بار نقد شد
كمال تبريزي: قصد نداشتم به مردم توهين كنم
الهام نداف
كمال تبريزي بعد از حواشي و جنجال‌هاي بسياري كه به خاطر اكران «دونده زمين» در گروه هنر و تجربه از سر گذراند، عصر يكشنبه 30 خرداد با همراهي عليرضا شجاع نوري تهيه‌كننده، حبيب رضايي بازيگردان و سحر دولتشاهي بازيگر اين فيلم در خانه هنرمندان روبه روي كيوان كثيريان، منتقدان و مخاطبان اين فيلم نشست تا پاسخگوي نقد آنها باشد.
در اين نشست، كثيريان، شيوه بازنمايي حالات مردم در اين فيلم را نوعي توهين به جامعه دانست و تبريزي در پاسخ به او گفت: «با توجه به اين نكته كه همه قصه در خواب خانم معلم مي‌گذرد، قصد ما نشان دادن يك برهه تاريخي بود و توهين به مردم در كار نبوده است. از اين جنس نقادي در فيلم‌ها كه كسي از خارج در مقابل مردم قرار مي‌گيرد، در سينماي دنيا هم وجود دارد و معني آن هيچ‌وقت توهين نيست.»
وي ادامه داد: «فيلم‌سازان گاهي بايد مانند مورخان عمل كنند و بخشي از تاريخ را به تصوير بكشند. در حين ساخت فيلم تصورم اين بود كه شايد كسي در ايران موفق به تماشاي فيلم نشود، اما اگر مي‌خواستم در دفترچه خاطراتم هم فضايي از دوران هشت ساله بنويسم، باز هم همين نكاتي را كه در فيلم وجود داشت ذكر مي‌كردم و شايد نتوان نام حسم را عصبانيت گذاشت. در «دونده زمين» خواستيم برآيند يك دست‌انداز را نشان دهيم تا ديگر در نسل آينده شاهدش نباشيم و به يك بينش و آگاهي برسيم.»
رجوع شخصيت اصلي اين فيلم با بازي سحر دولتشاهي در نقش معلم يك روستا به ديوان حافظ، از نكات قابل توجه «دونده زمين» است. تبريزي در اين باره توضيح داد: «خانم معلم حافظ را وسيله‌اي براي اميد كامپه (دونده ژاپني) قرار مي‌دهد و به او مي‌گويد ما در نقطه‌هايي از فرهنگ و زندگي خود وقتي دچار ترديد مي‌شويم، از شخصيتي چون حافظ كمك مي‌گيريم.»
او با بيان اينكه حافظ از جمله شخصيت‌هايي است كه در شرايط بحراني به كمك ما مي‌آيد، خاطرنشان كرد: «در فيلم اين حركت به نوعي انتقال اين فرهنگ است و گاهي در يك نقطه بحراني حافظ به كمك ما ايرانيان مي‌آيد. ممكن است ما هم در كشورهاي ديگر با خواندن كتاب ارزشمندي كه مربوط به يك مليت است، حس و حالمان دگرگون شود. وقتي يك نفر در كشوري ديگر و با مليتي متفاوت، درون خود به يك مكاشفه مي‌رسد اين من هستم كه از حس او انرژي مي‌گيرم و روي من اثر مي‌گذارد. در حقيقت آن چيزي كه مهم است، منزلگاه وجودي انسان است. مكاني كه به آن وارد مي‌شويم لزوما مهم نيست كه زبانش را هم بدانيم و ارتباط قوي از طريق ديگري برقرار مي‌شود.»
فيلمي كه دوهفته‌اي ساخته شد
تبريزي با ساخت اين فيلم به دنبال تعامل با جهان بوده است. او «دونده زمين» را سال 89 و در دوران دولت دهم ساخته است و قطع ارتباط ايران با برخي كشورهاي دنيا، از انگيزه‌هاي او براي ساخت فيلم بود: «فكر كردم آدمي كه از جاي ديگر دنيا مي‌آيد و با مردم اين روستا برخورد مي‌كند مي‌تواند معناي تعامل جهاني هم داشته باشد. اما با اينكه او باعث تحول مي‌شود و مردم در اين تحول نقشي ندارند مخالفم. اتفاقا اين كار از طريق شخصيت «ننه مراد» كه به عنوان مادر اين سرزمين است رقم مي‌خورد و اوست كه در طول فيلم گوهري را گم كرده و در نهايت آن را پيدا مي‌كند، پس درست اين است كه تحول از درون خود مردم آغاز مي‌شود و خود مردم كليد گشايش اتفاقات هستند.»
عليرضا شجاع‌نوري، تهيه‌كننده «دونده زمين» در بخش ديگري از اين نشست حرف‌هاي خود را با توضيح شخصيت كامپه آغاز كرد: «آقاي كامپه ستاره تلويزيون ژاپن است و يك برنامه صبح‌بخير ژاپن دارد كه بسيار هم معروف است. او در زندگي واقعي خود نذر كرده بود زماني كه ۶۰ ساله شد دور دنيا را بدود. زماني كه قصد كرد دور دنيا را بدود شبكه ژاپن تقاضا كرد كه برنامه صبحگاهي او قطع نشود به همين دليل يك اسپانسر در سفرهايش با او همراه شد و امكانات سفر را برايش فراهم كرد.»
او همچنين افزود: «با آقاي تبريزي صحبت كردم و با توجه به تجربه فيلم «فرش باد» كه با هم داشتيم، تصميم گرفتيم اين فيلم را بسازيم. در جريان ساخته شدن فيلم ما و ژاپني‌ها بسيار از اين اتفاق خوشحال بوديم اما ژاپني‌ها يك سري شرط داشتند مانند اينكه آقاي كامپه به هيچ عنوان نبايد به عقب برگردد و در مدت زمان بيشتر از دو روز نبايد در يك نقطه جغرافيايي بماند. البته آقاي كامپه در مدت زماني كوتاه براي معالجه خود در تركيه بستري شدند كه در آن زمان صبح‌بخير ژاپن هم قطع شده بود. «دونده زمين» دو هفته‌اي ساخته شد و ما خواستيم امتحان كنيم كه آيا مي‌شود در «كشور سينما» و در شرايط بحراني اين كار را انجام داد يا نه كه با همكاري آدم پوست‌كلفتي مثل سحر دولتشاهي اين كار انجام شد.»
عدم پيشرفت ما از غرورمان مي‌آيد
سحر دولتشاهي بازيگر فيلم نيز در تكميل توضيحات شجاع نوري و تبريزي درباره شخصيت كامپه، عنوان كرد: «كليدي كه مي‌تواند سبب نشاط و تحرك روستا شود، شخصيت خود كامپه است. كامپه قبل از اينكه يك دونده باشد يك كمدين بوده است و اين خنده و نشاطي كه در فيلم و روستا حاكم مي‌شود، قبل از شنيدن غزل حافظ است. در حقيقت كامپه موفق مي‌شود كساني را از رخوت نجات دهد كه همزبان او نيستند. نكته‌اي كه چند وقت است ذهن مرا مشغول كرده اين است كه ما ملتي هستيم كه مدام نكات مختلف به ما بر مي‌خورد و اين رفتار از غروري مي‌آيد كه باعث مي‌شود هيچ پيشرفتي در وجود و شخصيت‌مان حاصل نشود.»
در پايان اين نشست، حبيب رضايي با بيان اينكه نمي‌خواهد در جايگاه نقد يا اظهارنظر درباره فيلم قرار بگيرد، گفت: «همه فيلم‌ها ملزم به نداشتن زمان نيستند و به نظرم لازم است برخي فيلم‌ها روايتگر يك مقطعي باشند تا ثبت شوند، آن هم در زمانه حال كه اتفاق‌ها پشت سر هم مي‌افتند. من هم معتقد هستم كه اين نقد به ورطه توهين نمي‌رسد و در حد يك هشدار است. اين هشدار اگر گاهي به كسي بر بخورد هم به نظر من اشكالي ندارد.»
«دونده زمين» درباره يك ستاره تلويزيوني مشهور ژاپني است كه نذر كرده در سن ۶۰ سالگي دور دنيا را بدود. او پس از يك سال و اندي امريكا و اروپا را دويده و در كشور تركيه متوجه مي‌شود كه به سرطان لنفاوي مبتلا است. او با اراده استوار به راه خود ادامه مي‌دهد. فيلم شرح ماجراي حضور او در ايران و تاثير آن است.
اكران اين فيلم در گروه هنر و تجربه و نقد آن در برنامه «هفت» با ادبيات منحصر به فرد مسعود فراستي، تبريزي را وادار كرد فيلمبرداري فاز سوم سريال «سرزمين كهن» را متوقف كند. البته چندي بعد با پادرمياني مديران سازمان صدا و سيما او از تصميم خود صرف نظر كرد و برخي رسانه‌ها نيز خبر از آشتي تبريزي و بهروز افخمي كارگردان و مجري «هفت» دادند. البته اين خبر در كمتر از 24 ساعت تكذيب شد.