كتاب‌هاي ديروز براي كودكان امروز

روز ملي ادبيات كودك و نوجوان ارج نهادن به ‏تلاش آنهايي است كه قلم‌شان را براي كودكان و ‏نوجوانان به كار مي‌اندازند، كانون پرورش فكري ‏كودكان و نوجوانان، شوراي كتاب كودك، ‌انجمن ‏تصويرگران كتاب كودك و انجمن نويسندگان ‏كودك و نوجوان از جمله نهادهايي هستند به ‏ادبيات كودك عينيت بخشيده‌اند. اما در اين ميان ‏نقش كانون پرورش فكري در اين حوزه از بقيه ‏پررنگ‌تر بوده است؛ تا پيش از تاسيس كانون، ‏ادبيات كودك و نوجوان در ايران چندان مطرح ‏نبود. با راه‌اندازي كانون در دهه چهل بسياري از ‏نويسندگان، شاعران و هنرمندان سرشناس ايران ‏در رشته‌هاي مختلف به همكاري دعوت شدند و ‏حاصل اين همكاري‌ها، توليد و انتشار مجموعه ‏عظيمي از كتاب‌ها، فيلم‌هاي كوتاه، انيميشن و ‏نوارهاي شعر و قصه و موسيقي براي گروه‌هاي ‏سني مختلف بود. با شكل‌گيري بخش انتشارات ‏كانون بود كه جريان نويسندگي براي كودكان و ‏نوجوانان در ايران از سال‌هاي دهه چهل رسميت ‏يافت. اگرچه بيشتر آثار توليد شده به وسيله ‏نويسندگان و شاعران در كانون رنگ و بوي ‏سياسي داشت و بيشتر براي مخاطبان بزرگسال ‏نوشته مي‌شد. يكي از مهم‌ترين كتاب‌هاي كودك ‏كه در اين دوره در كانون منتشر شد، قصه «ماهي ‏سياه كوچولو» صمد بهرنگي بود كه نشان‌دهنده ‏افكار سياسي و انقلابي اين نويسنده و آموزگار ‏روستاهاي دوردست آذربايجان بود. تاثير ‏كتاب‌هاي كانون بر توليدات ساير ناشران، آنچنان ‏بود كه تا مدت‌ها قطع خشتي كتاب‌هاي كودكان ‏به «قطع كانوني» شهرت داشت. حالا در اين ‏سال‌ها نويسندگان كودك و نوجوان نسبت به ‏گذشته جايگاه شايسته‌تري پيدا كرده‌اند. اگر ‏تقويم كشور را ورق بزنيم حالا ديگر روزي به نام ‏روز ملي ادبيات كودك و نوجوان داريم، روزي كه ‏به نام يكي نويسندگان حوزه ادبيات كودك به ‏ثبت رسيده است. ‏
چند سالي است كه 18 تيرماه سالروز درگذشت مهدي آذريزدي، نويسنده كودك و نوجوان به عنوان روز ملي «ادبيات كودك و نوجوان» نام‌گذاري شده است. نام آذريزدي براي نسل‌هاي مختلف از كودكان گرفته تا بزرگسال‌ها در ايران بسيار آشنا و دوست داشتني است و روايت‌هايش دوست‌داشتني‌تر؛ او زماني كه در يك كتابفروشي مشغول كار بود، با ادبيات آشنا شد. بعدتر تصميم گرفت داستان‌هايي را كه مي‌خواند، به زبان كودكانه‌ بازنويسي كند تا فرصت خواندن اين كتاب‌ها را براي اين گروه سني هم فراهم كند. همين تصميم باعث شد تا او در طول فعاليتش بيش از 30 اثر به نظم و نثر براي كودكان منتشر كند كه معروف‌ترين آنها مجموعه هشت جلدي «قصه‌هاي خوب براي بچه‌هاي خوب» است.
علاوه بر نامگذاري روز 18 تيرماه به عنوان روز ملي ادبيات كودك و نوجوان، در تقويم جهاني هم با نامگذاري دوم آوريل (14 فروردين) به عنوان روز جهاني كتاب كودك به اهميت اين مساله توجه شده است.
همين نام‌گذاري‌ها حتي اگر در حد نامگذاري باقي بمانند بهانه‌اي هستند براي مرور ادبيات كودك و نوجوان و البته بررسي بايد و نبايدهاي آن، ادبياتي كه به نظر مي‌رسد با گذشت زمان تكراري نمي‌شود و براي بچه‌هاي همه نسل‌ها، چه ديروز و امروز خواندني است. «لك‌لك‌ها بر بام»، «خواهران غريب»، «سفر مرغ باهوش»، «كوه‌هاي سفيد» و... از جمله همين آثار هستند.
اينها كتاب‌هايي بودند كه از سال گذشته به بهانه پنجاهمين سال تاسيس كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان دوباره تجديد چاپ شدند و در ميان كتاب‌هاي تاليفي يا ترجمه شده اسامي آشناي زيادي چون حسين سناپور، نادر ابراهيمي، نيما يوشيج، ليلي گلستان، محمدعلي سپانلو، سيروس طاهباز، محمد قاضي، مجيد عميق، حافظ ميرآفتابي، فرشته طائرپور، ثمين باغچه‌بان، سياوش كسرايي، رضي هيرمندي، علي خدايي، فريده فرجام، جواد مجابي و... ديده مي‌شد.
ادبيات كودك اگر چه در ايران و در قالب داستان‌هاي شفاهي همواره جايگاه ويژه‌اي داشته است اما شروع جدي آن را مي‌توان همزمان با ترجمه آثار غير ايراني در اين حوزه براي كودكان
 دانست.
در سال 1332 موسسه فرهنگي فرانكلين با همكاري نشرهاي فعال آن زمان در ايران از جمله انتشارات اميركبير ترجمه گسترده آثار معروف خارجي را در حوزه كودك و نوجوان شروع كرد كه از آن جمله مي‌توان به آثار هانس كريستين اندرسن، نويسنده مشهور دانماركي يا مجموعه گردونه تاريخ و كتاب‌هاي طلايي را در حوزه مستند نام برد. علاوه بر اين در طول اين دهه بازنويسي آثار كلاسيك و كهن ايراني نيز در ايران شروع شد كه به نگارش آثاري همچون قصه‌هاي خوب براي بچه‌هاي خوب از مهدي آذر يزدي، داستان‌هاي ايران باستان از احسان يارشاطر، برگزيده داستان‌هاي شاهنامه يا داستان‌هاي دل‌انگيز ادبيات فارسي از زهرا خانلري همراه شد.
فعاليت در اين حوزه با شروع كار كانون پرورش فكري در ميانه دهه چهل شمسي رنگ و بوي جدي‌تري به خود گرفت و علاوه بر چاپ آثاري در حوزه ادبيات كودك اين كانون توليد آثار مربوط به كودكان را در ساير حوزه‌ها هم عهده‌دار شد. كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان در طول پنج دهه فعاليتش دوهزار و 346 عنوان كتاب شامل كتاب الكترونيكي، كتاب گويا، كتاب بريل و... براي كودكان منتشر كرده است.
اين كانون امسال نيز 24 عنوان كتاب به چاپ رسانده است و به اين شكل نام خودش را به عنوان جدي‌ترين انتشارات براي چاپ آثار كودك و نوجوان در ايران جا انداخته است. اما بايد ديد بازنشر آثار قديمي حوزه ادبيات كودك و نوجوان با توجه به تفاوت‌ها و ويژگي‌هايش از ديگر حوزه‌ها تا چه اندازه ضرورت دارد؟ در همين ارتباط با برخي نويسندگان و مترجماني كه آثار آنها از سوي انتشارات كانون منتشر شده يا اين روزها دوباره تجديد چاپ شده است، گفت‌وگوهايي داشتيم.
از صحبت‌هاي نويسندگان و مترجمان اين حوزه مي‌توان به اهميت و ضرورت تجديد چاپ آثار قديمي دست يافت. به بيان ديگر حتي باتوجه به تفاوت نسل‌ها و تفاوت روحيه كودك و نوجوان ديروز و امروز اگر در زمان انتشار، آثار با توجه به نيازسنجي‌هاي صورت گرفته منتشر شوند و كيفيت فداي كميت نشود شاهد انتشار آثار فاخر و ماندگاري هستيم كه مي‌تواند براي نسل‌هاي بعدي نيز قابل استفاده باشد.
انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان نيز در همين راستا آثار قديمي را تجديدچاپ مي‌كند و تاكنون 67 عنوان كتاب از اين آثار با ويرايش جديد منتشر شده است. برخي از اين آثار برگزيده جايزه‌هاي بزرگ ادبي داخلي و خارجي حوزه كودك و نوجوان هستند.
براي نمونه آثاري چون «شعرهايي براي كودكان»، «بهار در شعر شاعران ايران»، «تصويرها»، «آرش كمانگير»، «سيبو و سارا كوچولو»، «من و خارپشت و عروسكم»، «گل بانو و خورشيد»، «توكايي در قفس»، «سفرهاي سندباد»، «فلزها»، «پهلوان پهلوانان»، «پرنده چه گفت؟» و «باباي شب»  از آثاري هستند كه توانسته‌اند جايزه «هانس كريستين آندرسن»، جايزه نمايشگاه «NOMA»، جايزه نمايشگاه كتاب‌هاي تصويري جهان، جايزه نمايشگاه «BOLOGNA»، جايزه سيب طلايي در نمايشگاه «BIB» و كسب لوح تقدير جشنواره كتاب كودك و نوجوانان كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان را به خود اختصاص دهند.