تقديم اجراي اشك مهتاب سراج به محمدرضا شجريان
حسام‌الدين سراج :
حال موسيقي ما خوب نيست
پيام رضايي
«حسام‌الدين سراج» همراه با گروه موسيقي «سور» و آهنگسازي «مجيد مولانيا» با عنوان «سرود كهن» ۲۵ و ۲۶ تيرماه در تالار وحدت روي صحنه خواهد رفت. سراج كه سال‌هاست در عرصه موسيقي آوازي فعاليت دارد در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «اعضاي اين گروه گرچه جوان هستند اما بسيار قوي و حرفه‌اي موسيقي را درك و اجرا مي‌كنند.» اين اجرا در دو بخش بيات اصفهان و دشتي خواهد بود كه به استاد محمدرضا شجريان تقديم شده است. «اين اجرا در دو بخش اصفهان و دشتي اجرا خواهد شد كه در بخش بيات اصفهان از اشعار مولانا و حافظ استفاده شده است. در بخش دشتي نيز تصنيف «اشك مهتاب» را اجرا خواهم كرد كه پيش‌تر استاد شجريان آن را خوانده‌اند و براي مردم خاطره‌انگيز است. ما اين اجرا را به ايشان تقديم مي‌كنيم. دو تصنيف ديگر هم بر اساس اشعار آقاي ابتهاج و منزوي ساخته شده است.»
او كه از دهه 60 فعاليت موسيقيايي دارد و فراز و فرودهاي موسيقي را از نزديك ديده است درباره وضعيت كنوني موسيقي نظر مساعدي ندارد: «راستش به طور كلي من فكر مي‌كنم حال موسيقي در جامعه كنوني ما خوب نيست. دلايل بسياري در اين اتفاق نقش داشته و بدون علت به اينجا نرسيده‌ايم. رسانه‌هاي عمومي و به ويژه صدا و سيما در رسيدن به اين نقطه نقش زيادي داشتند و طبعا مديران و مسوولان فرهنگي و هنري كشور هم به سهم خودشان در اين اتفاق دخيل هستند.»
اما بسياري معتقدند وضعيت كنوني موسيقي و به ويژه موسيقي سنتي ايراني پيامد تغيير زمانه است. در واقع روح سريع زمانه، چندان با آن سازگار نيست. حسام‌الدين سراج اما مي‌گويد كه اين فقط مربوط به جامعه ما نيست: «به هر حال مساله سرعت، در دنيا مطرح است و فقط مختص كشور ما نيست. اما تفاوت اساسي ما با آنها اين است كه بزرگان آنها موسيقي را منع و نفي نمي‌كنند و مشكلي بر مشكلات خودشان نمي‌افزايند. مضاف بر اينكه در مورد نگهداري از آنچه به عنوان موسيقي و ميراث فرهنگي خودشان قلمداد مي‌كنند، بسيار كوشا هستند. برايش برنامه‌ريزي دارند و گاه براي آن نوع موسيقي سوبسيد هم مي‌دهند. ما نمي‌خواهيم در كشورمان سوبسيد بدهند اما اجازه بدهند كار اساتيد موسيقي ايراني شنيده شود.» او معتقد است كه همه انواع موسيقي لازم است اما نبايد يكي را به نفع ديگر كنار گذاشت: «انواع موسيقي لازم است اما نبايد بقيه از بين ببريم وفقط در يك نوع از موسيقي متوقف شويم. متاسفانه گاه موسيقي ملي ما به نفع موسيقي تفريحي و تفنني مصادره مي‌شود.» سراج ريشه اوضاع نابسامان موسيقي را در ايران به رسميت شناخته نشدن اين هنر مي‌داند: «تا زماني كه موسيقي به عنوان يك هنر در ايران شناخته نشود اين مشكلات هست. دوره جواني و نوجواني فكر مي‌كردم اين مسائل حل مي‌شود اما هر چه زمان گذشت، ديدم روز‌به‌روز دارد بدتر مي‌شود. موسيقي به عنوان هنري كه مثل هنرهاي ديگر با آن برخورد شود نخواهد بود. حتي در حوزه صنفي. صنف موسيقيدان‌ها مظلوم‌ترين صنف جامعه ما هستند. هر طور بخواهند با آنها برخورد مي‌كنند و فضا را براي‌شان مي‌بندند.»
«باغ ارغوان» از ماندگارترين آلبوم‌هاي موسيقي ايراني محسوب مي‌شود كه با همكاري حسام‌الدين سراج و محسن نفر شكل گرفت. اثري خاص با سوناريته و حسي منحصر به فرد كه هنوز نيز به عنوان يك نقطه خوب در كارنامه سراج به شمار مي‌رود. اما به راستي چرا چنين آثاري ديگر توليد نمي‌شوند يا بسيار انگشت شمارند؟ سراج در اين باره مي‌گويد: «پاسخ به اين سوال نيازمند بحث‌هاي مفصل است اما اگر بخواهم جواب ساده به آن بدهم مي‌توانم بگويم كه مثلا الان مطالعه مردم هم صرفا در فضاي مجازي شده است. به جاي كتاب يك گوشي در دست داريم و عمر ما به گشت و گذار در اين دنياي مجازي مي‌گذرد. قديم فرصت بيشتري براي انسان‌ها بود كه خودشان را پيدا كنند و در آن فضاي آرام و ساكت، تجربه دلنشيني داشته باشند. مجموع اين قضايا در موسيقي هم هست. اما شخصا فكر مي‌كنم در ايران به موسيقي و به ويژه موسيقي ايراني ظلم مضاعف مي‌شود.»
سراج از آن دسته خوانندگان موسيقي ايراني است كه از رنگ و لحن ويژه‌اي در صدايش بهره مي‌برد. در طول دوران كاري‌اش همواره نشان داده كه علاقه ويژه‌اي به آوازخواني دارد. شكلي از موسيقي ايراني كه به عقيده برخي ديگر چندان كارايي ندارد و در حوصله مخاطب امروز نيست: «معتقدم آواز خوب هميشه شنيدني است. البته كه مخاطب امروز با مخاطب دو يا سه دهه گذشته تفاوت دارد. از اين جهت كه گوش‌ها را به شكل خاصي تربيت كرده‌ايم. گويي يك غذاي موقتي روح مي‌خواهند. موسيقي ايران هم خودش و هم اجرايش نيازمند نوعي آرامش است و فكر مي‌كنم اگر اين آرامش در مخاطب هم وجود داشته باشد از آواز خوب لذت خواهد برد. من عاشق آواز خوب هستم. هميشه به شاگردانم مي‌گويم اگر آوازخوان خوبي شديد به خودتان اميدوار شويد. تصنيف خواندن ساده‌تر است و ساده‌تر هم با مخاطب ارتباط برقرار مي‌كند اما آواز كار هر كسي نيست.»
اين خواننده موسيقي ايراني از جمله كساني است كه در دوره‌اي نزد محمدرضا شجريان به آموختن آواز پرداخته است. او درباره جايگاه محمدرضا شجريان مي‌گويد: «به قول حضرت حافظ: صد نكته غير حسن ببايد كه تا كسي/ مقبول طبع مردم صاحب‌نظر شود. هزاران نكته بايد دست به دست هم بدهند تا كسي به اين شكل و در اين حد رشد كند و با مخاطبان خودش ارتباط برقرار كند كه طبعا مهم‌ترينش اين است كه ظرفيت چنين رشدي در خود فرد وجود داشته باشد. استاد شجريان مرجع آواز در زمانه ما هستند. توانايي تكنيكي رشك‌برانگيز ايشان و البته نو‌آوري‌هاي‌شان حتي درآواز از دلايل چنين جايگاه است. ايشان آواز را به گونه‌اي ارايه مي‌كند كه با مخاطب ارتباط برقرار مي‌كند. حتي در انتخاب اشعار و نحوه خوانش آنها. همه اين مسائل سبب شده تا ايشان به چنين جايگاه برسند.» به‌زعم او تقليد بخشي از مرحله آموزش است كه بايد در ادامه از آن عبور كرد: «در برخي هنرها مانند آواز يا خطاطي آغاز كار با تقليد كردن است اما در ادامه خواننده بايد شيوه و سبك خودش را پيدا كند. براي همين است كه كساني كه سبك و شيوه شخصي خودشان را دارند بيشتر مطرح مي‌شوند.»
جمشيد صفرزاده (سنتور)، حميد قنبري (تنبك)، عليرضا دريايي (كمانچه)، صابر سوري (عود)، امين دادوري (دف)، فرنام اسكندري (كمانچه آلتو) و مجيد مولانيا (تار) به عنوان نوازنده‌هاي گروه موسيقي «سور» در اين اجراها به هنرنمايي خواهند پرداخت.