درگيري‌هاي هند و پاكستان در سطح محدود باقي مي‌ماند
نوذر شفيعي
استاد روابط بين‌الملل دانشگاه
طي روزهاي گذشته، وزارت دفاع هند اعلام كرد واحدهايي از ارتش اين كشور براي خنثي كردن طرح‌هايي براي انجام يك رشته عمليات عليه شهرهاي هند به حملات محدود و دقيق در نقاطي واقع در خط كنترل مرزي در كشمير اقدام كردند. پس از اعلام اين خبر، پاكستان گفت دو نظامي اين كشور در آن حملات جان خود را از دست دادند و سپس اعلام كرد به اين اقدام هند پاسخ خواهند داد. همين مساله موجب شده است بسياري از احتمال درگيري‌هاي نظامي ميان دهلي‌نو و اسلام‌آباد سخن بگويند اما من بروز چنين درگيري‌هايي را بعيد مي‌دانم. هند و پاكستان دو قدرت داراي تسليحات اتمي هستند. قدرت‌هاي هسته‌اي معمولا با يكديگر تنازع شديد نخواهند شد زيرا اين منازعه مي‌تواند به استفاده از سلاح اتمي منجر شود. بنابراين توازن وحشت موجب شده است تا اين دو كشور به دليل بهره‌گيري از تسليحات اتمي درگيري نظامي جدي با يكديگر نداشته باشند. بسياري از قدرت‌هاي بين‌المللي نيز مانند امريكا با توجه به اين مساله، از بروز هرگونه درگيري ميان دهلي‌نو و اسلام‌آباد جلوگيري كرده و نگذاشته‌اند تا اين دو كشور به يكديگر تنازعي كه منجر به استفاده از سلاح اتمي شود، داشته باشند. با اين وجود، احتمال درگيري‌هايي در سطح خرد ميان هند و پاكستان وجود داشته و دارد. در اين راستا، دو كشور براي تضعيف طرف مقابل از عامل سوم كه در داخل كشور ديگر حضور دارند، بهره برده‌اند. البته اين استفاده بيشتر از سوي اسلام‌آباد بوده است و پاكستاني‌ها با مورد حمايت قرار دادن گروه‌هاي جدايي‌طلب و مخالف دولت دهلي‌نو در مرزهايشان، هندي‌ها را تحت فشار قرار داده‌اند. اقدام نظامي اخير هند در مورد هدف قرار دادن اين نيروها در مرزهاي مشتركش با پاكستان نيز در اين چارچوب است. آن اقدامات هرچند تلافي‌جويانه به نظر مي‌آيد اما از نظر هند مي‌تواند پيش‌دستانه محسوب شود و گروه‌هاي مخالف خود را براي مدتي از انجام اقدامات مدنظرشان دور نگه دارد. از سويي، آنها از انجام درگيري‌هاي گسترده با پاكستاني‌ها احتراز دارند. اساسا دهلي‌نو در طول سال‌هاي اخير سياست خارجي خود را بر مبناي آرام كردن منطقه و نظام بين‌المللي پيش برده است. دليل اتخاذ چنين رويكردي هم آن است كه هند درصدد تبديل شدن به يك قدرت بزرگ بين‌المللي است. دستيابي به چنين هدفي نيازمند سه شرط است؛ نخست، توانمندي هسته‌اي كه هند از آن برخوردار است؛ دوم، توانمندي سياسي كه لازمه آن عضويت در شوراي امنيت سازمان ملل است كه هند عضويت در آن شورا را دنبال مي‌كند و لازم است خود را به عنوان كشوري مسووليت‌پذير و صلح‌طلب به جهانيان معرفي كند و شرط سوم، نياز به محيطي آرام براي رشد اقتصادي است. اين رويكرد در هند موجب شده است تا آنها تمايلي به درگيري با پاكستان نداشته باشند اما اين مساله، به معناي آن نيست كه آنها در قبال هر كنشي، واكنش نداشته باشند. هند كشمير را جزو قلمروي سرزميني خود مي‌داند و در اين باره حساسيت‌هاي شديدي دارد و بنابراين اقدامات ايضايي را براي خاموش كردن ناآرامي‌هاي كشمير انجام مي‌دهد و اقداماتش عليه پاكستان نيز در اين چارچوب است. در مقابل هند، پاكستان نيز به دليل ضعف بنيه‌هاي اقتصادي، توان درگيري جدي و بلندمدت با پاكستان را ندارد. از طرفي، آنها در انزواي بين‌المللي هستند و ابتكار منطقه‌اي در دستان هندي‌هاست ولي آنها مي‌توانند از موقعيت ژئوپولتيكي خود عليه هند استفاده كرده و يك توازني را ايجاد كند. در واقع، اقدامات پاكستان در هند و كشمير تلاشي براي خروج از همين انزوا است و آنها با استفاده از تاكتيك‌هاي خرد مانند حمايت از طالبان و گروه‌هاي جدايي‌طلب درصدد جلب حمايت امريكا و برخي از كشورهاي عربي هستند. با اين وجود، بحران كشمير، از ديرپاترين بحران‌هاي جهاني است و از آنجايي كه اين مساله، مساله ارضي است، حل آن بسيار دشوار و پيچيده است و به نظر مي‌رسد به مانند استخواني لاي زخم ميان هند و پاكستان باقي بماند. هندي‌ها براي حل اين مساله سال‌هاست كه رويكرد سخت را در پيش گرفته‌اند ولي گروه‌هاي كشميري را به سختي مي‌توان از طريق قدرت نظامي از بين برد و تقريبا انجام اين كار محال است. البته بخشي از جامعه سياسي هند درصدد است تا با استفاده از ظرفيت‌هايي كه در قانون اساسي اين كشور وجود دارد مكانيزم‌هايي را طراحي كنند كه مانع از جدايي‌طلبي شوند و از سويي، ناآرامي‌هاي كشميري‌ها را بكاهند. نمونه از اين دست اقدامات را مي‌توان در طرح اعطاي نوع خودمختاري به كشميري‌ها ديد. با اين حال، تلاش‌هاي بين‌المللي براي حل و فصل اين مساله نيز تا به امروز بي‌نتيجه بوده است و تقريبا مي‌توان گفت هيچ كشوري از توانمندي كامل براي حل اين مساله برخوردار نيست. اساسا هند اين مساله را موضوع داخلي خود مي‌داند و با مداخله كشورهاي خارجي براي ميانجيگري مخالف است در حالي كه پاكستان از بين‌المللي شدن موضوع استقبال مي‌كند. تنها ظرفيتي كه مي‌تواند در اين باره كاري را سامان دهد، مساعي جميله است. تلاش كشورهاي ديگر مانند ايران بايد در اين چارچوب باشد. چيني‌‌ها با وجود آنكه از مرز مشترك با هند و پاكستان نيز برخوردار هستند، توانايي اين كار ندارند. چين رقيب منطقه‌اي هند و متحد استراتژيك پاكستاني‌هاست و هند واسطه‌گري آنها را قبول ندارد. امريكا نيز معمولا از روزنه‌هاي اينچنيني براي بهره‌گيري از اهداف خود استفاده مي‌كند. به عبارت ديگر، كشمير منطقه‌اي در جهت بالانس قدرت در جنوب آسيا براي امريكايي‌هاست. آنها گاهي براي تنبيه پاكستان به هند گرايش مي‌يابند و گاهي براي تنبيه دهلي‌نو، به سمت اسلام‌آباد مي‌چرخند. تلاش آنها هم بيش از آنكه براي حل اين مساله باشد در چارچوب جلوگيري از يك بحران اتمي در اين منطقه است. البته سازمان ملل در دو مقطع دراين خصوص وارد شده است اما تلاش‌هاي اين سازمان نيز در حد اجراي آتش بس بوده است و ديگر در اين داستان ورودي نداشته است زيرا هندي‌ها، تمايلي براي حضور آنها نداشته‌اند.