مردم كلمبيا به رفراندوم آشتي همه‌جانبه با شورشيان فارك راي منفي دادند
«نه» به صلح
سارا معصومي
شوك در كلمبيا. رفراندومي تاريخي براي توافقي تاريخي راي نياورد. صلح را به صندوق آرا بردند و روسياه شد. هرچند فاصله راي «بله» و «نه» با هم بسيار ناچيز بود اما اين يك درصد منفي در حقيقت راي به جنگ بود و مردود دانستن صلح. 24/50 درصد آرا در برابر 76/49 درصد آرا ايستادند تا مردم كلمبيا كه در اين سال‌ها جنگ را با تك تك سلول‌هايشان درك كرده‌اند باز هم جهان را در روزهايي كه به صلح در كلمبيا اميدوار بود، شوكه كنند. كارشناسان مي‌گويند كه مردم كلمبيا با اين راي در حقيقت‌خواهان ادامه جنگ دولت با شورشيان فارك هستند اما رسانه‌هاي غربي در پوشش اين خبر اين سوال را مطرح مي‌كنند كه آيا ممكن است مردمي به ستوه آمده از جنگ باز هم به تداوم خشونت راي بدهند؟ خوان مانوئل سانتوس، رييس‌جمهوري كلمبيا در نخستين واكنش به نتيجه اين همه‌پرسي مي‌گويد كه راي مردم را به رسميت مي‌شناسد اما به گفت‌وگوهاي صلح با فارك ادامه مي‌دهد. رودريگو لوندونو، رييس گروه شورشي فارك نيز با پذيرش اين نتيجه مي‌گويد كه همچنان براي رسيدن به صلح در كلمبيا به تلاشش ادامه مي‌دهد. قريب به دو هفته پيش بود كه دولت كلمبيا و رهبر فارك مقابل خبرنگاران با هم دست دادند، همديگر را در آغوش كشيدند و توافقنامه صلحي را امضا كردند كه قرار بود به 52 سال درگيري داخلي در اين كشور پايان دهد. توافقنامه صلحي كه از روز گذشته با اين رفراندوم در اغما به سر مي‌برد. همه براي جشن گرفتن اين توافقنامه صلح به امريكاي لاتين رفتند: از بان كي مون، دبيركل سازمان ملل تا رائول كاسترو، رييس‌جمهوري كوبا و جان كري، وزير امور خارجه امريكا. همه رفته بودند تا در جهاني كه تا گلو غرق در خشونت است و هر روز خبر جنگ تازه‌اي از گوشه‌اي از آن به گوش مي‌رسد براي صلحي دست بزنند كه كلمبيايي‌ها از 1964 انتظار آن را مي‌كشيدند؛ صلحي كه بايد خط پاياني بر آمار كشته‌شدگان اين درگيري‌ها مي‌كشيد، نزاع‌هايي كه 260 هزار نفر كشته بر جا گذاشته و ميليون‌ها نفر را آواره كرد.
رفراندومي كه نتيجه اين توافقنامه را مشخص كرد در حقيقت به چهارسال مذاكره مداوم و پرتنش پاسخ داد. رييس‌جمهور كلمبيا مي‌گويد كه آتش‌بس موجود ميان دولت و فارك به قوت خود باقي خواهد ماند و وي به مذاكره‌كنندگان ماموريت داده است تا در نخستين فرصت زماني به كوبا بروند و با رهبران فارك وارد فاز جديد مذاكرات شوند. رييس‌جمهور كلمبيا در ادامه گفت: نه نااميد مي‌شوم و نه كوتاه مي‌آيم. همچنان به تلاش براي رسيدن به صلح تا آخرين روزهاي حضور در قدرت ادامه مي‌دهم چرا كه اين تنها راه براي ساختن كشور بهتري براي كودكانمان است.
همزمان رهبر فارك كه به تيموشچنكو شهرت دارد نيز مي‌گويد كه اين گروه به پايان دادن به جنگ پايبند است. وي با انتقاد از راي منفي مردم به اين توافقنامه گفت: فارك بسيار از اين قضيه ناراحت است كه قدرت مخرب عده‌اي كه به دنبال انتقام و نفرت پراكني هستند بر افكار عمومي تاثيرگذاشتند.
شورشيان فارك پيش از اين موافقت خود را با كنار گذاشتن سلاح پس از 52 سال اعلام كرده و تاكيد داشتند كه به دنبال پيوستن به پروسه سياسي هستند. اين در حالي است كه منتقدان اين توافقنامه مي‌گويند كه دولت در اين توافق امتيازهاي بسياري به فارك داده و در مقابل تعهدهاي اندكي گرفته است. براساس اين توافقنامه، رهبران شورشي اگر به گناهان خود اعتراف كنند از مجازات زندان در امان خواهند بود. علاوه بر اين در دو انتخابات آتي كلمبيا هم به گروه فارك ده كرسي داده خواهد شد.
ابهام، بهترين عبارتي است كه مي‌توان براي وضعيت افكارعمومي در كلمبيا پس از نتيجه رفراندوم روز گذشته به كار برد. رييس‌جمهور كلمبيا به كساني كه به اين توافقنامه راي مثبت دادند اميدواري داد و آنها را شجاع خواند. درگيري‌ها ميان دولت كلمبيا و شورشيان فارك در حقيقت قديمي‌ترين مناقشه در امريكاي لاتين به حساب مي‌آيد كه نقطه پايان گذاشته شدن بر آن اميد بسياري از رهبران اين منطقه بود. برخي از مقام‌هاي كلمبيايي روز گذشته خواهان بازبرگزاري اين رفراندوم شدند كه با مخالفت رييس‌جمهور اين كشور روبه رو شد. در حالي كه رهبر شورشيان فارك مي‌گويد كه اين گروه همچنان مايل به تبديل شدن به حزبي سياسي و صلح طلب است اما نگراني‌هايي در جامعه كلمبيا در خصوص رواج مجدد خشونت‌ها به وجود آمده است. رهبر شورشيان فارك در مصاحبه‌اي در اين خصوص گفت: فارك همچنان موضع خود را حفظ كرده است كه از كلمات به عنوان سلاح خود استفاده كند. به ما اعتماد كنيد، صلح پيروز است.
رييس‌جمهور كلمبيا در حالي اين توافقنامه را به راي گذاشت كه نيازي به برگزاري رفراندوم در اين خصوص نبود. با وجود اينكه وي ابتدا بازنگري در اين رفراندوم را رد كرده بود اما در مصاحبه ديگري پس از مشخص شدن نتيجه تاكيد كرد كه شايد ساير گزينه‌هاي روي ميز را هم بررسي كند. برخي از مدافعان راي منفي به اين توافقنامه پس از مشخص شدن نتيجه آن به خيابان‌ها آمدند و به رقص و پايكوبي پرداختند. البته بسياري از همين افراد هم از اينكه راي نهايي منفي بوده است شوكه شده بودند و مي‌گفتند كه تصور مي‌كردند در اقليت هستند. يك جامعه‌شناس كلمبيايي در اين خصوص به رويترز مي‌گويد: هيچ‌وقت فكر نمي‌كرديم كه چنين نتيجه‌اي از رفراندوم حاصل شود. در حال حاضر تنها كورسوي اميد اين است كه دولت و اپوزيسيون و فارك بتوانند به راهكاري منطقي و هوشمندانه دست پيدا كنند.
در شرايطي كه اين توافقنامه به نتيجه مي‌رسيد، شورشيان فارك سلاح‌هاي خود را به سازمان ملل تحويل مي‌دادند، به جرم‌هاي خود اعتراف مي‌كردند و حزبي سياسي را به راه مي‌انداختند كه خط مشي آن ريشه در ايدئولوژي ماركسيستي داشت. در شرايطي كه همه‌چيز طبق پيش بيني پيش رفته بود فارك مي‌توانست براي نخستين‌بار پس از 52 سال در رقابت‌هاي رياست‌جمهوري سال 2018 كلمبيا شركت كند و از اين پس عضوي از عالم سياست اين كشور شود. برخي از مخالفان اين توافقنامه اعتقاد دارند كه شورشيان فارك بايد به دليل جنايت‌هاي خود محاكمه شده به زندان بروند و همچنين هيچ جايگاهي هم در عالم سياست ورزي كلمبيا نداشته باشند. برخي منابع مي‌گويند كه احتمالا دولت در دور جديد مذاكرات خود با فارك از برخي چهره‌هاي اصلي منتقدان توافقنامه فعلي از جمله رييس‌جمهور سابق استفاده كند. در حالي كه فارك مي‌گويد به هيچ‌وجه در هيچ توافقنامه‌اي زير بار مجازات شدن اعضاي خود نخواهد رفت اما برخي از تحليل گران مي‌گويند كه اين گروه هيچ آينده‌اي براي خود در ادامه خط مشي نظامي‌گري قائل نيست و طبيعتا به مذاكره جديد بله خواهد گفت. فارك در يك ماه اخير انعطاف‌هاي بسياري از خود نشان داده است و به عنوان مثال براي نخستين‌بار اعتراف كرده است كه در كار قاچاق مواد مخدر بوده، كودكان را آموزش نظامي داده و برخي موارد حقوق بشر را نقض كرده است. اين گروه همچنين به كشتارهاي دسته جمعي هم اعتراف‌هايي داشته است. برخي از منتقدان اين توافقنامه مي‌گويند كه فارك به هيچ‌وجه دارايي‌هاي خود از محل اين اقدام‌هاي خلاف را بازنخواهد گرداند و همين دارايي‌ها مي‌تواند به موفقيت آنها در برابر احزاب قديمي‌تر در كلمبيا منتهي شود. در مناطقي كه هنوز از اقدام‌هاي نظامي‌گري فارك رنج مي‌برند مردم به پاي صندوق‌هاي راي رفتند و به اين توافقنامه راي مثبت دادند اما مناطقي كه از اين خشونت‌ها در امان هستند ترجيح دادند با راي منفي خود فارك را بار ديگر به پاي ميز مذاكره بكشانند. يك پروفسور فلسفه پس از اعلام نتايج در حالي كه اشك مي‌ريخت، گفت: چقدر دردناك، به نظر مي‌رسد كه مردم كلمبيا سبعيت روزهاي جنگ را فراموش كرده‌اند. كشته‌هايي را كه داديم، مجروحاني كه باقي ماندند، قربانياني كه برجاماندند و آنها كه هنوز با جراحت‌هاي اين جنگ زندگي مي‌كنند را فراموش كرده‌ايم.
برخي از تحليل گران مي‌گويند كه اين نتيجه باعث مي‌شود رييس‌جمهور در ساير حوزه‌ها مانند اصلاحات مالياتي نيز ارام‌تر و محتاط‌تر گام بردارد چرا كه از واكنش‌هاي مردم مطمئن نخواهد بود. علاوه بر اين بسياري از سرمايه‌گذاران منتظر نتيجه اين رفراندوم بودند تا با اطمينان خاطر بيشتري از وضعيت سياسي و امنيتي در كلمبيا سرمايه‌گذاري كنند اما با اين نتيجه احتمالا تحقق برنامه‌هاي اقتصادي رييس‌جمهور چهارمين اقتصاد برتر امريكاي لاتين هم مشكل‌تر خواهد شد.