كارگرداني كه با 45 سال سابقه حضور در سينما دو فيلم كارگرداني كرده
واروژ كريم مسيحي: اهل همين سرزمين هستيم
و مي‌خواهيم براي مردم فيلم بسازيم
الهام نداف
واروژ كريم مسيحي فيلمساز عجيبي است. حضور او در سينما به دهه 50 برمي‌گردد اما تا امروز و بعد از گذشت 45 سال از حضورش در سينما، تنها كارگرداني است كه دو فيلم را در كارنامه كاري خود به ثبت رسانده است. نخستين فيلم او با نام «پرده آخر» يكي از ماندگارترين آثار سينماي ايران است. فيلمي كه همچنان خيلي‌ها فريماه فرجامي، بازيگر سينما را با آن به خاطر مي‌آورند. كريم مسيحي 19 سال پس از ساخت «پرده آخر» سال 87 فيلم سينمايي «ترديد» را كارگرداني كرد. اما نتوانست موفقيت «پرده آخر» را به دست آورد.
حالا سينماتك خانه هنرمندان، در تازه‌ترين برنامه خود، بار ديگر «پرده آخر» را براي علاقه‌مندان سينما به نمايش درآورد و جمشيد هاشم پور، خسرو دهقان منتقد سينما، پرويز آبنار با همراهي كريم مسيحي و كيوان كثيريان، خاطرات روزهاي ساخت فيلم و سال 69 را زنده كردند.
در اين جلسه هاشم پور، «پرده آخر» را جزو آثار ماندگار سينماي ايران دانست، فيلمي كه تاكنون برتر از آن نديده است. البته ظاهرا در حين ساخت فيلم كريم مسيحي با تمام كارهاي هاشم پور موافق نبوده و در پاره‌اي موارد با هم به اختلاف برخورده‌اند، با اين همه اين بازيگر سينما از حضور در «پرده آخر» راضي است.
اما روايت كريم مسيحي نيز از حضور هاشم پور و نحوه انتخاب او براي بازي در «پرده آخر» قابل توجه است، او هاشم پور را از معدود ستارگان سينماي ايران مي‌داند كه حضور ماندگاري دارد: «زماني كه از او دعوت كرديم، گمان نمي‌كردم حاضر شود در ژانري متفاوت ايفاي نقش كند و حتي نظرات متفاوتي نسبت به هم داشتيم. اما همان لحظه اول كه لباس كارآگاه را به تن كرد، او را براي چنين نقشي پسنديدم و از اين انتخاب هم پشيمان نشدم. پيش از اين تصميم داشتيم از مرحوم فتحي در اين نقش استفاده كنيم اما در نهايت هاشم پور را به‌كار گرفتيم.»اما خسرو دهقان، منتقد سينما، جمشيد هاشم‌پور را براي بازي در فيلم «پرده آخر» مستحق دريافت جايزه اسكار دانست. به عقيده او مهارت
هاشم پور در اين فيلم جايي مشخص مي‌شود كه مشغول هيچ كار خاص و محيرالعقولي نيست.
چيزي كه «پرده آخر» را بعد از گذشت 26 سال در اذهان منتقدان سينما زنده نگه داشته است، ساختار درست و اصولي آن است، مساله‌اي كه دهقان هم در صحبت‌هاي خود به آن اشاره مي‌كند: «فيلم به لحاظ فني از ظرفيت بسيار بالايي برخوردار است و تيم سازنده آن نيز افراد كاملا فني و كاربلد هستند. اهميت مسائل فني در «پرده آخر» به عقبه كريم مسيحي برمي‌گردد؛ ارامنه در سينماي ايران افرادي فني و تكنيسين بوده‌اند كه سينما در ايران را پايه‌گذاري كردند. سينماي ايران به ارامنه مديون است و كريم‌مسيحي نيز از دل اين تفكر
زاده شده است. كريم‌مسيحي دغدغه دوربين، لنز، نور و... دارد و اگر متوجه مسائل فني فيلم نباشيم، در واقع چيزي از آن متوجه نخواهيم شد.»
دهقان همچنين از «پرده آخر» به عنوان 10 فيلم برتر تاريخ سينماي ايران ياد كرد: «فيلم آنقدر درست و كامل است كه ساخت آن همچون فتح قله اورست است كه بعد از آن تنها مي‌توان ماه را فتح كرد. شايد همين امر باعث شده كريم‌مسيحي پس از آن كمتر فيلم بسازد.»
اما كريم مسيحي، بيش از هر كارگرداني، كنار بيضايي كار كرده و حضور داشته است، ردپاي آشنايي او با بيضايي را مي‌توان در كارنامه كاري كريم مسيحي ديد. اين كارگردان آشنايي با بيضايي را از خوشبختي‌هاي خود مي‌داند. به گفته او با وجود پيشنهادهاي وسوسه‌انگيز از سينماي تجاري، ترجيح داده در كنار افرادي چون بيضايي، بهمن فرمان آرا، كامران شيردل و امير نادري بماند، دوندگي كند تا كار ياد بگيرد: «زماني كه با كسي مانند بيضايي همكاري مي‌كنيد، ناچاريد راجع به اسطوره و تاريخ هم فكر و مطالعه كنيد. توضيحاتي كه بيضايي سر صحنه مي‌دهد، از فرهنگي برخوردار است كه بايد زبان آن را بلد باشيد و اين امر نيز نيازمند يادگيري مستمر است.»
كارگردان «پرده آخر» از مكتبي مي‌آيد كه سينما برايش جدي است، او يكي از دلايل كم كاري‌اش را در سينما همين مساله مي‌داند.
او از ساخت «ترديد» هم رضايت ندارد. البته فضاي فعلي سينما نيز در ترديدهاي كريم مسيحي موثر است. جايي كه يادآور مي‌شود يكي از بازيگران «ترديد» تنها دو روز از قراردادش گذشته و حاضر به ادامه همكاري نبود: «من از كار كردن با چنين افرادي ترس دارم، از فضاي فعلي سينماي ايران دور هستم و اين فضا و آدم‌هايش را نمي‌شناسم. آن روزها كه «پرده آخر» را مي‌ساختم همه عوامل فيلم همين گونه درگير آن بودند و انرژي مي‌گذاشتند، اما امروز اين كارهاي جمعي و حسن‌نيت‌ها ديده نمي‌شود. الان محتاط شده‌ام و قصد ندارم كيلويي فيلم بسازم؛ اگر شرايط ساخت فيلم مهيا باشد و معيارهاي مدنظرم را برآورده كند، تمام تلاشم را صرف ساخت
فيلم مي‌كنم.» با اين همه كريم مسيحي، شش، هفت طرح هم داشته كه تا پاي توليد و ساخت رفته‌اند اما در نهايت به نتيجه نرسيده‌اند.
او از معدود كارگردان‌هايي است كه به هر شرايطي تن نمي‌دهد: «شرايط خاصي را پيش روي ما مي‌گذارند كه حاضر به تن دادن به آنها و زير پا گذاشتن اصول و استانداردهايم نيستم. براي نمونه قصد ساخت فيلمي راجع به دوره ميرزا كوچك‌خان داشتم كه جلوي آن را گرفتند. همواره گمان مي‌كنند ما در حال انجام كارهايي هستيم كه كسي نمي‌فهمد، در صورتي كه اين گونه نيست و «پرده آخر» هم اين قضيه را ثابت كرد.
اهل همين سرزمين هستيم و مي‌خواهيم براي مردم فيلم بسازيم.» «پرده آخر» در نمايش‌هاي خارج از كشور با استقبال زيادي روبه‌رو شد. به گفته پرويز آبنار اگر آن روزها امكانش فراهم بود، فيلم مي‌توانست در اسكار نيز شركت كند. آن وقت ممكن بود سرنوشت كريم مسيحي در سينما تغيير كند و بعد از گذشت 40 سال، فيلم‌هاي بيشتري در كارنامه خود به ثبت برساند.