نقد بي‌پرده از تعلل‌هاي دولتي
در قراردادهاي نفتي
فرصت سوزي مي‌كنيم
گروه اقتصادي
روز گذشته يكي از همايش‌هاي چالشي در حوزه سرمايه‌گذاري نفت برگزار شد. همايشي كه با انتقادات صريح امير‌حسين زماني‌نيا، معاون امور بين‌الملل وزير آغاز شد. هرچند نقد به «فرصت سوزي» چندي پيش از سوي مهدي حسيني، مدير نفتي كه مسوول نگارش متن اوليه قراردادهاي جديد نفتي است، هم در محافل خصوصي مطرح شده بود تا جايي كه گفته مي‌شود، او به نوعي با دلخوري جلسه با «وزير نفت» را ترك كرده است. حالا تعداد مديران نفتي كه معتقدند تعلل در امضاي قراردادهاي جديد نفتي موجب خسران به كشور و سود رساندن به همسايه‌هاي جنوبي است، افزوده شده است. شايد تا ديروز تيم تدوين‌كننده قراردادهاي نفتي تنها كساني بودند كه به فرصت‌سوزي در تعلل امضاي قراردادهاي نفتي اشاره مي‌كردند، اما حالا فضا كمي تغيير كرده است. كار به جايي رسيده كه انتقاد از تعلل‌هاي انجام شده به معاونان وزير رسيده است. هر چند كه وزير سعي كرده تا با سعه‌صدر بيشتري روال دولت و مجلس و منتقدان را پشت سر بگذارد، اما وقتي ديپلمات نفتي لب به اعتراض مي‌گشايد و نتيجه اين تعلل‌ها را زيان به اقتصاد كشور مي‌خواند، به نظر مي‌رسد بايد موضوع را خيلي جدي فرض كرد.
امير‌حسين زماني‌نيا كه در همايش بررسي الزامات و چالش‌هاي قراردادهاي مشاركت و ابزاراهاي مالي سرمايه‌گذاران صنعت نفت شركت كرده بود، كمي متفاوت‌تر از هميشه صحبت كرد. او با اشاره به تابوهاي هميشگي ايراني‌ها در خصوص ذخاير هيدروكربني گفته است: « همواره در طول ۱۰۰ سال گذشته با افتخار اعلام كرده‌ايم كه داراي نخستين ذخاير هيدروكربني در دنيا هستيم و نتيجه گرفتيم كه دنيا نمي‌تواند به اين ذخاير بي‌تفاوت باشد در حالي كه ۱۰ تا ۱۲ سال پيش ثابت شد كه دنيا مي‌تواند به اين موضوع بي‌تفاوت باشد و روابط بين‌الملل بي‌رحم‌تر از چيزي است كه ما گمان مي‌كنيم. كشورها براي منابع خودشان بي‌رحمانه برخورد مي‌كنند و در همين راستا ايران را بدون وجود دليل‌هاي موجه تحريم كردند و ذخاير ايران را ناديده گرفتند. هيچ كس نگفته كه روابط بين‌الملل بر مبناي عدالت است. معيار نخست سازمان ملل نيز براي حل و فصل اختلافات عدالت نيست؛ بنابراين بايد بدانيم كه منابع نفت و گاز ما مي‌تواند ناديده گرفته شوند. »
وي حتي رسما اعلام كرد كه« توليد ايران نسبت به ذخايري كه در اختيار دارد بسيار ناچيز است، عربستان بيش از ۱۰ ميليون بشكه در روز توليد مي‌كند و در حال حاضر نيز توليد عراق بيشتر از ايران است. در حال حاضر سرمايه در دنيا نسبت به قبل كاهش يافته و رقابت بين كشورهاي جذب‌كننده سرمايه بسيار شديد شده است و ايران بايد بتواند قدرت خود را از نظر كيفي و كمي نشان دهد اما ما در نشان دادن قدرت، مهارت و كفايت‌هاي‌مان خيلي ماهر نيستيم.»
زماني‌نيا كه رويه‌اي انتقادي داشت به حضورش در وزارت نفت هم اشاره كرد و گفت: « در اين مدتي كه در وزارت نفت فعاليت مي‌كنم حداقل ۱۰۰ ملاقات با وزرا يا معاونين وزراي خارجي بعد از برجام داشتم و گمان مي‌كنم بايد براي اين ملاقات‌ها آماده شويم. ما در مسائل مقدماتي دچار مشكل هستيم و به كرات اتفاق افتاده كه مسوولان عاليرتبه خارجي به من گفته‌اند كه در برخورد با مسوولان ايراني در وزارت نفت سردرگم هستند. به دليل بي‌رحمانه بودن روابط بين‌الملل صنعت نفت از روز اول پيروزي انقلاب و بعد از مساله سفارت امريكا مورد تحريم قرار گرفت و اينكه توانست در اين سال‌ها سرپا بماند موفقيت بزرگي محسوب مي‌شود. بسياري از افراد عقيده داشتند صنعت نفت ايران بعد از جنگ ورشكست مي‌شود اما غيرت ايراني باعث شد صنعت نفت به صورت وصله پينه ادامه پيدا كند. اگر به همين منوال پيش برويم وضع ما تغيير نمي‌كند و بايد از فناوري و تكنيك‌هاي جديد بهره‌مند شويم. »
وي كه انتقاداتش مستقيما به موضوع فرصت‌سوزي در ميادين نفتي و پروژه‌هاي نفتي بود، ادامه داد: « ما بايد بعد از برجام آماده مذاكره و عقد قراردادهاي جديد مي‌بوديم اما ايراني‌ها خيلي آدم‌هاي سياسي هستند و به گفته ياسر عرفات خودمان، سر خودمان را كلاه مي‌گذاريم. به قدري همايش و جلسات مختلف برگزار كرديم و به مساله به صورت جدي نپرداختيم به همين دليل يك سال طول كشيد تا به اجماع رسيديم. ما دست و پاي صنعت نفت را با انواع سياست‌زدگي مي‌بنديم. به نظر مي‌آيد شركت‌هاي نفتي خارجي آماده همكاري با ايران هستند، اين به دليل وجود ذخاير ايران نيست بلكه به اين دليل است كه وجهه ايران به تدريج عوض مي‌شود و سرمايه‌گذاري براي مدت‌هاي مديد در صنعت ما انجام نشده و نتيجه خوبي در پي دارد. به عبارت ديگر كشورهاي خارجي هم به دنبال منابع خودشان هستند. »
زماني‌نيا با تاكيد بر اينكه بين كشورهاي جذب‌كننده سرمايه رقابت شديدي وجود دارد، افزود: «مسوولان و مديران نفتي بهترين وجه قرارداد را نوشتند و اجماع‌سازي شده است و اكنون هنگام كار است. از حدود ۱۰ روز پيش قدم بزرگي برداشته شد و در مورد مدل قراردادهاي جديد كارها آغاز شده است و شركت‌هاي خارجي خود را آماده مي‌كنند كه پتانسيل اين را داشته باشند كه شريك شركت‌هاي ايراني باشند. اين روند آغاز شده و مذاكرات خوبي با كشورهاي روسيه، چين و كشورهاي اروپايي شروع خواهد شد البته اين اتفاقات بايد از ۱۰ ماه گذشته آغاز مي‌شد و همين چند ماه تاخير باعث شد كشور هزينه زيادي بدهد. كشورهاي خارجي به دليل امنيتي كه در ايران است حاضر به سرمايه‌گذاري مي‌شوند. يكي از نتايج ناخواسته تحريم‌هاي غرب عليه ايران، كاهش وابستگي ايران به عوايد نفتي بود. البته خوب است به مساله صادرات غيرنفتي توجه شود. »
سه ماه فرصت براي خاتم الانبيا
گويا انتقادات زماني نيا در حضور زنگنه هر چند همراهي وي را به دنبال نداشت اما موجب شد تا در مورد موضوع تاخيرات خاتم‌الانبيا رويه‌اي اولتيماتوم‌گونه را در پي‌گيرد و به اين پيمانكار شبه دولتي رسما اعلام كند كه سه ماه بيشتر فرصت ندارد.
نامدار زنگنه درباره فرصت يك‌ماهه به شركت‌هاي زيرمجموعه قرارگاه خاتم‌الانبيا براي حضور در ميدان آزادگان گفت: آنها از ما درخواست كردند براي حضور در اين ميدان سه ماه به آنها فرصت دهيم و ما موافقت كرديم؛ اين فرصت سه ماهه ديماه پايان مي‌يابد.
وي البته بعد از همه انتقادات زماني نيا به قراردادهاي جديد نفتي درباره اينكه آيا متن قراردادهاي جديد نفتي نهايي شده است، گفت: هنوز اين متن نهايي نشده است و مراحل پاياني را مي‌گذراند و هم‌اكنون در حال بررسي تاييد صلاحيت شركت‌هاي خارجي هستيم. تاييد صلاحيت شركت‌هاي داخلي پيش از اين انجام شده و ١١ شركت تاييد صلاحيت شده‌اند و در اين مرحله نوبت شركت‌هاي خارجي است. تا زمان ارزيابي صلاحيتها، متن مدل جديد قراردادهاي نفتي هم نهايي مي‌شود.
بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت در عين حال بدون اينكه صحبتي به انتقادات وارده بر تعلل دولتي‌ها براي قراردادهاي نفتي كند، از نياز بخش بالا دستي نفت در برنامه ششم صحبت كرده است و گفت: « نفت بدون ترديد موتور محركه سرمايه‌گذاري و توسعه در كشور است، در برنامه ششم، صنعت نفت به ٢٠٠ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري نياز دارد كه سهم بخش بالادستي حدود ١٣٠ ميليارد دلار است. هيچ بخشي در اقتصاد ملي نداريم كه به اين حجم سرمايه‌گذاري نياز داشته باشد. »
وزير نفت الگوي جديد قراردادهاي نفتي را بهترين فرصت براي تقويت ظرفيت داخلي دانست و در واكنش به برخي ادعاها درباره خام فروشي نفت خام گفت: تا نفتي توليد نشود نمي‌توان در بخشهاي ديگر از جمله پالايشگاهها از آن بهره برد بنابراين ابتدا بايد نفت توليد شود تا براي توليد فرآورده و بخشهاي پايين دستي از آن استفاده كنيم.
امضاي شش تفاهمنامه جديد نفتي
غلامرضا منوچهري، معاون امور توسعه و مهندسي شركت ملي نفت كه اين روزها بيش از گذشته در مورد قراردادهاي جديد نفتي ايران صحبت مي‌كند از امضاي شش تفاهمنامه جديد نفتي خبر داد و گفت: برنامه‌ريزي براي مناقصههاي بالادستي انجام شده است و آماده دريافت پيشنهادها هستيم. هم‌اكنون با حدود ١٠ شركت بين‌المللي يادداشت تفاهم (MOU) امضا شده است. در قراردادهاي جديد نفتي ٢ وجه كلي پيش‌بيني شده است كه مربوط به شركت‌هاي ايراني و خارجي است. شركت‌هاي ايراني در قراردادهاي جديد مي‌توانند در توسعه ميدان‌هاي متوسط و كوچك به عنوان طرف اصلي يا راهبر حضور داشته باشند و در كنار خود از شركت‌هاي خارجي استفاده كنند. البته شركت‌هاي خارجي، ديگر وجه اين قراردادها هستند كه در كنار خود مي‌توانند از شركت‌هاي ايراني استفاده كنند.
به گفته وي، پيش بيني شده است حتي در ميدان‌هاي بزرگ كه مجريان طرح (اپراتور) خارجي هستند حدود ٧٠ درصد كار به شركت‌هاي ايراني سپرده شود. استمرار حضور شركتها براي يك دوره طولاني از مزيتهاي الگوي جديد قراردادهاي نفتي است، شركت‌هاي ايراني نيز مي‌توانند در چنين فضاي بين‌المللي وارد شوند.
تقاضاي زنگنه از غير اوپكي‌ها
بيژن زنگنه، وزير نفت همچنين در حاشيه اين همايش با بيان اينكه «با توجه به اينكه اوپك به چارچوب توافق رسيده است بايد تلاش شود غيراوپكي‌ها نيز باهم به توافق برسند.» درباره انتظارش از ديدار و گفت‌وگوهاي وزيران انرژي روسيه و عربستان درباره بازار نفت، گفت: اميدواريم دو طرف بتوانند به تفاهم برسند و كشورهاي غيرعضو سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) و روسيه با اعضاي اين سازمان همراهي كنند. وي با اشاره به چارچوب توافق اوپك در الجزاير ادامه داد: اميدواريم روسيه و كشورهاي غيرعضو اوپك با تصميم اعضاي اوپك براي كاهش توليد نفت به تفاهم برسند. نوامبر، نشست عادي اوپك با حضور وزيران نفت و انرژي اين كشور در محل دبيرخانه دايمي اين سازمان برگزار مي‌شود و روسيه در اين نشست حضور نخواهد داشت.