برجام خودش را بر «ترامپ» تحميل مي‌كند!
علي شكوهي
سياست خارجي ترامپ خيلي از كشورها از جمله متحدان اروپايي امريكا را نگران كرده است. البته برخي از نزديكان ترامپ در تلاشند تا اكنون كه وي به پيروزي رسيده و قانونا رييس‌جمهور امريكاست، از زهر و خوفناكي آن سخنان و در نتيجه از نگراني ديگر كشورها بكاهند. در همين راستا اخيرا «وليد‌‌‌‌‌‌‌فارِس» از اعضاي تيم مشاوران سياست خارجي «دونالد ترامپ» از طرف‌هاي نگران از سياست خارجي ترامپ براساس اظهارات جنجال برانگيزش در گذشته، خواست تا درك كنند كه اين اظهارات، تبليغات انتخاباتي بوده است. در عين حال او تاكيد كرد كه ترامپ براي برجام برنامه دارد و به زودي ايجاد تغييراتي در توافق منعقده ميان ايران و 1+5 را خواستار خواهد شد.
ترامپ درباره برجام حرف‌هاي متفاوتي زده است كه در برخي تاكيد بر اجراي همين «توافق بد» دارد و در برخي مدعي تجديدنظر و حتي لغو و برچيدن آن شده است. وي در موردي حتي مذاكره‌كنندگان امريكايي را به‌تندي مورد حمله قرار داد و مدعي شد «توافقنامه هسته‌اي با ايران آنقدر بد انجام شده است كه من شك دارم اين توافقنامه از روي ناشايستگي مذاكره‌كنندگان امريكايي شكل گرفته يا عمدا اين‌طور عمل شده است.» در موردي وي گفته بود: «اين يكي از احمقانه‌ترين قراردادها و مذاكراتي بود كه تاكنون ديده‌ام.» حال پرسش محوري اين است كه آيا واقعا ترامپ قادر است برجام را كنار بگذارد يا تغييراتي در آن ايجاد كند كه ماهيت آن را تغيير دهد؟ بنا به دلايلي معتقديم اين اتفاق رخ نخواهد داد و اين برجام است كه خودش را بر ترامپ تحميل خواهد كرد. به برخي از اين دلايل اشاره مي‌كنم:
1- معلوم نيست خود ترامپ به حرف‌هايي كه در جريان تبليغات انتخاباتي زده است، اعتقاد داشته باشد. بسياري بر اين باورند كه برجام براي همه طرفين منازعه، منافعي را به همراه آورد و بنابراين دليلي وجود ندارد كه همه دستاوردهاي آن را منفي ارزيابي كنيم. در جريان تبليغات انتخاباتي و براي زير سوال بردن رقيب، حرف‌هاي اين‌چنيني زده مي‌شود اما با قرار گرفتن در آن سوي ميز، او نيز مجبور است ملاحظات ديگري را براي تصميمات خود در نظر بگيرد كه تاكنون به آن توجه نداشته است. اخيرا بان‌كي‌مون، دبيركل سازمان ملل ضمن آنكه برجام را يك توافق ميان پنج عضو دايمي شوراي امنيت و آلمان با ايران و مورد حمايت سازمان ملل دانسته، تاكيد كرد: «من مطمئن هستم هرآنچه احتمالا او گفته است تنها لفاظي سياسي در طول انتخابات رياست‌جمهوري بوده و به محض اينكه در ژانويه سال آتي رييس‌جمهور شود، او كاملا به اين توافق پايبند خواهد بود.» اين موارد برخي از ملاحظاتي است كه «ترامپ رييس‌جمهوري» را با «ترامپ رقيب انتخاباتي» متمايز خواهد ساخت.
2- برجام يك توافق چندجانبه و بين‌المللي است و يك كشور ولو آنكه در آن مذاكرات نقش محوري را داشته، قادر به لغو يكجانبه آن نيست. آمد و رفت دولت‌ها و روساي جمهوري در امريكا هم يك اتفاقي است كه نمي‌تواند منجر به لغو يك توافق بين‌المللي شود. دبيركل سازمان ملل نيز همين عقيده را دارد و مي‌گويد: «از زمان تشكيل سازمان ملل، تاكنون دولت‌هاي مختلف دموكرات و جمهوريخواه در امريكا روي كار آمده‌اند، اما با وجود تمام اين تغييرات همه آنها به توافقات بين‌المللي احترام گذاشته و به آنها متعهد بوده‌اند.» در واقع حتي اگر امريكاي دوران ترامپ بخواهد اين توافق بين‌المللي و چندجانبه را تغيير دهد يا از اساس برچيند، كار دشواري را در پيش دارد و به آساني به هدف خود نخواهد رسيد.
3- لغو يكجانبه اين توافق باعث انزواي سياسي امريكا دستكم در اين ماجرا خواهد شد. براي رسيدن به برجام، متحدان امريكا يعني اتحاديه اروپا و رقباي اين كشور مثل چين و روسيه هم وارد روند مذاكرات شدند و نتيجه آن را قبول دارند. معلوم است كه برچيدن يكجانبه برجام از سوي امريكا با واكنش‌هاي تند و جدي اين كشورها مواجه خواهد شد. در نخستين واكنش شاهد بوديم كه موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با اشاره به اينكه توافق هسته‌اي صورت‌گرفته ميان ايران و ۱+۵ توافقي چندجانبه در قالب قطعنامه شوراي امنيت است، گفت: دونالد ترامپ نمي‌تواند به‌صورت يكجانبه توافق هسته‌اي را برهم بزند. مقامات ديگر كشورها هم نظر مشابهي را اعلام كردند و حتي مقامات روسيه كه از پيروزي ترامپ خوشحالند اظهار اميدواري مي‌كنند كه ترامپ به اجراي برجام پايبند بماند.
4- برجام واقعا يك توافق برد-برد است و امريكاييان كه به خاطر اسراييل بر جلوگيري از دستيابي ايران به بمب هسته‌اي تاكيد داشتند، الان هم مي‌توانند لابي قدرتمند اسراييل در امريكا را مطمئن كنند كه ايران قادر به ساخت بمب اتمي نيست. البته ايران هرگز چنين ادعايي نداشت اما اكنون تضمين لازم در اين زمينه نيز در اختيار آنان قرار گرفته است. بنابراين نقض اين توافقنامه يعني برگرداندن ماجرا به اول و بازگشت جمهوري اسلامي به حوزه‌هايي كه آنان را نگران كرده بود. طبيعي است اگر امريكا يكجانبه اين توافق را لغو كند به دست خود و آن هم در پناه سكوت كشورهاي جهان، ايران را به سوي مسائلي سوق خواهد دادكه به نفع امريكا و اسراييل نيست. برجام ماهيتا به نفع برخي از اهداف امريكا هم هست و ترامپ در جايگاه رياست‌جمهوري بيشتر اين مفهوم را درك خواهد كرد.
5- قطعا امريكاي دوره ترامپ مجبور به پذيرش برجام است اما براي دور زدن آن، فكرهاي جدي خواهد كرد. ترامپ در مقطعي گفته بود كه او مذاكرات اقتصادي زيادي كرده و در اين زمينه استاد است و تلاش مي‌كند در مقام عمل فكري براي اين «توافق بد» بكند. در واقع اگر اتفاقي بيفتد همين است كه ترامپ بر سر اجراي درست برجام موانع ايجاد خواهد كرد و مشكلاتي را پديد خواهد آورد اما برچيدن رسمي برجام كاري ناممكن است. برجام خودش را بر ترامپ هم تحميل خواهد كرد اما بايد مواظب كارشكني عملي وي باشيم.