نشريه‌اي كه رسانه‌هاي امروز مديون آن هستند

روزنامه وقايع اتفاقيه دومين روزنامه فارسي زبان كشور است كه در ۱۸ دي ماه ۱۲۲۹ خورشيدي كه مي‌شود 1267 هجري قمري، منتشر شد. اين روزنامه يك انقلاب در فضاي رسانه‌اي آن زمان بود و يك گام موثر براي گذر از فرهنگ شفاهي به فرهنگ مكتوب كه در مدت كوتاهي هم توانست مخاطبان بسيار جدي براي خودش پيدا كند. روزنامه وقايع‌اتفاقيه يكي از مجموعه اقدامات بزرگ اميركبير در تاريخ است. اميركبير سه سال و سه ماه نقش صدراعظمي را در كشور داشت و بدون ترديد او يكي از نمادهاي بزرگ تحولات سياسي و اجتماعي جامعه ايران است. شايد بتوان گفت اميركبير حتي بزرگ‌ترين نماد مبارزه با فساد نيز در ايران محسوب مي‌شود. او در ايام كوتاه عمر صدارتش كه منجر به شهادتش شد، نقش بسيار مهم و تاثيرگذاري در مبارزه با فساد كه امروز يكي از مشكلات جامعه ما است، ايفا كرد و توانست اقدامات مهمي را در اين بخش انجام دهد. يكي از اقداماتي كه اميركبير انجام داد مبارزه با فساد و تلاش براي افزايش آگاهي سياسي و اجتماعي جامعه ايران بود. اميركبير براي آگاهي جامعه نسبت به حقوق خود، روزنامه وقايع‌اتفاقيه را منتشر كرد براي اينكه جامعه به حقوق اوليه‌اش واقف باشد و در مقابل ظلم‌ها و ستم‌هايي كه در جامعه وجود دارد برانگيخته شود و عليه آن مبارزه كند. اين نشريه بعد از كاغذ اخبار تاسيس شد و تا مدت‌هاي مديدي انتشار آن ادامه داشت و تا آستانه جنگ جهاني اول به چاپ رسيد. چاپ اين روزنامه گام بسيار بزرگي در انتقال فرهنگ شفاهي جامعه به فرهنگ مكتوب بود. در واقع در گذشته اخبار و رويدادهاي جامعه را مردم به شكل سينه به سينه به يكديگر منتقل مي‌كردند و بسياري از اين اتفاقات و اخبار كه سينه به سينه نقل مي‌شد، دچار دخل و تصرف و تحريف مي‌شد يا به سمت شايعه و خرافات سوق پيدا مي‌كردند اما انتشار روزنامه وقايع‌اتفاقيه كه در ابتدا دولتي بود و بعد هم همين‌طور تداوم پيدا كرد، به ارتقاي فرهنگ مكتوب جامعه و نشر صحيح اخبار كمك كرد. اميركبير هم با اعلاميه‌اي كه براي انتشار اين روزنامه منتشر كرد، دو ويژگي را براي انتشار اين روزنامه مطرح كرد؛ اول اينكه اين روزنامه را براي تربيت خلق منتشر مي‌كند و دوم هم اينكه آگاهي، حق مردم است و مردم از طريق اين روزنامه مي‌توانند نسبت به اخبار داخلي و خارجي آگاه شوند. اين روزنامه اطلاعات داخل كشور و ابعاد مختلف آنها را پوشش مي‌داد. يعني هم اخبار كاخ و عزل و انتصابات و امتيازاتي كه به افراد واگذار مي‌شد را پوشش مي‌داد و هم اخبار استان‌ها را كه آن زمان به آن مي‌گفتند اخبار ولايت. ويژگي ديگر روزنامه وقايع‌اتفاقيه منتشر كردن قيمت كالاهايي بود كه مردم با آنها سروكار داشتند كه اين موضوع هم يكي ديگر از اقدامات جالب توجه اين روزنامه بود. از ديگر حوزه‌هايي كه روزنامه وقايع‌اتفاقيه آن را پوشش مي‌داد، اخبار كودكان و نوجوانان بود. يكي ديگر از اقدامات اميركبير اين بود كه مردم را به سمت رعايت بهداشت سوق داد و اخباري در مورد بيماري آبله كه بيماري مرسومي در آن زمان و در بين كودكان بود منتشر كرد. از جمله كارهاي ديگر اين روزنامه انتشار اخبار مستند دارالفنون بود كه البته اين اتفاق در زمان اميركبير صورت نگرفت و جفاي روزگار اين اجازه را به او نداد كه خودش دارالفنون را افتتاح كند. انتشار اخبار خارجي در شكل‌هاي مختلف از ديگر فعاليت‌هاي اين روزنامه در زمان خودش بود. نكته ديگري كه در مورد روزنامه وقايع‌اتفاقيه بايد مطرح شود نثر روان و ساده‌اي است كه اين روزنامه در آن زمان ايجاد كرد. ما در دوره قاجار با نثري در نوشتار مواجه بوديم كه موجب مي‌شد مردم كمتر سراغ اين نثر ادبي بروند، يكي ديگر از كارهاي اين روزنامه اين بود كه اخبار را با نثر روان، ساده و عام پسند منتشر مي‌كرد و همين امر در رجوع مردم به اين رسانه تاثيرگذار شد و تحول بزرگي در ايران به وجود آورد. نكته ديگري كه باعث شد اين روزنامه خيلي زود در بين مردم براي خود جايگاه كسب كند، خلأ اطلاعاتي بود كه در كشور وجود داشت و با پر شدن اين خلأ روزنامه وقايع‌اتفاقيه جايگاه جدي و باثباتي در ميان نخبگان، فرهنگيان، معلمان، بازرگانان و حتي بازاريان كسب كرد. در عين حال اميركبير كار مهمي ديگري هم كرد؛ او دولتمردان و افرادي را كه حقوق بالاي 200 تومان مي‌گرفتند، كه آن زمان اين رقم خيلي زياد بود، موظف كرد آبونمان اين نشريه شوند و از اين طريق ديوان‌سالار دولت را موظف كرد كه خودش را نسبت به اطلاعات زمانه خودش آگاه كند. اما انتشار منظم اخبار در حوزه‌هاي مختلف باعث شد كه در دوره‌هايي خيلي از رانت‌خواران تلاش كنند اين روزنامه را مصادره كنند و در دوره‌هايي هم موفق به اين كار شدند تا به اخبار و اطلاعات منتشر شده در روزنامه جهت دهند. اما در مجموع اين روزنامه گام بلندي در صنعت رسانه، اطلاع‌رساني و آگاهي به مردم برداشت و يكي از اقدامات اساسي اميركبير در دوران كوتاه صدراتش بود. او با انتشار اين روزنامه بسته‌اي را در عرصه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي به جامعه ارائه داد كه اين اقدام اميركبير بسيار هوشمندانه بود. چرا كه تلاشي بود براي اينكه جامعه به اطلاعات صحيح دسترسي داشته باشد و با آگاهي كه به دست مي‌آورد تعهد اجتماعي كسب كند و براي تحقق حقوق خود مطالبه داشته باشد. تاسيس روزنامه وقايع‌اتفاقيه يكي از باقيات و صالحات اميركبير به جامعه رسانه‌اي محدود آن زمان بود و رسانه‌هاي امروز هم مديون اين اقدام اصلاح‌طلبانه اميركبير هستند.