اشتباه محاسباتي روس‌ها
در پذيرش علوش
احمد دستمالچيان
بعد از شكست مفتضحانه تروريست‌ها در حلب، صحنه سياسي- نظامي سوريه كاملا متحول شده است و ما شاهد آن هستيم كه وضعيت ميداني سوريه به نفع ارتش و دولت اين كشور و همچنين نيروهاي محور مقاومت تغيير يافته است. به همين دليل، تعداد افراد باقيمانده از نيروهاي مخالف وابسته به گروه‌هاي تروريستي، به ناچار سوار اتوبوس‌هاي سبزرنگ شده و با خروج از شهر حلب به ادلب نقل مكان كردند. با اين رويداد، تغييرات مهمي، هم در صحنه سياسي و هم در صحنه نظامي و ميداني سوريه صورت گرفته و آرايش سياسي- نظامي مخالفان هم در داخل سوريه و هم كشورهاي حامي آنها برهم خورده است. بر اين اساس، تركيه كه تا پيش از آزادي حلب همواره از معارضان مسلح حمايت مي‌كرد و معتقد به راهكارهاي نظامي و ساقط كردن بشار اسد بود، متوجه شد كه با راهكارهاي پيشين، امكان هيچ گونه موفقيتي در سوريه را ندارد. آزادي حلب در جبهه داخلي سوريه نيز موجب دو دستگي و اختلاف معارضان مسلح با يكديگر شد به گونه‌اي كه پس از آن رويداد، تروريست‌ها نمي‌توانند به يك جمع‌بندي واحدي برسند؛ به خصوص پس از اجلاس مسكو و تلاش‌هاي طرفين براي ايجاد آتش‌بس در سوريه و موافقت دمشق با آن، اين اختلافات ميان معارضان بيشتر از پيش شده است؛ عده‌اي از گروه‌هاي معارضه مسلح با آن از ابتدا موافق نبودند و عده‌اي هم به آن رضايت دادند. عده‌اي از آن گروه‌ها نيز به دليل اينكه جبهه النصره شامل اين آتش‌بس نمي‌شود، از آتش‌بس خارج شده و به ادامه جنگ پرداختند. اختلافات عديده آن گروه‌ها در خصوص آتش‌بس موجب شده تا در همين مدت زمان اندكي هم كه آتش‌بس استقرار يافته، نقض آتش‌بس به صورت مكرر در مناطقي همچون وادي بردي و ديرالزور صورت بگيرد و در تداوم آن كارشكني ايجاد شود. با اين حال، براساس آتش‌بسي كه ميان معارضان و دولت سوريه امضا شده است، قرار است طرفين در آستانه قزاقستان با يكديگر گفت‌وگو كنند. براساس آنچه اعلام شده، اين مذاكرات بيش از آنكه سياسي باشد، رويكردي نظامي دارد. با اين وجود، انتخاب محمد علوش، مسوول سياسي جيش‌الاسلام به عنوان رييس هيات معارضان سوري در نشست آستانه بسيار تعجب‌آور بود. علوش پيش از اين عضو ارشد مذاكره‌كننده هيات معارضان در مذاكرات ژنو بود كه نقش مهمي در شكست آن مذاكرات داشت. به نظر مي‌رسد ورود علوش به اين مذاكرات و ارتقاي او به رياست هيات معارضان سوري نشان از اصرار، حمايت و پشتيباني‌هاي عربستان سعودي براي حضور او باشد تا از اين طريق، هم امتيازگيري بيشتري كرده و هم مانع از دستيابي كامل آتش‌بس و ايجاد صلح و ثبات در سوريه شود و به نوعي، او همان نقش سابق خود در ژنو براي به شكست رساندن اين مذاكرات را هم تكرار كند. در همين چارچوب نيز سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه روز گذشته در نشست خبري خود گفت كه برخي از گروه‌ها و كشورها نمي‌خواهند مذاكرات آستانه به نتيجه‌اي برسد و نيت جدي ندارند. محمد علوش، فردي است كه نامش بيش از هر چيز يادآور برادرش زهران علوش است كه چند ماه پيش توسط روس‌ها به هلاكت رسيد. در واقع، رشد ناگهاني او تنها به واسطه برادرش بوده است. او در ماه‌هاي گذشته نيز نشان داد با وجود مانورهايي كه برخي از كشورها و رسانه‌ها حول محور او انجام مي‌دهند، ظرفيت چنداني براي رهبري معارضان ندارد اما سرسپردگي او به عربستان، موجب شده است تا رياض تلاش كند او را به عنوان يك چهره برجسته در آستانه مطرح سازد. البته فارغ از آنكه چه كسي رياست معارضان سوري در آستانه را برعهده داشته باشد، به نظر مي‌رسد هيچ كدام از چهره‌ها و گروه‌هاي معارضه مسلح، قدرت انسجام‌بخشي و هماهنگ‌سازي با ديگر گروه‌ها را ندارند كماآنكه در جبهه سياسي نيز از همان ابتداي بحران در سوريه يك وحدت‌نظر وجود نداشت و با گذشت زمان، اين اختلافات بيش از پيش شده است. وابستگي متفاوت گروه‌هاي معارضه مسلح به كشورهاي مختلف نيز سبب شده تا هر كدام از آنها اهداف و منافع متفاوتي را نداشته باشند كه الزاما اين منافع با يكديگر همخوان نيست. همچنين برخي كشورها مانند عربستان همچنان به رويكردهاي نظامي اعتقاد دارند و علاقه‌اي به حل بحران نيز ندارند و همين موجب مي‌شود تا آنها به گروه‌هاي وابسته خود فرمان صلح ندهند. پس در مقطع فعلي، نه علوش و نه هيچ كس ديگري نمي‌تواند يك اجماع سراسري درخصوص آتش‌بس در سوريه ايجاد كند. با اين وجود، آنچه موجب تعجب شده است، رضايت دادن روس‌ها به حضور علوش در اين مذاكرات آن هم در اين سطح است. روس‌ها تا پيش از اين علوش را يك فرد وابسته به گروه‌هاي تروريستي اعلام مي‌كردند. شايد آنچه موجب شده تا مسكو به حضور چنين فردي در آستانه رضايت بدهد به خاطر آن باشد كه روس‌ها تعجيل بسياري دارند تا آتش‌بس ايجاد شده و روندي كنوني در سوريه ادامه يافته و با صدمه‌اي جدي روبرو نشوند. به عبارت ديگر، هم‌اكنون تمركز روسيه بر پايداري آتش‌بس و موفقيت مذاكرات آستانه به هر قيمتي و تسري دادن آن به مذاكرات سياسي است اما به نظر مي‌رسد آنها در شرايط كنوني دچار برخي اشتباهات محاسباتي شده‌اند. البته اين نخستين اشتباه محاسباتي مسكو نيست و آنها قبل‌تر هم اشتباهاتي از اين دست داشته‌اند كماآنكه در آتش‌بس قبلي ميان مسكو و واشنگتن، روس‌ها به فريب وعده‌هاي توخالي امريكايي‌ها را خوردند. هم‌اينك نيز روس‌ها مي‌خواهند از بسياري از حواشي عبور كرده تا به اصل برسند اما عبور از همين حواشي به ظاهر بي‌اهميت در آينده كارساز خواهد شد و موجب مي‌شود تا نه تنها صلحي در سوريه ايجاد نشود بلكه آتش‌بس نيز به شكست برسد. ما مشاهده مي‌كنيم كه علوش در نخستين اظهارنظر خود پس از انتخاب به عنوان رييس هيات معارضان در آستانه، سخنان ضدايراني بسياري گفت كه اين نشانه‌اي است كه آنها نه‌تنها رويكرد سازنده‌اي را در مذاكرات در پيش نمي‌گيرند بلكه درصدد منحرف ساختن آن هم هستند. البته اين رويكردي است كه رياض از مدت‌ها قبل درخصوص سوريه در پيش گرفته و علوش نيز نماينده آنها است. آنها از طريق علوش مي‌كوشند تا با ديدگاه‌هاي افراطي خود در روند صلح در سوريه اخلال ايجاد كنند. همه اين دلايل موجب مي‌شود تا اميد چنداني از مذاكرات آستانه نداشته باشيم.