واكنش رييس سازمان ميراث فرهنگي به تدفين شهدا در بناهاي تاريخي
تدفين پيكر شهداي گمنام
در حريم درجه دوم پاسارگاد
اعتماد
« انتخاب حريم پاسارگاد براي دفن شهدا در درجه اول بي‌احترامي به خود شهداست. مگر قرار است شهدا به واسطه رجوع مردم به پاسارگاد محل زيارت مردم شوند؟» اين جملات بخشي از واكنش رييس سازمان ميراث فرهنگي به تدفين شهداي گمنام در محدوده تاريخي پاسارگاد است كه روز پنجشنبه هفته گذشته رخ داد.
آبان ماه امسال بود كه مسوولان شهرستان پاسارگاد تصميم گرفتند تا پيكر دو تن از شهداي گمنام را در روستاي مادر سليمان (محوطه باستاني پاسارگاد) به خاك بسپارند، اما امكان اين اتفاق فراهم نشد و بعد از آن فضاي ديگري در فاصله‌اي نزديك به آرامگاه كوروش در نظر گرفته شد (درست در عرصه و حريم درجه يك اثر جهاني پاسارگاد) اما اين تصميم با مخالفت مسوولان پايگاه ميراث جهاني پاسارگاد روبه‌رو و بعد از آن منتفي شد. اما بالاخره روز پنجشنبه پيكر اين دو شهيد در بخش پاسارگاد به خاك سپرده شد. خبر خاكسپاري اين دو شهيد در حريم درجه دو محوطه جهاني پاسارگاد، واكنش‌هاي بسياري از فعالان ميراث فرهنگي را به دنبال داشت. اعتراضاتي كه پايش به توييتر زهرا احمدي‌پور، رييس سازمان ميراث فرهنگي باز شد و كاربران توييتر خواهان واكنش او در قبال اين تصميم شدند. احمدي‌پور هم در پاسخ كاربران در چند توييت متوالي نوشت: «به شكل ويژه اين موضوع در حال پيگيري است و مكاتبات گسترده‌اي در اين باره انجام شده است. شهدا در قلب ملت ايران جاي دارند و محل دفن آنها محل رجوع خيل گسترده مردم خواهد بود. انتخاب حريم پاسارگاد براي دفن شهدا در درجه اول بي‌احترامي به خود شهداست. مگر قرار است شهدا به واسطه رجوع مردم به پاسارگاد محل زيارت مردم شوند؟ اقدامات لازم براي پيشگيري از وقوع اين اشتباه و بي‌حرمتي به شهدا انجام شده و در حال پيگيري است. تلاش بر اين است كه شهدا در محلي متناسب دفن شوند نه در محوطه و حريم بناهاي تاريخي.»
محمدحسن طالبيان معاون ميراث فرهنگي كشور در گفت‌وگو با «اعتماد» درخصوص اين موضوع مي‌گويد: «در ابتدا قرار بر اين بود كه تدفين شهدا در عرصه و حريم درجه يك پاسارگاد اتفاق بيفتد، اما با رايزني‌هاي ميراث فرهنگي با مسوولان شهري پاسارگاد محل تدفين به محدوده‌اي در حريم درجه دو محوطه جهاني پاسارگاد تغيير كرد.» طالبيان در خصوص اينكه اين تدفين و ساخت و سازهاي بعد از آن مشكلي براي ثبت جهاني اين اثر ايجاد مي‌كند يا خير مي‌گويد: «ضوابط يونسكو براي حريم درجه دو متفاوت است. و بر اساس اين ضوابط منعي براي تدفين شهدا در حريم درجه دو وجود ندارد. اما بايد ضوابط ارتفاعي رعايت شود.» طالبيان درخصوص روند تدفين شهدا در حريم اماكن تاريخي مي‌گويد: «شهدا براي همه ما جايگاه بسيار ويژه‌اي دارند و ميراث انقلاب ما هستند كه حتما بايد ارزش‌هاي‌شان حفظ شود. از سويي مزار شهدا هر كجا كه باشد، صاحب ارزش و احترام ويژه‌اي براي مردم خواهد بود. اين شهدا هستند كه به اماكني كه مزارشان در آن قرار مي‌گيرد ارزش مي‌بخشند. ما در ميراث فرهنگي تعدادي از يادمان‌هاي شهدا را به ويژه در مناطق جنگي ثبت ملي كرده‌ايم و اين كار ادامه خواهد داشت. اما اگر مزار شهدا در فضايي باشد كه قبلا به ثبت رسيده است، امكان اينكه مجددا اين اماكن را در فهرست آثار ملي ثبت كنيم، وجود ندارد. ترجيح ما اين است كه مزار شهدا در جاهايي باشند كه هم به لحاظ هويت مكاني بشود براي آنها به‌طور ويژه كاري از جهت طراحي انجام داد و بعد هم در فهرست آثار ملي قرار گيرند. سازمان ميراث فرهنگي هم به لحاظ قوانين و هم براي حفظ جايگاه عاليقدر شهدا اين را اعلام كرده است كه كساني كه متولي اين امور هستند اين تدبير را انجام دهند كه ما در آينده بتوانيم با ثبت ملي اين يادمان‌ها كاري در شأن اين شهدا انجام دهيم. در اين صورت هم قوانين رعايت مي‌شود و هم امكان حفظ اين يادمان‌ها با ثبت آنها در فهرست آثار ملي فراهم مي‌شود.»
سيدمحمد بهشتي، رييس پژوهشگاه ميراث فرهنگي نيز در گفت‌وگو با ايلنا در واكنش به اين اتفاق گفت: «تدفين شهداي گمنام در نقاط شاخص كه خود شناخته شده هستند و هويت تاريخي دارند، احترام به شهداي گمنام نيست، بلكه مي‌تواند بي‌احترامي نيز باشد، زيرا حضور شهداي گمنام مي‌تواند هر ناكجايي را تبديل به جايي به‌عنوان مقصد حضور مردم تبديل كند. شهداي ما كه كم‌ارزش نيستند كه سر راه جاي ديگري باشند، پيكر مطهر شهدا خود به تنهايي مقصد مردم است و آداب ادب به جا آوردن شهدا اينگونه نيست. دليل ندارد بخواهيم چيزهايي كه خود واجد ارزش هستند را به رخ جاهايي كه ارزش متفاوتي دارند، بكشيم؛ اين كار بي‌احترامي به شهدا است.»
البته برخي رسانه‌ها هم روز گذشته خبر از لغو اين خاكسپاري دادند و اعلام كردند در پي اقدامات سازمان ميراث فرهنگي تدفين شهدا در حريم درجه دو پاسارگاد لغو شده است و اين دو شهيد گمنام در كنار آرامگاه ساير شهداي گمنام در تپه موسوم به نورالشهدا در نزديكي سعادت‌شهر به خاك سپرده شدند. اما مسوولان پايگاه تحليلي طنين پاسارگاد (يكي از منابع محلي كه گزارش تصويري از مراسم تشييع شهدا را روز پنجشنبه منتشر كرد) اين موضوع را تكذيب و اعلام كردند روز پنجشنبه سه تن از شهدا (دو شهيد گمنام و يك شهيد تازه تفحص شده به نام «الماس ارشدي») در شهرستان پاسارگاد تشييع شدند. دو شهيد گمنام در بخش پاسارگاد و در فاصله دو كيلومتري از محوطه تاريخي پاسارگاد و يكي از شهداي تازه تفحص شده در گلزار شهداي محله علي‌آباد سعادت‌شهر به خاك سپرده شدند.
سال 93 هم اتفاقي مشابه، واكنش‌هاي بسياري را به دنبال داشت. تدفين شهدا در عرصه ميدان امير‌چخماق يزد، با وجود مخالفت صريح مسوولان ميراث فرهنگي و استانداري وقت يزد، اتفاقي بود كه حواشي بسياري داشت. همان روزها معاون حقوقي سازمان ميراث فرهنگي اين هشدار را به استاندار و اعضاي شوراي تامين استان داد كه «قطعا يونسكو اين وضعيت را براي ثبت جهاني اين بناي تاريخي و بافت تاريخي يزد نخواهد پذيرفت. اگر اين اتفاق بيفتد، اين اثر تاريخي و پرونده ثبت جهاني بافت تاريخي يزد از دستور كار يونسكو خارج خواهد شد.» اما اين اتفاق افتاد و هشت تن از شهداي گمنام دفاع مقدس در اين ميدان به خاك سپرده شدند. هر چند امروز مسوولان دفتر ثبت آثار تاريخي اعلام مي‌كنند كه ميدان امير چخماق هم در محدوده بافت تاريخي يزد است كه قرار است پرونده ثبت جهاني آن سال آينده در نشست كميته ميراث جهاني يونسكو مورد بررسي قرار گيرد، اما همچنان موضوع تدفين شهدا در محوطه‌هاي تاريخي محل بحث است. حرمت شهدا كه بخشي از تاريخ و ميراث ايران هستند، براي مردم بسيار با اهميت است اما با بي‌تدبيري‌هايي كه رييس دولت نهم با طرح تدفين شهدا در دانشگاه‌ها و فضاهاي عمومي براي نخستين بار ارايه كرد، بي‌احترامي به ساحت اين شهدا آغاز شد. تدفين اين شهدا در اماكن نامتناسب با شأن آنها همواره با واكنش‌هايي روبه‌رو بوده كه تنها نتيجه آن بي‌احترامي به مقام ارزشمند آنهاست. اما تدفين پيكر اين شهدا در محدوده آثار تاريخي كه در فهرست ملي يا جهاني ثبت شده‌اند، علاوه بر بي‌احترامي، موجب نقض قوانين ميراث فرهنگي در اين زمينه هم هستند. شايد همچنان بايد بر نبود قوانين در حوزه ميراث فرهنگي و همچنين نبود ضمانت اجرايي اين قوانين تاكيد كرد .