نوازندگي شيرمحمد اسپندار در فهرست ميراث ناملموس ملي ثبت شد

صداي موسيقي اصيل ايراني، تصوير مردان بلوچ را توي ذهن زنده مي‌كند. بازديد‌كنندگان مسحور موسيقي و تصويري شده‌اند كه در سالن نخست نمايشگاه «ايران، تمدني كهن ميان آب و بيابان» پخش مي‌شود. روي پرده تصوير، نقوش روي سفال‌ها به رقص در آمده‌اند. نقوشي كه هزاران سال پيش بر تن خاكي ظروف سفالي نقش بسته‌اند، حالا با انيميشن مريم بياني و موسيقي شيرمحمد اسپندار جان گرفته‌اند و در حركتي موزون و زيبا، چشمان و گوش بازديد‌كنندگان را مي‌نوازند. اينجا تالار هنر شهر بن است. محلي كه از اواخر فروردين ماه محل نمايش حدود 400 شيء ارزشمند تاريخي از موزه ايران باستان و موزه‌هاي شاخص ايران است. محلي براي معرفي تمدن كهن ايران. به محض ورود به نمايشگاه، صداي موسيقي آرامي به گوش مي‌رسد، هر چه پيش‌تر مي‌روي صداي موسيقي بلند‌تر مي‌شود. ويترين‌ها سفال‌هاي هزار ساله را به نمايش گذاشته‌اند، و نقوشي كه قرن‌هاست روي تن آنها جاخوش كرده‌اند. ريتم موسيقي دونلي شيرمحمد اسپندار با هنر انيميشن كه تلفيق شده، نقوش از خوابي هزار ساله برخاسته‌اند، دست يكديگر را گرفته‌اند و مي‌رقصند. بازديد‌كنندگان بعد از ديدن اين انيميشن و شنيدن موسيقي، تنها به تحسين اكتفا نمي‌كنند، بلكه سراغ هنرمنداني كه در توليد اين اثر سهيم بوده‌اند را مي‌گيرند و به دنبال آنها مي‌گردند. شير محمد نوازنده موسيقي سحر‌انگيز اين اثر را بايد در بمپور سيستان و بلوچستان پيدا كنند، اما در سالن مجاور مريم بياني را پيدا مي‌كنند و نظرشان در مورد اين اثر را بي‌واسطه به او مي‌گويند. نام شير محمد اسپندار، تنها دونلي (دوني) نواز ايراني، اين روزها دوباره سر زبان‌ها افتاده. سازمان ميراث فرهنگي روز شنبه اعلام كرد شيوه نوازندگي منحصر به فرد او را به‌شماره 3 در تاريخ 22/12/1395 در فهرست آثار ملي حاملان (نادره‌كاران) ميراث‌فرهنگي ناملموس كشور ثبت كرده است. شيرمحمد اسپندار كه در سال ۱۳۱۰ در بمپور بلوچستان متولد شده، در نوجواني و در شهر كراچي با نگاه كردن به انگشتان كسي كه همزمان دو ني را مي‌نواخته، اين شيوه نوازندگي را فراگرفته است. او موفق به اخذ دكتراي افتخاري موسيقي سنتي از كشور فرانسه از دست ژاك شيراك هم شده است.  به گفته رسانه‌هاي محلي تنها ميزان دريافتي او از وزارت ارشاد 180 هزار تومان است. هر چند شيرمحمد اسپندار در گفت‌وگو با مهر در پاسخ به اينكه چرا از طريق مراجع دولتي استان سيستان و بلوچستان به دنبال پيگيري و بهبود اوضاع فعلي نيست، گفت: «شما فكر مي‌كنيد من اين كار را مي‌كنم كه بروم در اين ادارات التماس اين و آن را بكنم تا اين حقوق ۱۸۰ هزار توماني را چند هزار تومان افزايش دهند؟ نه من هيچ‌وقت اين كار را نمي‌كنم اگر مي‌خواستم براي پول كارهايي را انجام دهم همان روزهايي كه دولت فرانسه از من خواست كه در آنجا بمانم و براي آنها كار كنم، همان جا مي‌ماندم و پولم را دريافت مي‌كردم. من يك وطن‌پرستم و فقط به حضور در ايراني فكر مي‌كنم كه براي من بهترين خانه است.» اما شايسته نيست كه اينچنين نسبت به هنرمندان بزرگ ايران كم‌لطفي شود و آنقدر بي‌مهري ببينند كه بگويند: «چند وقتي است كه ديگر خانه‌نشين شده‌ام و ديگر برنامه موسيقي كه بتوانم در آن حضور داشته باشم در اينجا برگزار نمي‌شود. ريشه موسيقي غني محلي اين سرزمين مانند درياچه هامون دارد آرام‌آرام مي‌خشكد و نمي‌دانم با اين وضعيت چه خواهد شد. انگار موسيقي مقامي ايران را بايد تنها در جشنواره‌ها شنيد.»
داستان سفال
مريم بياني كارشناسي ارشد گرافيك دارد و انيميشن «داستان سفال» كار عملي پايان نامه ارشد او در دانشگاه هنر بوده، اما اين اثر به واسطه مختصات ويژه‌اي كه دارد (ويژگي‌هاي منحصر به فرد اين اثر آن را از آثار مشابه متمايز كرده است، از ايده تا موسيقي و از موسيقي تا اجراي كار) تنها در كتابخانه دانشگاه هنر نمانده و به فستيوال‌ها و جشنواره‌هاي بسياري راه پيدا كرده است. بياني در حاشيه نمايشگاه «ايران، تمدني كهن ميان آب و بيابان» در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «نقوش روي سفالينه‌هاي تاريخي، از نظر گرافيكي پتانسيل بالايي داشتند. سعي كردم بين نقوش ارتباط برقرار كنم، البته اين ارتباط به صورت نهفته وجود دارد، اين نقوش مثل نقوش كليدي هستند كه ما در انيميشن استفاده مي‌كنيم كه هر كدام مي‌تواند به ديگري تبديل شود. براي پايان‌نامه فوق‌ليسانس سعي كردم تحقيقم را گسترش دهم و كل فلات ايران و نقوش روي سفال‌هاي اين منطقه را بررسي كردم و ثمره آن شد يك انيميشن 8 دقيقه‌اي. اين كار سال 2008 ساخته شد. اما هنوز هم در فستيوال‌ها و نمايشگاه‌هاي مختلف به نمايش در مي‌آيد. جايزه جشنواره انيميشن تهران، فستيوال فيلم كوتاه تهران، يك فستيوال باستان‌شناسي در اسپانيا و در مجموع در 45 فستيوال راه پيدا كرد و در بعضي از اين فستيوال‌ها تشويق شد و جايزه گرفت.»خصوصيات موسيقي اين اثر آنقدر شاخص هست كه نمي‌توان اين انيميشن را بدون اين موسيقي تاثيرگذار و جذاب دانست، بياني مي‌گويد: «اين انيميشن سعي كرده به ذهنيت اوليه هنرمندي كه اين نقش‌ها را كشيده وفادار باشد، با كمترين دخل و تصرف اين كار صورت گرفته و حركات متناسب است با نقش‌هاي بدوي، حركاتي هم كه تعريف شده كاملا بدوي است و حركت پيچيده‌اي وجود ندارد. موسيقي اين كار هم به اندازه طرح‌ها و حركت‌ها بدوي و ساده است. البته سعي كردم با كمك يكي از دانشجويان رشته هنر يك موسيقي جديد بسازم اما چون با ذهنيت موسيقي استاد اسپندار كار را شروع كردم و از موسيقي ايشون الهام گرفتم براي طراحي حركت‌ها و در نهايت هم با همين موسيقي كار را تمام كردم.»بياني در مورد فعاليت بعدي‌اش مي‌گويد: «كاري كه در حال انجامش هستم در مورد جام حسنلو است كه پرنقش‌ترين جام زرين دنياست.» هنوز موسيقي سحرانگيز دونلي سالن نمايشگاه را پركرده و نقوش سفالي از روي ظروف چندهزار ساله بلند مي‌شوند و به رقص در مي‌آيند، موسيقي ادامه دارد تا سالن بعدي كه تنديس‌هاي شهداد چشم‌انتظار بازديد‌كنندگانند.