«تهران» در روز «تهران»
حواس‌مان به بي‌هويت شدن تهران باشد
حميدرضا خالدي
همين سال گذشته بود كه اعضاي شوراي شهر چهارم در يكي از جلسات مردادماه خود، راي به نامگذاري 14 مهرماه به نام روز «تهران» دادند. در اين جلسه حجت‌الاسلام ناصحي، رييس كميسيون فرهنگي و اجتماعي وقت شوراي شهر تهران گفت: نظر به تاثير ويژه شهر تهران در تاريخ كشور و معرفي ظرفيت ملي پايتخت ايران در داخل و خارج ا زكشور به شوراي فرهنگ عمومي پيشنهاد شد تا 14 مهر را به عنوان روز تعيين تهران به عنوان پايتخت ايران در تقويم رسمي كشور نامگذاري كنند. حالا با گذشت يك سال از آن تاريخ، ديروز، 14 مهرماه، دومين سالگرد تقويمي رسمي خود را پشت سر گذاشت. «تهران»، پيش از اسلام و بعد از آن، از «ري» تبعيت داشته و «ري» از شهرهاي بزرگ و معتبر مشرق زمين بوده است تا آنجا كه شهرت و ثروت اين شهر از قلمرو تاريخ به عالم شعر و ادب رسيده و دوبيتي‌هاي منسوب به بابا طاهر عريان:
دوچشمونت پياله پرز مي بي/ دو زلفونت خراج ملك ري بي، حكايت از آن دارد كه ثروت سرشار مردم «ري» زبانزد مردم آن روزگار بوده است.
گلايه شهردار از بي‌هويتي تهران
حالا اما تهران، كلانشهر بي در و پيكري شده كه زندگي در آن با توجه به چالش‌هايي كه دارد، به غايت دشوار شده است. شهري چند ده ميليوني با انبوهي از مشكلاتي مانند: ترافيك‌هاي سنگين و آلودگي هوا و سختي تردد و كمبود منابع آبي و... .
مشكلاتي كه شهردار جديد تهران در پيامي كه به مناسبت روز تهران منتشر كرده، به گوشه‌اي از آنها اشاره مي‌كند. شهردارتهران به مناسبت روز تهران در پيامي نسبت به خالي شدن تهران از حافظه تاريخي كهنش هشدار داد و از شهروندان تهراني درخواست همراهي كرد براي ساختن تهران. متن پيام محمدعلي نجفي كه در صفحه شخصي وي در اينستاگرام منتشر شده، آورده است: «امروز درست ۱۱۰ سال از روزي كه در نخستين دوره مجلس، از «تهران» به عنوان دارالخلافه نام برده شد و براي نخستين‌بار شهر تهران به صورت قانوني به عنوان پايتخت معرفي شد، مي‌گذرد.
در تمام اين سال‌ها تهران به عنوان پايتخت ايران، فراز و نشيب‌هاي مختلفي را پشت‌سر گذاشته است؛ فراز و نشيب‌هايي كه تهران امروز ماحصل آن است. وي در ادامه با اشاره به «بي‌هويت» شدن اين شهر آورده است: تهران در روزگار ما برخلاف تمام زرق و برق‌هاي خود، شهري است با هويتي فراموش شده. خطري كه تهران ما را تهديد مي‌كند، خالي شدن شهر از حافظه تاريخي كهنش است؛ ديگر چندان نيستند آنهايي كه تهران و روايت‌هايش را مي‌شناسند و به كوچه باغ‌هايش احترام مي‌گذارند. پايتخت ايران امروزه بيش از هر زمان ديگري از «تهران بودگي» تهي است و خاطرات شهر در حال فراموش شدن است. همه اينها يك زنگ خطر است؛ زنگ خطري كه بيش از هميشه بايد ما را به فكر وادارد و به تامل مشغول كند. نجفي در بخش ديگري از سخنان خود ضمن اشاره به شرايط موجود نوشته است: «امروز تهران در آستانه دوراني تازه قرار دارد؛ دوراني كه در آن عقلانيت و مشاركت شهروندان در تعيين سرنوشت شهر، اعتقادي راسخ در بين تصميم‌گيران شهري است. از همين رو بر اين باورم كه تك‌تك شهروندان تهراني «روزِ تهران» را بايد فرصتي براي انديشيدن كنند؛ انديشيدن به تهراني كه بود، تهراني كه هست و تهراني كه بايد باشد. از همين‌رو از همه شهروندان تهراني خالصانه درخواست مي‌كنم همراه و دستگير شهرشان باشند با هم بسازيم آنچه را كه ساختني است و باز پس‌گيريم آنچه را مدت‌هاست زير پا مانده. فراموش نكنيم كه تهران متعلق به ما است و همگي در قبال آن مسووليم.» محمدعلي نجفي همچنين ديروز درحالي كه اين روز مصادف با روز سالمند شده بود در مراسمي كه به همين منظور برگزار شده بود خطاب به سالمندان حاضر در مجلس گفت: سالمندان از نظر ما يك فرصت محسوب مي‌شوند و نه يك تهديد؛ در فرهنگ و ادبيات ما نيز نسبت به اين بزرگان و احترام به آنها توجه ويژه‌اي شده است و سالمندان گنجينه‌اي از تجربه، عشق، محبت و عاطفه هستند. وي با اشاره به اينكه سالمندان گنجينه‌هاي شهر محسوب مي‌شوند، گفت: در سال‌هاي گذشته شهرداري تهران اقدامات خوبي انجام داده است كه ادامه خواهد داشت. كانون‌هاي سالمندان كه يك نهاد غيردولتي و فعال در شهر تهران محسوب مي‌شوند در حدي كه در توان شهرداري تهران باشد، تقويت خواهند شد. نجفي درباره كارت‌هاي منزلتي كه در اختيار سالمندان قرار گرفته است، گفت: اين كارت‌ها بعضي از خدمات را شامل نمي‌شود و امروز با معاونت فرهنگي و اجتماعي شهرداري تهران در اين خصوص مباحثي مطرح شد و تلاش مي‌كنيم خدمات بهتري را در اين زمينه ارايه بدهيم. در حدي كه بتوانيم شهر تهران را براي زندگي عموم شهروندان به شهري پر از شكوفايي تبديل مي‌كنيم. شهردار تهران افزود: شهر تهران بايد براي تمامي شهروندان از جمله كودكان، سالمندان و نوجوانان شهري پر از آرامش و آسايش باشد.
تهران‌گردي در روز تهران
ديروز همچنين محسن هاشمي و احمد مسجدجامعي ازاعضاي شوراي شهر، به بهانه روز تهران به مركز دايره‌المعارف اسلامي رفتند و سپس به ديدار استاد عبدالله انوار و رضا شيرازيان رفتند تا مروري داشته باشند برتاريخ اين ابرشهر جهان.
احمد مسجدجامعي در مركز دايره‌المعارف بزرگ اسلامي با اشاره به نامگذاري روز تهران گفت: روزي كه تهران به عنوان پايتخت از سوي آقامحمدخان قاجار معرفي شد، نوروز بود اما ما نمي‌توانستيم نوروز را روز تهران معرفي كنيم چون واژه تهران در آن گم مي‌شد. وي ادامه داد: پيشنهادهاي ديگري نيز مطرح شد اما در نهايت به اين نتيجه رسيديم ۱۴ مهرماه كه در قانون اساسي مشروطيت، تهران به عنوان پايتخت تثبيت شد به عنوان روز تهران معرفي شود. مسجدجامعي گفت: بر همين مبنا چندين سال پيش پيشنهاد داديم كه دايره المعارف بزرگ اسلامي بخشي را به عنوان دانشنامه تهران بزرگ تدوين كند كه اكنون بخش شميرانات آن به‌طور كامل منتشر شده و دو جلد مربوط به تهران آماده است. دكتر همداني، مسوول تدوين دايره‌المعارف تهران بزرگ نيز گفت: دشواري اصلي ما اين بود كه تهيه منابع عمدتا به صورت شفاهي و محيطي صورت مي‌گرفت. ما در حوزه شميرانات هزار و ۳۰۰ مقاله گردآوري كرديم. در ادامه تور تهران‌گردي ديروز، مسجدجامعي و تهران‌گردان به ديدار رضا شيرازيان، از پژوهشگران تهران رفتند كه پژوهشگر در حوزه جمع‌آوري نقشه‌هاي مربوط به تهران است. شيرازيان اظهاركرد: سه نقشه بسيار مهم براي نشان دادن سير تحول تهران وجود دارد كه البته در اختيار هيچ پژوهشگر داخلي نيست كه نقشه اول متعلق به سال ۱۳۰۹ و نقشه خيابان‌كشي‌هاي تهران است و نقشه دوم نقشه اردشير زارع است كه در سال ۱۳۲۱ رسم شده و نقشه سوم نيز عكس هوايي است كه انگليسي‌ها از تهران گرفته‌اند. اميدواريم شهرداري تهران نسبت به خريد اين سه نقشه مهم اقدام كند تا بتوانيم نقشه تاريخي تهران و سير تحول آن را تكميل كنيم.