فرهنگ؛ سنگ بناي گسترش روابط

در حوالي ميدان سرخ از هفته گذشته تا همين ديروز خيلي پر سر و صدا بود؛ هياهويي از تولد 65 سالگي «ولاديمير ولادميرويچ پوتين» تا سفر يك پادشاه سعودي به سرزمين روس‌ها براي نخستن بار. اگر اين ايام به مسكو سفر مي‌كرديد و از فرودگاه ونوكوا قصد عزيمت به مركز شهر يعني كرملين را داشتيد، شايد نخستين نكته‌اي كه نظر شما را به خودش جلب مي‌كرد، تابلوهاي تبليغاتي كنار بزرگراه‌ها و خيابان‌ها بود كه بسياري از آنها به زبان روسي و عربي به پادشاه سعودي خوشامد گفته بود. بيلبوردهاي دو زبانه آن هم در كشوري كه بسيار روي زبان خود پافشاري دارند.
درباره تشريفات عجيب و غريب اين سفر بسياري نوشته‌اند؛ البته هيچ كدام به اين مهم اشاره نكردند كه اگر اين ميزان تشريفات را نسبت به سران هر فرد در عربستان در نظر بگيريم، تشريفات و ريخت و پاش برخي كشورها نسبت به سرانه افرادشان در قياس با عربستان آنقدرها هم تفاوت ندارد. بگذريم؛ در اندك مجال اين ستون مي‌خواهم از منظري ديگر به اين سفر بپردازم: فرهنگ.  برخي كشورها بر اين باور هستند كه اساس گسترش روابط دو كشور و در اوج آن استراتژيك شدن روابط يعني همكاري‌هاي نظامي؛ به عنوان مثال پروژه‌اي سياسي- نظامي تعريف مي‌كنند، آن را استراتژيك مي‌خوانند و هرازچندگاهي هم به بهانه‌هاي مختلف از بي‌معرفتي شريك به ظاهر استراتژيك خود گله مي‌كنند كه چرا در فلان جا براي منافع ما حرفي نزد يا آن را ناديده گرفت؛ گاهي اوقات هم آنقدر سطح توقع‌شان بالاست كه مي‌گويند چرا با فلان كشور كه ما از آن خوش‌مان نمي‌آيد نشست و برخاست مي‌كند.
اما برخي ديگر از كشورها بر اين باور هستند كه سنگ بناي گسترش و استراتژيك شدن روابط ميان دو كشور فرهنگ است. يعني در گام نخست براي گسترش همكاري‌هاي فرهنگي تلاش مي‌كنند؛ به عنوان مثال ابعاد مختلف فرهنگي و اجتماعي كشورشان را به ملت و نه فقط دولت مقابل معرفي مي‌كنند تا به عبارتي جامعه هدف خود را قلقلك دهند تا نام كشورشان را در اينترنت جست‌وجو كنند و اگر هم به آنجا سفر نمي‌كنند، لااقل بدانند آن سرزمين كجاست و چه جاذبه‌هاي توريستي و فرهنگي دارد. آرام آرام موسيقي و هنرش را بيشتر مي‌شناسند، به دنبال صنعت سينما در كشور مي‌روند و فهم صحيحي از جامعه و فرهنگ آن سرزمين كسب مي‌كنند. كارشناسان و تحليلگرهاي‌شان در رسانه‌هاي جمعي و مدارس و دانشگاه‌ها در مثال‌هاي‌شان از آن كشور ياد مي‌كنند و هر روز دو ملت با يكديگر نزديك و نزديك‌تر مي‌شوند.  زماني كه مردم جامعه هدف قصد سفر دارند، ناخودآگاه آن كشور هم يكي از گزينه‌هايي است كه به آن فكر مي‌كنند؛ رفته‌رفته صنعت توريست ميان‌شان گسترش مي‌يابد و با شدت گرفتن رفت و آمدها، تجارت هم ميان آنها رونق مي‌گيرد و در يك فرآيند ميان مدت تراز تجاري آنها ده‌ها برابر حجم مبادلات اقتصادي كشوري است كه تنها بر همگرايي سياسي تكيه دارد و به امضاي ده‌ها قرارداد بازرگاني ميان دو دولت بسنده كرده است؛ غافل از آنكه بخش خصوصي مي‌تواند به آن جامه عمل بپوشاند.
سعودي‌ها اين عامل را به خوبي فهم كردند و به نظر مي‌رسد كه تركيه را الگوي خود قرار دادند؛ همان كشوري كه چندين سال سياستي ضد كرملين داشت و حتي هواپيماي روسي را هدف قرار داد، اما گره‌خوردگي فرهنگي دو كشور كه حجم مبادلات بالاي اقتصادي را ايجاد كرده بود، نجاتش داد. عربستان اما شانسي براي جذب توريست غيرمسلمان به كشورش ندارد، تنها سالانه حدود بيست هزار نفر از مسلمانان روسيه، براي حج به كشورش سفر مي‌كنند، اما از ابزار پول در نقاط دقيق فرهنگي به درستي استفاده و سرمايه‌گذاري مي‌كند. ميان سال‌هاي گذشته بودجه قابل ملاحظه‌اي را براي برنامه‌هاي مسلمانان روسيه و به خصوص داغستان، چچن و انگوشتيا و... اختصاص داده است تا نه تنها مفتي‌هاي اين جمهوري‌ها، بلكه ديگر مراكز آموزشي و مطالعاتي نيز به اين كشور تمايل داشته باشند. اگر چند هفته اخبار مناطق مسلمان‌نشين فدراسيون روسيه را دنبال كنيد، درخواهيد يافت كه بارها و بارها از اين كشور به انواع مختلف ياد مي‌شود و مردم آن حس خوبي به خادمين حرمين شريفين دارند؛ حتي در سلسله كنفرانس‌هاي ضد افراط‌گرايي. همين ارادت سبب شد تا در استقبال رسمي از پادشاه عربستان در كرملين؛ رمضان قديروف، رييس‌جمهور چچن و «يونس بك يوكوروف» رييس‌جمهور اينگوشت نيز حضور داشته باشند. نگاه ويژه سعودي‌ها به فرهنگ تا بدان جا بود كه همزمان با «ورود سلمان بن عبدالعزيز آل سعود» به مسكو هفته فرهنگي اين كشور به صورت ويژه‌اي برگزار شد و‌ اي كاش همان قدر كه به پله برقي طلايي پادشاه عربستاني اشاره شد، اهميت، تاثير و چشم‌انداز هفته فرهنگي اين كشور نيز مورد بررسي قرار مي‌گرفت.  سعودي‌ها به آرامي در مناطق مسلمان‌نشين روسيه غلت مي‌زنند، پرچم آنها در بيشتر برنامه‌ها نقش مي‌بندد و خيلي اوقات جاي خالي پرچم جمهوري اسلامي ايران به خوبي ديده مي‌شود؛ نظير پوستر مسابقات بين‌المللي قرآن كريم در مسكو كه هفته گذشته انجام شد.  در شماره بعدي در حوالي ميدان سرخ قصد دارم از مسكو به جمهوري‌هاي مسلمان‌نشين فدراسيون روسيه سفر كنم و اشاره‌اي كوتاه به ابعاد گوناگون حضور عربستان در اين مناطق داشته باشم.