امروز تولد محمدرضا شفيعي كدكني است
سروده‌هاي بي‌زمان و آوازه جهاني
دكتر محمد بقايي ماكان
نويسنده و پژوهشگر حوزه ادبيات و فلسفه
محمدرضا شفيعي كدكني بدون شك يكي از چهره‌هاي الگويي در حوزه ادبيات فارسي و كار تحقيق ادبي هستند. به اين معنا كه اطلاعات ايشان بيش از اندازه‌اي است كه ما معمولا در برخي از پژوهشگران مي‌بينيم. ناگفته پيداست كه ايشان در متون فارسي از ديرترين ايام تا امروز، تامل و بررسي درخور توجهي داشته‌اند؛ شاهد اين قضيه به همان زماني برمي‌گردد كه ايشان دوران دانشجويي خود را در مشهد مي‌گذراند و از روي علاقه‌اي كه از همان ايام نوجواني به تحقيق و تفحص داشت، سبب شد تا حق حزين لاهيجي كه مي‌رفت به وسيله متشاعري به نام غواص غصب شود، به او بازگردد و به اين ترتيب شعرهايش را از زير غبار جعليات آن شخص بيرون بياورد و از اين رو چهره واقعي شاعري مانند حزين لاهيجي را كه در واقع پلي است ميان سبك هندي و بازگشت دوره ادبي، به مردم بشناساند. اين شاهد در زندگي آقاي شفيعي كدكني نشان مي‌دهد كه ايشان تا چه ميزان در متون گذشته تامل و تفحص مي‌كردند و از دوران نوجواني چه دقت نظر و آشنايي زيادي با شعر فارسي و به طور كلي ادبيات فارسي داشتند. آثاري كه دكتر شفيعي كدكني روي آنها كار كردند، شامل شاعران كلاسيك و همچنين سبك نو مي‌شود ولي بيشتر به حوزه شاعران خراسان برمي‌گردد. از آنجا كه ديوان سنايي را تصحيح كرده‌ام و با كتاب‌هايي كه ايشان در خصوص حكيم غزنه كار كرده‌اند آشنايي داشتم، از دقت نظر و توجه بسيار زياد ايشان در اين مورد لذت بردم. يكي از ويژگي‌هاي دكتر شفيعي كدكني اين است كه به دليل احاطه‌اي كه به تاريخ ادب فارسي دارند و همچنين آشنايي ايشان با ادبيات نوين ايران و شعر امروز، در مواردي كه در حوزه شعر دست به تحقيق و تفسير زده‌اند مثل موسيقي شعر، با مهارت تمام ديدگاه‌هاى درخور تاملى با ابداع اصطلاحاتى زيبا مطرح ساخته‌اند. ايشان از معدود انسان‌هايي هستند كه بي‌هيچ رودربايستي حقيقتي كه در خصوص چهره‌هاي معروف شعر امروز بايد مطرح شود را با شهامت بيان داشته‌اند؛ براي مثال وقتي در خصوص اخوان و شاملو اظهارنظر كردند، گفته‌اند اگرچه شاملو از حيث شعر و آگاهي ادبي به پاي اخوان نمي‌رسد، اما در شگفتم كه از چه رو شاملو در ايران معاصر و در بين جوان‌ها بيش از هر شاعر نوپردازي مطرح است. اين در واقع حقيقتي غيرقابل انكار است؛ يعني وقتي در شعر شاملو تعمق مي‌كنيد، مي‌بينيد در بعضي موارد مشكل ادبي دارد و حتي ميان غزل‌هايي كه از حافظ بر روي نوار خوانده، مواردي است كه كلمات را درست ادا نمي‌كند. براي مثال، مصرع معروف حافظ «شدم به گدايي بر كرام و نشد»، كرام را به فتح كاف مي‌خواند. شفيعي كدكني اما با وجود اشاره به اين موارد، آنقدر نكته‌سنج است كه اين را هم اضافه مي‌كند كه در شعر شاملو آني هست كه در اشعار ديگران يافت نمي‌شود.
در باب صراحت شفيعي كدكني در ابراز عقيده‌اش و بيان نگراني‌ها و ايرادات او از وضعيت نابسامان شعر جديد و پايه‌ريز آن، ذكر اين نكته لازم است كه او بي‌واهمه نظراتش را ابراز داشته و اين جريان تا به آنجايي دلسوزانه ادامه مي‌يابد كه بي‌هيچ ملاحظه‌كاري مي‌گويد اعتبار بعضي از شاعران شعر معروف به نو، بسته به بده‌بستان‌هاي‌شان با مسوولان صفحات ادبي مطبوعات است. همچنين از آنجايي كه اين شخصيت اصلا عافيت‌طلب و محافظه‌كار نيست، از ميان شاگردان مرحوم فروزان‌فر تنها كسي بود كه به فروش قبر او در باغ طوطي شهر ري به بهانه گذشت سي سال، اعتراض كرد و فرياد برآورد كه امروز، اين استاد فرزانه در سرزمين خود مزاري ندارد تا علاقه‌مندان ادب فارسي بر آن فاتحه بخوانند. از اين‌جاست كه معتقدم دكتر شفيعي كدكني چهره‌اي الگويي است كه نه تنها از منظر ادبي بلكه به لحاظ توجه دلسوزانه و مهرآميزي كه به مسائل فرهنگي به خصوص ادب فارسي دارد، شهره عام و خاص است. از ويژگي‌هاي انساني و اخلاقي او كه بگذرم، شعر شفيعي كدكني به اعتقاد من مشمول اين تعريف مي‌شود كه شعر بي‌زمان است؛ يعني تمام انسان‌ها در دوران‌هاي مختلف مي‌توانند آن را بخوانند و لذت ببرند. براي مثال در مورد «به كجا چنين شتابان؟ گون از نسيم پرسيد، دل من گرفته زين جا، هوس سفر نداري ز غبار اين بيابان؟» در واقع شعري هميشگي است كه در ابعاد زماني خاص نمي‌گنجد. علاوه بر اين، ديگر خاصيت شعر شفيعي كدكني اين است كه از منظرهاي مختلف مي‌تواند تفسير شود، مانند آن رباعي كه مي‌گويد: « گه مُلحد و گه دهري و كافر باشد، گه دشمن خلق و فتنه‌پرور باشد، بايد بكشد عذاب تنهايي را، آن كس كه ز عصر خود فراتر باشد»اينگونه شعر گفتن كه قابل تطبيق با بسياري از حالات مختلف اجتماعي باشد كه در جامعه ما و در طول تاريخ اتفاق افتاده، تنها از كسي بر مي‌آيد كه در حقيقت تجربه كافي در كلام و باريك‌بيني در نكات ظريف پنهان در زواياي جامعه داشته باشد. بدون شك، دكتر شفيعي كدكني يكي از كساني است كه مشمول اين تعريف مي‌شود زيرا از زماني كه «م. سرشك» عنوان قلمش شد تا امروز، شايد چيزي بيش از نيم قرن مي‌گذرد و اين خود تجربه ذي‌قيمتي است كه سبب شده سروده‌هاي او نه تنها در ميان شعردوستان كشور از محبوبيت تمام برخوردار باشد، بلكه موجب آوازه ايشان در سطح جهان شده و مقبول طبع مردم صاحب نظر قرار گرفته است.