آيا فرمان عقب‌نشيني پوتين از سوريه اجرايي مي‌شود؟
استراتژي جديد يا مانور تبليغاتي
شهاب شهسواري
روز دوشنبه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در نخستين سفرش به سوريه، درپايگاه حميمم و در حضور بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه، دستور داد نيروهاي روسيه عقب‌نشيني از خاك سوريه را آغاز كنند. اين فرمان پوتين گمانه‌زني‌هاي زيادي در مورد آينده حضور روسيه در سوريه به وجود آورده است، از تبليغات انتخاباتي تا مانور براي عقب‌راندن امريكا از سوريه، گمانه‌هايي است كه به عنوان انگيزه پوتين براي اعلام اين فرمان عنوان شده است. به گزارش رويترز، ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين تاكيد كرده است كه فرمان پوتين شامل جمع كردن پايگاه‌هاي نظامي روسيه در حميمم و طرطوس نمي‌شود. پسكوف گفته است كه روسيه نيروي دريايي و هوايي خود در پايگاه‌هاي سوريه را حفظ مي‌كند تا امكان حمله به تروريست‌ها برايش باقي بماند. از 26 ماه پيش كه روسيه دخالت مستقيم نظامي در بحران سوريه را آغاز كرده است، بيش از 4 هزار نيروي ارتش روسيه در كنار تعداد نامعلومي نيروهاي مسلح پيمانكاري روس در خاك سوريه حضور دارند. پايگاه حميمم در استان لاذقيه، به نوشته روزنامه روسياسكا گازتا ميزبان دست‌كم 25 بمب‌افكن استراتژيك، 20 بمب‌افكن تاكتيكي، 12 بمب‌افكن هجومي، 8 جنگنده و 16 بالگرد هجومي روسيه است.
اما اين نخستين بار نيست كه ولاديمير پوتين اعلام مي‌كند نيروهاي روسي را از خاك سوريه خارج مي‌كند؛ كمتر از 2 سال پيش، زماني كه اسفند سال 1394، نيروهاي روسي موفق شدند پالميرا را از دست نيروهاي داعش آزاد كنند، ولاديمير پوتين اعلام كرده‌بود كه بدنه اصلي نيروهاي روس از سوريه خارج خواهند شد. مقامات دولت روسيه اين اقدام را براي كمك به گفت‌وگوهاي صلح ژنو عنوان كرده‌بودند. فرمان پوتين اما هيچ‌وقت اجرايي نشد و نيروهاي روسيه باز هم در سوريه ماندگار شدند، تا يك سال و 10 ماه بعد، دوباره فرمان خروج نيروهاي روسيه اعلام شود.
وزير دفاع روسيه، سرگئي شويگو كه در سفر به پايگاه حميمم پوتين را همراهي مي‌كرد، در مورد زمان‌بندي خروج نيروهاي روسيه و اينكه دقيقا چه تعداد از نيروهاي اين كشور قرار است سوريه را ترك كنند توضيحي نداد. در پاسخ به اين پرسش كه چه زمان اين خروج آغاز خواهد شد، سرگئي شويگو تاكيد كرد كه «همه‌چيز به شرايط ميداني در سوريه بستگي دارد. » اين‌بار، رسانه‌ها با ديدگاه نسبتا بدبينانه‌اي به استقبال اظهارات ولاديميرپوتين رفته‌اند. تحليل‌هاي مختلفي در مورد اين فرمان منتشر شده است.
مانور براي اقناع امريكا به عقب‌نشيني
از سوريه
مقامات پنتاگون، اين اقدام روسيه را مانوري براي افزايش فشار به امريكا براي ترك خاك سوريه مي‌دانند. به نوشته رويترز اريك پاهون، سخنگوي پنتاگون در واكنش به اظهارات پوتين گفته است، چنين اظهاراتي متناسب با واقعيت نيست. اين سخنگو اضافه كرده است: «اظهارات روس‌ها درباره خروج نيروهاي‌شان، اغلب مواقع با كاهش عملي اين نيروها متناسب نيست، و (چنين اقدامي) اولويت‌هاي امريكا در سوريه را تغيير نمي‌دهد. » در همين زمينه يك مقام امريكايي به خبرگزاري فرانسه گفته است: «احتمالا در پي دستور پوتين، روس‌ها تعدادي از جنگنده‌هاي‌شان را خارج مي‌كنند و سپس خواهان خروج نيروهاي امريكايي خواهند شد.» دولت روسيه و دولت بشار اسد، همواره از حضور نيروهاي امريكايي در سوريه انتقاد كرده‌اند. بثينه شعبان، مشاور رسانه‌اي بشار اسد ماه پيش گفته‌بود كه از نظر سوريه حضور نيروهاي نظامي تركيه و ايالات متحده امريكا در خاك سوريه «تجاوز نظامي» است. ارتش روسيه نيز بارها نيروهاي تحت حمايت امريكا و ائتلاف تحت رهبري اين كشور را در سوريه به حمايت از تروريست‌ها و «ايجاد مانع در شكست تروريسم» متهم كرده‌اند.
راضي كردن معارضان به صلح
برخي تحليل‌ها مبني بر اين است كه مسكو تلاش مي‌كند با اعلام اين خبر بهانه‌ها را از دست معارضان براي عدم مذاكره با دولت سوريه بگيرد. ويكتور موراخفسكي، تحليل‌گر نظامي به شبكه خبري آر‌بي‌سي روسيه مي‌گويد كه هر چند اين دستور پوتين تكراري است، اما بعيد است كه اين‌بار مانند اسفند 94 اجراي آن متوقف شود. موراخفسكي معتقد است: «در آن دوران روسيه تعداد نيروهاي خود در سوريه را با اين اميد كاهش داد كه نيروهاي دمشق به همراه متحدين‌شان بتوانند در برابر نيروهاي تروريستي به پيروزي برسند، اما در آن زمان اين كار عملي نشد، اما شرايط امروز كاملا متفاوت است.» الان مسعد، يك معارض ساكن سوريه در مصاحبه با شبكه آر‌بي‌سي روسيه مي‌گويد: «تصميم پوتين براي خروج نيروها از سوريه مي‌تواند اثر مثبتي بر گفت‌وگوهاي صلح ژنو بگذارد. تعدادي از نيروهاي حاضر در گفت‌وگوهاي ژنو به خصوص فرستادگان هيات رياض ديگر بهانه‌اي براي خرابكاري در روند سياسي مذاكرات ندارند و نمي‌توانند بگويند كه به دليل دخالت روسيه در امور داخلي سوريه حاضر به توافق نيستند.»
تبليغات انتخاباتي پوتين
فرمان پوتين درست در آغاز هفته‌اي علني شد كه آخر آن قرار است رييس‌جمهور روسيه در مراسم نشست خبري عظيم سالانه با حضور بيش از 1000 خبرنگار براي اطلاع‌رساني در مورد عملكرد يك سال گذشته‌اش شركت كند. در عين حال اين خبر يك هفته بعد از ابراز تمايل پوتين براي شركت در انتخابات رياست‌جمهوري اعلام مي‌شود. هر چند برآورد از ميزان شركت‌كنندگان و مركز لوادا در مسكو برآورد كرده است كه در انتخابات ماه مارس روسيه، نزديك به 40 درصد از روس‌ها تمايلي به شركت در انتخابات ندارند، عددي كه نسبت به يك دهه پيش نزديك به تقريبا دو برابر شده است. چهارمين انتخابات با حضور پوتين و نزديك به دو دهه حكومت تك‌حزبي در مسكو، باعث شده است تا عده زيادي نسبت به شركت در انتخابات ماه مارس روسيه مردد باشند. به نوشته روزنامه صهيونيستي هاآرتص، پوتين تلاش مي‌كند با نقشه خروج از جنگ سوريه، بخشي از اين آرا را كسب كند، جنگي كه بر اساس نظرسنجي‌ها در مسكو خيلي هم طرفدار ندارد. موسسه لوادا در نظرسنجي خود تابستان سال جاري گفته‌بود كه نيمي از مردم روسيه از استمرار حضور اين كشور در جنگ سوريه راضي نيستند، اين در حالي بود كه فقط 30 درصد از اين موضوع حمايت كرده‌بودند. هرچند تعداد كشته‌شدگان نظامي روسيه در اين جنگ به اندازه كشته‌شدگان آخرين نبرد نظامي شوروي در خاك افغانستان نيست، اما ميزان نارضايتي از اين جنگ بالا به نظر مي‌رسد. در دهه 1980، عمليات شوروي در خاك افغانستان بيش از 15 هزار كشته بر جا گذاشت، در حالي كه حداكثر رقم اعلامي در مورد كشته‌شدگان روس در جنگ سوريه 150 نفر است كه بيش از نيمي از آنها جنگاوران پيمانكاري‌هاي خصوصي هستند.
حجم واقعي نيروهاي روسيه در سوريه چقدر است؟
وزارت دفاع روسيه رقم دقيقي از تعداد نيروهاي حاضر در نبرد سوريه اعلام نمي‌كند. به گزارش خبرگزاري آسوشيتدپرس، بر اساس يك تخمين جديد بر اساس تعداد آراي غيابي اخذ شده در انتخابات سال گذشته پارلماني روسيه، برآورد مي‌شود دست كم 4300 نيروي نظامي روس در خاك سوريه حاضر باشند. هر چند اين رقم ممكن است طي ماه‌هاي گذشته افزايش زيادي يافته‌باشد، چرا كه روسيه به اعزام نيروهاي دژباني براي حفاظت از مناطق كاهش تنش اقدام كرده است. وب‌سايت فونتانكا، بر اساس يك برآورد گزارش مي‌دهد از سپتامبر 2015 تاكنون در كنار نيروهاي رسمي ارتش روسيه، بيش از 3000 نيروي پيمانكاري خصوصي كه توسط كمپاني «گروه واگنر» تامين شده بودند نيز در خاك سوريه جنگيده‌اند. به نوشته آسوشيتدپرس فرمان پوتين براي خروج نيروهاي نظامي شامل نيروهاي پيمانكاري خصوصي نمي‌شود. اين نيروها طي قراردادي ميان دولت سوريه و كمپاني گروه واگنر براي حفاظت فيزيكي از منابع نفت و گاز سوريه در خاك اين كشور حضور دارند و پيش‌بيني مي‌شود كه سال‌ها بعد از پايان بحران اخير هم در اين كشور‌بمانند.