رابطه آنكارا با امارات و عربستان سعودي
هر روز متشنج‌تر از ديروز مي‌شود
قدس، سوژه رايزني‌هاي
نخست‌وزير تركيه در رياض
سارا معصومي
تركيه به دشمن جديد و شايد هم جدي‌تري براي امارات متحده عربي و عربستان سعودي تبديل شده اما در شرايطي كه رياض تلاش مي‌كند رابطه با آنكارا را با دست پس زده و با پا پيش بكشد، ابوظبي در چندهفته اخير سياست تاختن بر آنكارا را در پيش گرفته است. روز گذشته ملك سلمان، پادشاه عربستان سعودي ميزبان بينعالي ييلدريم، نخست‌وزير تركيه بود. سفري كه گفته مي‌شود مهم‌ترين سوژه آن سرنوشت قدس پس از اعلام تصميم دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده براي معرفي اين شهر به عنوان پايتخت رژيم اسراييل بود. ييلدريم در حالي راهي رياض شد كه عربستان سعودي در نشست سازمان همكاري‌هاي اسلامي در استانبول كه در تقبيح تصميم ترامپ در آنكارا برگزار شده بود در سطح بسيار پايين شركت كرد و پس از آن هم اخباري مبني بر موافقت رياض با اين تصميم ترامپ در رسانه‌هاي بين‌المللي منتشر شد. به گفته رسانه‌هاي تركي ديدار ييلدريم با ملك سلمان يك ساعت و در پشت درهاي بسته صورت گرفته است. در اين ديدار هر دو رهبر اعلام كرده‌اند كه كشورهاي اسلامي بايد موضعي واحد در برابر حقوق فلسطيني‌ها اتخاذ كنند. همچنين هر دو طرف تاكيد كرده‌اند كه راي منفي مجمع عمومي به اقدام ايالات متحده در قبال قدس كه هفته گذشته انجام شد پيام قوي به جامعه جهاني بوده است. در حالي كه نشانه‌هاي بسياري درباره اختلاف ميان رياض و آنكارا وجود دارد اما برخي از منابع گفته‌اند كه ملك سلمان و ييلدريم درباره پيوندهاي تاريخي و مذهبي تركيه و عربستان سعودي با هم گفت‌وگو كرده‌اند. نخست‌وزير تركيه همچنين در مدت زمان حضور در رياض با محمد بن سلمان، وليعهد نيز ديدار كرد. سفر ييلدريم به عربستان سعودي در حالي صورت گرفت كه رابطه ميان امارات متحده عربي با تركيه هر روز وارد فاز جديدي از تنش هرچند لفظي مي‌شود و روز گذشته نيز همزمان با حضور نخست‌وزير تركيه در رياض خبري به نقل از «انور قرقاش» وزير مشاور در امور خارجه امارات منتشر شد مبني بر اينكه تهران يا آنكارا نمي‌توانند جهان عرب را به تنهايي رهبري كنند. به گزارش فارس، قرقاش در صفحه توييتر خود نوشت: نظام عربي در تنگناست و راه‌حل آن نيز انسجام، اتحاد و همكاري در برابر زياده‌خواهي‌هاي منطقه‌اي طرف‌هاي مختلف در آن است؛ ديدگاه فرقه‌گرا و حزبي هرگز جايگزين پسنديده‌اي نيست و جهان عرب را هرگز تهران و آنكارا رهبري نخواهند كرد بلكه پايتخت‌هاي عربي به صورت جمعي آن را هدايت خواهند كرد.
اخيرا در پي اقدام عبدالله بن زايد آل‌نهيان، وزير خارجه امارات در بازنشر توييتي عليه تركيه و رييس‌جمهور آن در روابط امارات و تركيه تنش ايجاد شده است تا جايي كه سران دو كشور عليه هم موضع گرفتند. توييتي كه وزير خارجه امارات آن را باز نشر كرده بود، مدعي شده بود كه فخرالدين پاشا اموال اهالي مدينه را سرقت كرده و آنها را با قطارهايي به شام (دمشق) و استانبول منتقل كرده است. در بخشي از اين توييت نيز آمده بود اين افراد اجداد اردوغان هستند و سابقه رفتار آنها با مسلمانان و عرب‌ها را نشان مي‌دهد. اردوغان بلافاصله در سخناني خطاب به بن زايد وي را به دليل بازنشر اين توييت مورد انتقاد قرار داد و نوشت اجداد من در آن زمان در حال دفاع از مدينه بودند، اجداد شما كجا بودند؟
چرا تنش در رابطه تركيه با امارات و عربستان سعودي؟
ميدل ايستاي در تحليلي درباره رابطه امارات، تركيه و عربستان سعودي مي‌نويسد: رابطه آنكارا هم با ابوظبي و هم با رياض به‌شدت متشنج شده است. پيوندهاي ديپلماتيك ميان اين كشورها زماني اندك اندك به تشنج كشيده شد كه تركيه در كنار خيرش‌هاي مردمي در جهان عرب كه از سال 2011 آغاز شده بود، قرار گرفت. آنكارا به صراحت حمايت خود را از اين تغييرات دموكراتيك در كشورهاي هدف خيزش‌هاي مردمي اعلام كرد و تا بدان‌جا در اين مسير حمايتي پيش رفت كه رابطه ديپلماتيك خود را با مصر زماني كه محمد مرسي، رييس‌جمهور وقت اين كشور در سايه كودتايي نظامي از كار بركنار شد قطع كرد. اين قطع رابطه در حالي صورت گرفت كه ابوظبي از اين كودتاي نظامي حمايت كرده بود. به دنبال اين اتفاق بود كه امارات متحده عربي سفير خود را از آنكارا فراخواند و اين پست به مدت سه سال خالي ماند تا اينكه در سال 2016 ميلادي در نهايت سفر جديدي از امارات راهي تركيه شد. پس از كودتاي جولاي 2016 در تركيه عليه دولت رجب طيب اردوغان، رابطه ابوظبي و آنكارا دوباره به تنش كشيده شد. مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه در آن مقطع زماني بارها و بارها برخي كشورهاي حاشيه خليج فارس را متهم به دخالت در كودتا و تامين مالي آن كرد. اتهامي كه بيش از همه ابوظبي را نشانه رفته بود. رابطه ميان آنكارا با ابوظبي و رياض در ماه ژوئن سال جاري نيز به دنبال موضع‌گيري ضد قطري عربستان سعودي به تنش كشيده شد. روزنامه حريت چاپ تركيه بارها اسنادي از دخالت قطر در طرح‌هاي ضدتركي را منتشر كرده بود و به عنوان نمونه در مطلبي تاكيد كرده بود كه وزير خارجه امارات در بيرون راندن محمد مرسي از اريكه قدرت در مصر نقش بسيار مهمي را ايفا كرده است. وي همچنين در متن ديگري ادعا كرده بود كه در جريان نشست محرمانه‌اي كه پيش از ناآرامي‌هاي پارك گزي ميان مقام‌هاي اماراتي و برخي چهره‌هاي ديگر منطقه برگزار شده بود بن زايد تاكيد كرده بود كه تنها هدف امارت از به راه انداختن اين ناآرامي‌ها اين است كه تركيه را به مصر ديگري بدل كند. همچنين برخي از منابع رسانه‌اي تركيه ادعا مي‌كنند كه وزير خارجه اين كشور به صراحت به آنها اعلام كرده كه دولت اسنادي در اختيار دارد دال بر اينكه برخي كشورهاي خاورميانه‌اي بيش از 3 ميليارد دلار در كودتاي جولاي 2016 تركيه سرمايه‌گذاري كرده بودند.
با اين وجود به نظر مي‌رسد كه آنچه بيش از همه امارات و عربستان سعودي را در چندهفته اخير به سمت تنش با تركيه برده است موضعي است كه رجب طيب اردوغان عليه تصميم ترامپ درباره قدس اتخاذ كرده است. زماني كه برخي از رسانه‌هاي امريكايي ادعا كردند كه دولت ترامپ خود را براي اعلام پايتختي قدس به اسم اسراييل آماده مي‌كند اردوغان در سخناني رييس‌جمهور امريكا را مستقيما مخاطب قرار داد و تاكيد كرد كه قدس خط قرمز مسلمانان است. البته وزير اطلاعات اسراييل نيز به سرعت پاسخ اردوغان را داد و تاكيد كرد كه ما از رييس‌جمهور تركيه دستور نمي‌گيريم و تهديدهاي او را هم نمي‌پذيريم. اين مقام اسراييلي همان فردي بود كه در مصاحبه‌اي با يك روزنامه سعودي از محمد بن سلمان براي سفر به تل‌آويو دعوت كرده بود. همزمان در بسياري از رسانه‌هاي بين‌المللي نيز اين خبر منتشر شده بود كه جرد كوشنر داماد و مشاور ترامپ به همراه محمد بن سلمان طرحي را براي سرنوشت قدس در واشنگتن تهيه و تنظيم كرده‌اند.
در حالي كه جهان اسلام سرگرم برگزاري نشست سازمان همكاري‌هاي اسلامي بود هم عربستان سعودي و هم امارات در هياهوهاي رسانه‌اي تلاش مي‌كردند اين موضع را دنبال كنند كه مساله قدس يك مساله فرعي است. اين عبارت را وزير خارجه بحرين به صراحت به كار برد و تنها چندروز پس از آنكه ترامپ قدس را به اسراييل حبه كرد هياتي ديپلماتيك را براي مذاكرات صلح با اسراييلي‌ها راهي تل‌آويو كرد. به نظر مي‌رسد كه مساله قدس و موضع‌گيري درباره آن براي بسياري از چهره‌هاي سياسي و مذهبي سعودي سخت و شايد هم غيرممكن شده است و به همين دليل بود كه مفتي سعودي در خطبه‌هاي نماز جمعه اين كشور حتي يك بار هم به مساله قدس اشاره نكرد. درحالي كه امارات و عربستان سعودي تلاش مي‌كنند از مساله قدس با سرعت بيشتري فاصله بگيرند اما نتيجه نظرسنجي‌ها در جهان اسلام و عرب نشان مي‌دهد كه بر ميزان محبوبيت اردوغان افزوده شده است و اين در حالي است كه براي رياض و ابوظبي، آنكارا پس از تهران و دوحه در رتبه سوم دشمني با آنها ايستاده است.