احياي سياست خارجي دوحه

قطر ماجراجويي تازه‌اي براي نفوذ در آفريقا آغاز كرده است. امير قطر، تميم بن حمد آل ثاني، سفر خود را از سنگال آغاز كرد و بعد از آن به بوركينافاسو، گينه، غنا، ساحل عاج و مالي سفر كرد. ميدل ايستاي در تحليلي مي‌نويسد كه امير قطر در مسير گسترش روابط ديپلماتيك دوحه، پا جاي پاي بزرگان كشورهاي بزرگ عربي مي‌گذارد. نبيل النصري در ميدل‌ايستاي مي‌نويسد: «كشورهاي عربي در آفريقا ايفاي نقش نداشتند. تاكنون عربستان، مراكش و ليبي تحت حكومت قذافي بودند كه به عنوان كشورهاي عربي، روابط گسترده‌اي با كشورهاي آفريقايي ايجاد كرده‌بودند. حالا قطر قصد دارد، حضور خود را در آفريقا نسبت به گذشته افزايش دهد. » روابط قطر با كشورهاي آفريقايي، از زمان حمد بن خليفه، پدر امير كنوني قطر آغاز شد و اكنون پسرش قصد دارد اين روابط را گسترش بدهد. طي سال‌هاي حكومت شيخ حمد بن خليفه، بيشترين تلاش‌هاي قطر در آفريقا به عنوان ميانجي صلح در كشورهاي جنگ‌زده منطقه اتفاق افتاد. قطري‌ها در جنگ ميان اريتره و جيبوتي نقش ميانجي صلح را بازي كردند و در فرآيند توافق صلح دارفور، پس از آغاز جنگ داخلي سودان مشاركت داشتند.

پاسخ به محاصره‌كنندگان
سفر تميم بن حمد، با يك غافل‌گيري شروع شد كه از عمق رقابت دوحه با رياض خبر مي‌دهد. داكار، پايتخت سنگال، اولين ميزبان امير قطر بود. اين سفر از آن جهت اهميت داشت كه بعد از بحران ديپلماتيك قطر در خرداد ماه سال جاري، سنگال جزو كشورهايي بود كه به تاسي از عربستان سعودي، امارات متحده عربي، بحرين و مصر، روابط خود را با قطر قطع كرده‌بود. اواسط تابستان اما سنگال در تصميم خود براي دنباله‌روي از رياض در قطع روابط با قطر تجديد نظر كرده بود و سفير خود را مجددا به دوحه اعزام كرد. اما سفر هفته گذشته امير قطر به داكار، نوعي خودنمايي در به شكست كشاندن محاصره سياسي و اقتصادي قطر تحت رهبري عربستان سعودي تفسير مي‌شد.
براي دوحه دست‌كم 3 ماه وقت لازم بود تا از بهت قطع روابط و محاصره اقتصادي همسايگان عربش در خليج فارس خارج شود. امير قطر، تميم بن حمد آل ثاني، هفته جاري را به سفرهاي ديپلماتيك در غرب آفريقا گذراند تا به محاصره‌كنندگان عربش نشان بدهد، با وجود محاصره و قطع روابط ديپلماتيك، كشورش به تنهايي توان ايجاد يك رابطه سياسي خارجي مستقل را با كشورهاي مختلف جهان دارد. درست 100 روز بعد از آغاز بحران ديپلماتيك در خليج فارس بود كه امير قطر از زير سايه قطع روابط خارج شد و شخصا براي بازسازي سياست خارجي كشورش دست به كار شد. شيخ تميم ابتداي مهرماه سال جاري، اولين سفر خارجي‌اش بعد از بحران ديپلماتيك خليج فارس را از آنكارا، پايتخت نزديك‌ترين متحدش شروع كرد؛ سفري كه بعد از برلين و پاريس ادامه پيدا كرد و نهايتا به شركت در نشست سران مجمع عمومي سازمان ملل ختم شد. بعد از تور اروپايي، امير قطر به يك تور آسيايي هم رفت و يك ماه بعد به سنگاپور، اندونزي و مالزي سفر كرد.
قطر در كنار روابط سياسي و تلاش براي ميانجي‌گري در حوزه صلح در آفريقا، از يك دهه پيش در حال توسعه حضور اقتصادي و سرمايه‌گذاري در كشورهاي آفريقايي است. به نوشته ميدل ايستاي، قطر با در اختيار داشتن ذخير ارزي كلان 300 ميليارد دلاري در صندوقي كه با نام «مديريت سرمايه‌گذاري قطر QIA» ايجاد شده است، قصد دارد از زمين‌هاي حاصلخيز آفريقايي براي سرمايه‌گذاري در حوزه كشاورزي استفاده كند تا از اين طريق بتواند ضعف خود در خودكفايي مواد غذايي را جبران كند. وابستگي شديد قطر به واردات مواد غذايي از خارج، يكي از انگيزه‌هايي بود كه چهار كشور محاصره‌كننده عربي دوحه تصور مي‌كردند باعث به زانو افتادن فوري دوحه خواهد شد. «مديريت سرمايه‌گذاري قطر QIA» در عين حال روي صنعت گردشگري در برخي كشورهاي آفريقايي هم سرمايه‌گذاري مي‌كند. تا پيش از سفر اخير تميم بن حمد، كشورهايي مانند اتيوپي و كنيا، قراردادهايي با قطر در اين زمينه امضا كرده‌ بودند و خطوط هوايي قطر نيز طي ماه‌هاي گذشته پروازهاي مستمري را به نقاط مختلف قاره آفريقا آغاز كرده است.

ترميم چهره قطر
به نوشته ميدل‌ايستاي، آفريقا ديگر منطقه‌اي محكوم به فقر و به حاشيه رانده‌شدن محسوب نمي‌شود. فرصت‌هاي بسياري براي توسعه در آفريقا وجود دارد و بسياري از تحليل‌گران معتقدند كه قاره آفريقا مي‌تواند بهشت جديد روي زمين باشد. تركيب جمعيتي و نرخ رشد اقتصادي در كشورهايي مانند نيجريه و اتيوپي، آنها را به گزينه‌هايي براي تبديل شدن به كشورهاي قدرتمندي در آينده تبديل مي‌كند. قطر هر اندازه هم دير، اما عاقبت در جست‌وجوي يافتن پشتيباني استراتژيك براي اعتبار بخشيدن به تصوير خودش به عنوان يك كشور موثر و متعهد در مبارزه با تامين مالي تروريسم است. به همين جهت هم هست كه امير قطر در مالي، اعلام كرد مايل است قرارداد همكاري‌هاي امنيتي و اطلاعاتي با اين كشور امضا كند و تجهيزات اطلاعاتي و نظامي و كمك‌هاي مالي مورد نياز دولت مالي را براي مبارزه با سازمان‌هاي تندروي تروريستي، تامين كند. چنين قراردادي از اين جهت اهميت دارد كه برخي از رسانه‌هاي اروپايي و امريكايي، دولت قطر را به عنوان يك تامين‌كننده و پشتيبان گروه‌هاي تندرو و افراطي معرفي مي‌كنند. تلاش قطر براي مبارزه با گروه‌هاي تندرو در كشورهاي آفريقايي مي‌تواند ضمن اينكه تصوير قطر را در رسانه‌هاي غربي بهبود ببخشد، بلكه پاسخي به ادعاي كشورهاي عربي محاصره‌كننده خواهدبود كه قطر را به حمايت از تروريسم متهم كرده‌اند.