ميثم مقدم
انديشكده‌اي چيني با نام «آكادمي مهندسي» تحت نظارت وزارت صنعت و فناوري اطلاعات چين در سال ۲۰۱۳ استراتژي صنعتي جديدي را براي اين كشور طراحي كرد؛ طرحي كه در مه ۲۰۱۵ به طور رسمي از آن رونمايي شد. مقامات و مسوولان سياسي در اين كشور طرح تاييد شده را به عنوان راهكاري براي تقابل و غلبه بر فناوري‌هاي روز جهان معرفي مي‌كنند. اين استراتژي با آنكه هنوز با اندكي پروپاگانداي رسانه‌اي دنبال مي‌شود، همچنان بخش‌هاي مبهم و نامشخصي دارد؛ از آن جمله مي‌توان به عبور از سد آهنين موجود در چين اشاره كرد؛ ساختار پيچيده و بروكراتيك حزب كمونيست. اكنون سه سال بعد از رونمايي رسمي از برنامه «ساخت چين ۲۰۲۵»، به نظر مي‌رسد اين برنامه به جاي آنكه موجب ارتقاي اقتصاد جهاني شود با توجه به اختلافات ميان پكن- واشنگتن، به تهديدي اصلي براي اقتصاد جهاني تبديل شده است.
«ساخت چين ۲۰۲۵» طرح بزرگي است كه بنا دارد چين را از كشوري با اقتصاد كارگري، به كشوري مبتني بر اقتصاد متمركز بر فناوري تبديل كند. پيش از اين مردم جهان چين را به عنوان سازنده اسباب‌بازي و توليد‌كننده لباس مي‌شناختند و اكنون دست‌اندركاران و اداره‌كنندگان يكي از بزرگ‌ترين اقتصادهاي دنيا در تلاشند اقتصاد كشور را به اقتصاد فناوري محور با تمركز بر فعاليت‌هاي رباتيك تبديل كنند. صنايع رباتيك، وسايل حمل‌و‌نقل نسل جديد، پروژه‌هاي هوافضا، تجهيزات راه‌آهن پيشرفته، تجهيزات برق و انرژي‌هاي جايگزين از جمله زمينه‌هاي مدنظر در برنامه ۲۰۲۵ چين است. هوش مصنوعي نيز در اين برنامه جايگاه ويژه‌اي خواهد داشت كه از سال ۲۰۱۷ محل توجه قرار گرفته است.
در اين ميان، ايالات متحده امريكا به عنوان رقيب اصلي چين شناخته مي‌شود. دولت دونالد ترامپ، پكن را متهم مي‌كند كه قصد دارد گوي فناوري را از امريكا بربايد. در همين راستا، ترامپ تصميم گرفت تعرفه واردات كالاهاي چيني به خاك امريكا را افزايش دهد؛ برنامه‌اي كه هدف اصلي آن جلوگيري از تداوم اجراي استراتژي ۲۰۲۵ بود.
آندرو پوليك، از بنيانگذاران شركت «تريويوم» كه شركتي تحقيقاتي در چين است، اعتقاد دارد: «چين در مسير دستيابي به اهدافي حركت مي‌كند كه ايالات متحده قصد دارد آن را متوقف كند. رقابت از اين نقطه آغاز مي‌شود». البته علاوه بر رقابت، جنگ تجاري نيز از همين نقطه شروع شده است.
هدف چيست؟
در اين طرح، قرار است ميلياردها دلار به ۱۰ صنعت اصلي چين اختصاص داده شود تا با استفاده از منابع مالي جديد، طرح تحول صنايع اصلي چين كليد زده شود؛ از توليد مواد بيولوژيكي و دارويي گرفته تا صنايع مرتبط با هوافضا و توليد دستگاه‌هاي مخابراتي. اين در حالي است كه حدود ۷۰ درصد مواد مورد نياز براي اين صنايع، در يك دهه گذشته در داخل كشور ساخته شده‌اند. از سوي ديگر، جزييات سند جداگانه‌اي نشان مي‌دهد پكن در حال برنامه‌ريزي است تا در سال ۲۰۳۰ به قدرت اول جهاني در زمينه هوش مصنوعي تبديل شود.
چيني‌ها براي رسيدن به «ساخت چين ۲۰۲۵»، از طرح مشابهي كه آلماني‌ها با نام «صنعت ۴.۰» دنبال مي‌كردند، الهام گرفته‌اند. اين طرح اتوماسيون كارآمدتري براي توليدات كارخانه‌اي در آلمان به وجود آورد و موجب هوشمندسازي فضاي توليدي و صنعتي در اين كشور شد. آلماني‌ها براي راه‌اندازي روش‌هاي جديد توليدي، چاره‌اي جز نوسازي نداشتند؛ چرا كه ميانگين سن در آلمان رو به افزايش است و نيروي كار لازم در سال‌هاي آينده براي كار در كارخانه‌ها وجود نخواهد داشت.
اشلي كيان وان، اقتصاددان چيني درباره طرح ساخت چين ۲۰۲۵ به نشريه بلومبرگ گفت: «در آينده نيروي كار كاهش پيدا خواهد كرد و اين به مشكلي بزرگ براي چين آينده تبديل مي‌شود». بنابراين از آنجا كه چيني‌ها با معضلاتي مشابه آلماني‌ها دست به گريبان بودند، طرحي صنعتي و مشابه مي‌توانست چالش‌هاي آينده را براي اژدهاي زرد آسيا برطرف كند.
چرا چين به اين برنامه علاقه‌مند است؟
از زماني كه رييس‌جمهور كندي در ايالات متحده وعده داد انسان را به كره ماه مي‌فرستد تا امروز، بيش از ۳۰ ميليون نفر از گرسنگي در چين جان باخته‌اند. مائو، بنيانگذار جمهوري خلق چين براي يك دهه دانشگاه‌هاي كشور را تعطيل كرد. اين تعطيلي همزمان با دوره‌اي بود كه محققان و پژوهشگران در «سيليكون‌ولي» امريكا به رازهاي فناوري دست پيدا كرده بودند. آنها اينترنت را كشف كردند. چيني‌ها به سرعت به عقب‌ماندگي خود پي بردند.
در همين راستا، چيني‌ها در سال‌هاي اخير در تلاشند عقب‌ماندگي‌هاي خود را جبران كنند. اولين گلوله براي جبران كاستي‌ها، چندي پيش خودروي Fuxing با سرعت ۲۴۸ مايل در ساعت رونمايي شد و مهندسان چيني نيز نخستين هواپيماي توليد داخل را ساختند تا باند فرودگاه‌هاي پكن از اين بعد در اشغال هواپيماهاي داخلي باشد نه آنكه صفي از بويينگ‌ها و ايرباس‌ها باندها را پر كند.
چيني‌ها براي توسعه برنامه‌هاي خود شركت‌هاي خارجي را نيز در برنامه‌هاي بلندپروازانه دخالت مي‌دهند؛ اما در اين راستا، ايالات متحده مدام در مسير مانع‌تراشي براي برنامه چين اقدام مي‌كند. ازجمله اين برنامه‌ها مي‌توان به وضع تعرفه‌هاي جديد براي كالاهاي چيني اشاره كرد. در همين راستا، سخنگوي وزارت امور خارجه چين به رسانه‌ها گفت: همه مي‌دانيم ايالات متحده چه قصد و برنامه‌اي در قبال برنامه‌هاي چين خواهد داشت.
چرا اين برنامه براي امريكا مهم است؟
از زماني كه دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهوري ايالات متحده به كاخ سفيد رفت، درباره خطرات پيشرفت و توسعه چين سخنراني كرده است. ترامپ از ابتداي دوره رياستش، درباره گسترش و پيشرفت اقتصاد چين به شركت‌ها و صنايع امريكايي هشدار داده است.
دست‌اندركاران اقتصاد امريكا همزمان با اين اظهارات ترامپ، در هراسند كه در آينده توان رقابت با شركت‌هاي چيني را از دست بدهند و عرصه را به رقيب واگذار كنند. آنها همچنين نگران اين هستند كه يارانه‌هاي سنگين دولت چين براي صنايع اين كشور، منجر به كاهش شديد قيمت كالا در جهان شود؛ موضوعي كه در نهايت آسيب‌هايي جدي به اقتصاد امريكا خواهد زد.
رابرت لايتيزر، نماينده تجارت امريكا، در نشست ماه مارس با سناتورهاي كشورش درباره برنامه‌هاي توسعه فناوري چين تا سال ۲۰۲۵ گفت: «آنها قصد دارند ميلياردها دلار صرف اين برنامه كنند تا از طريق توسعه فناوري دنيا را تحت‌تأثير قرار دهند.»
آرتور كروبر، مديرعامل شركتي كه در ارتباط با برنامه‌هاي چين تحقيق مي‌كند، معتقد است در ايالات متحده امريكا اجماعي وجود دارد كه بر اين اعتقاد است كه واشنگتن و پكن در رقابت با يكديگرند و بر اساس آن تلاش مي‌كنند رهبري دنياي فناوري را بر عهده بگيرند. به باور كروبر، «جنگ اقتصادي» پاسخي به شرايط موجود است.
آيا ترامپ شرايط را درست مديريت مي‌كند؟
شي جين پينگ، رييس‌جمهوري چين به‌تازگي در ديدار با سرمايه‌گذاران كشورش گفته است اين كشور دنبال توسعه بازارهاي جهاني است. چين در تلاش است به نيازهاي خارجي در بخش صنعت پايان بخشد؛ به عنوان مثال، چيني‌ها تلاش مي‌كنند جايگزيني محلي براي كمپاني‌اي مانند جنرال موتورز بيابند.
ديويد دالر، عضو ارشد موسسه بروكينگز و مقام سابق وزارت خزانه‌داري ايالات متحده در چين گفت: مشكل اين است كه برنامه‌هاي كاربردي فناوري چين شامل «برنامه‌هايي براي استفاده از ابزارهايي مانند اعتبارات تحت پوشش يارانه و محدوديت دسترسي به بازار است»؛ بنابراين براي امريكا منطقي است كه با اين سياست‌ها مخالفت كند.
از سوي ديگر سخنگوي وزارت امور خارجه چين، ايالات متحده را متهم مي‌كند كه با هر كشوري كه قصد توسعه فناوري داشته باشد، مقابله مي‌كند تا همچنان خود به عنوان رهبر و قدرت اصلي در جهان شناخته شود. از اين رو مذاكرات درباره برنامه «ساخت چين ۲۰۲۵» به سرانجام نمي‌رسد؛ چرا كه هيچ كدام از دو طرف حاضر به انعطاف و نرمش نيستند. در اين چارچوب برخي كارشناسان و صاحب‌نظران امريكايي معتقدند امريكا بايد دست از شكايت برداشته و در قالب سياست‌هاي صنعتي به تقابل به برنامه‌هاي چين بپردازد.
دونالد ترامپ در پي مذاكرات اقتصادي با چين از مقام‌هاي اين كشور خواسته بود براي برخورداري از چتر حمايتي امريكا، بايد طرح بلندپروازانه ۲۰۲۵ را رها كنند. ترامپ همچنين با وضع تعرفه 50 ميليارد دلاري بر كالاهاي چيني قصد داشت مانع از چيزي شود كه آن را زياده‌خواهي چيني‌ها خوانده بود.
٢٠ شركت اول فناوري جهان در سال ٢٠١٨ يا چيني است يا امريكايي!
ارزش كل اين شركت‌ها ٥/٩ تريليون دلار اعلام شده است. ٧ شركت اول دنيا (اپل، الفباي، آمازون و مايكروسافت و همچنين دو شركت بزرگ چيني علي‌بابا و تنسنت) ٨١ درصد از ارزش كل اين ليست را دارند. اين نشان مي‌دهد، رقابت در شركت‌هاي فعال در بخش تكنولوژي و فناوري جهان بسيار سخت و پيچيده است.
در سال ٢٠١٣ كشورهاي ژاپن، روسيه و كره‌جنوبي نيز در اين ليست بودند.