آويده علم‌جميلي
هفته گذشته ترامپ در توييتر خود از افزايش تعرفه‌هاي 10 درصدي 200 ميليارد دلار كالاي چيني به 25 درصد از روز جمعه خبر داد. قرار است بيش از 320 ميليارد دلار كالاي وارداتي چيني مشمول تعرفه‌هاي تجاري شود. جنگ تعرفه‌ها علاوه بر اينكه رشد اقتصادي كشورها را تحت تاثير قرار مي‌دهد بر قيمت نفت و طلا نيز اثرگذار خواهد بود. روز جمعه و در پي اجرايي شدن افزايش تعرفه‌ها، قيمت نفت رشد كرد و قيمت طلا در بازارهاي جهاني نيز افزايشي دو دهم درصدي را تجربه كرد. جنگ تجاري دو ابرقدرت اقتصادي به طور قطع ساير كشورها را نيز تحت تاثير قرار مي‌دهد. توليد ناخالص داخلي امريكا در سال 2018 حدود 20.4 تريليون دلار است و حجم اقتصاد امريكا به اندازه توليد ناخالص كشورهاي انگليس، ژاپن، فرانسه، هند، آلمان و ايتالياست. در حالي كه حجم اقتصاد چين نيز 14 تريليون دلار است. طبق پيش‌بيني بانك جهاني، چين تا سال 2021 به جايگاه اقتصاد اول دنيا مي‌رسد از اين رو اگر نتواند با بزرگ‌ترين شريك تجاري‌اش، امريكا به توافق تجاري مطلوبي برسد، نمي‌تواند به رشد اقتصادي 6.6 درصدي در سال 2019 برسد.
جنگ تجاري براي افزايش اشتغال
جنگ تجاري ابزار خاص خود را دارد؛ تعرفه و ماليات. اين جنگ از زماني آغاز شد كه امريكا بيشتر از اينكه كالا صادر كند، وارد كرد از اين رو كسري تجاري به ميزان ۳۷۵ ميليارد دلاري امريكا با چين است. درحالي كه امريكا در سال ۲۰۱۷ ميلادي ۱۳۰ ميليارد دلار كالا به چين صادر كرده است در همين مدت ۵۰۶ ميليارد دلار كالا از چين وارد كرده است. اما اين كسري تجاري امر غيرطبيعي نيست چراكه چين بزرگ‌ترين شريك تجاري امريكاست. از سويي ديگر هزينه‌هاي توليد در چين كمتر از امريكاست به همين دليل بسياري از شركت‌هاي بزرگ امريكايي براي كاهش هزينه‌هاي توليد، كالاها را در چين توليد و به امريكا وارد مي‌كردند.
جنگ تجاري تقريبا بر تمام بازارهاي دنيا تاثير منفي گذاشته و بسياري از كشورها را نگران كاهش رشد اقتصادي كرده است. اين مناقشه از زمان ورود ترامپ به كاخ سفيد آغاز شده و در يك سال گذشته شدت گرفته است. چراكه ترامپ معتقد است، كسري تجاري بالاي امريكا مانع بسيار مهم براي تحقق اشتغال است و تا زماني كه چين رفتار ناعادلانه در تجارت خارجي را ادامه دهد و بدون توجه به مالكيت معنوي به توليد كالاها ادامه دهد، جنگ ادامه مي‌يابد. هر چند چين نيز اين اقدام را با افزايش تعرفه بر محصولات كشاورزي وارداتي از امريكا پاسخ داده اما به نظر مي‌رسد، ابعاد تازه‌اي به جنگ تجاري افزوده شده است.
تقابل يا همكاري با امريكا؟
در سال 2018 و با شدت گرفتن جنگ تجاري نرخ رشد اقتصادي چين به پايين‌ترين حد خود از سال 1990 رسيده بود. اين امر مي‌تواند پيش‌بيني جايگاهش در 2021 را به خطر اندازد از اين رو آماده است تا بتواند حداكثر توافق با امريكا را داشته باشد چراكه به خوبي مي‌داند، ادامه اين جنگ به زيان اقتصاد داخلي و ثبات اجتماعي و سياسي كشورش است. چين بزرگ‌ترين خريدار نفت از ايران است و در ميدان نفتي يادآوران نيز سرمايه‌گذاري 3 ميليون دلاري كرده است كه طبق قرارداد بايد روزانه 105 هزار بشكه نفت از ايران خريداري كند تا اين سرمايه‌گذاري تسويه شود. با اعمال تحريم‌هاي نفتي و عدم تمديد معافيت‌ها، چين در دوراهي بزرگي قرار دارد، راه اول، چشم‌پوشي از بازگشت سرمايه‌گذاري‌اش در ميدان نفتي ايران و يافتن فروشنده نفت ديگري است كه در اين صورت مي‌تواند به امضاي توافق تجاري با امريكا نزديك شود و حسن نيت خود را نيز ثابت كند. راه دوم، ادامه خريد از ايران است. با توجه به تهديد ايران براي خروج از برجام، اروپايي‌ها از چين درخواست كرده‌اند كه براي تامين منافع اقتصادي ايران به خريد نفت ادامه دهد. اين امر به منزله پشت كردن به بزرگ‌ترين شريك تجاري‌اش است كه البته بدون پاسخ نخواهد ماند و با اقدامات متقابل امريكايي‌ها مانند افزايش تعرفه‌ها همراه خواهد بود؛ اتفاقي كه تاكنون و بعد از گذشت 11 دور مذاكره همچنان رخ مي‌دهد.
نفت، ابزار اعمال قدرت و نفوذ
طبق پيش‌بيني مركز اطلاعات انرژي، امريكا تا پايان سال 2019 توليد نفت خود را به ميزان 13 ميليون بشكه در روز مي‌رساند و به بزرگ‌ترين توليد‌كننده نفت در جهان تبديل مي‌شود. حذف نفت ايران از بازار، امريكا را مي‌تواند به تنهايي به قيمت‌گذار تبديل كند و نفت خود را به هر قيمتي به خريداران بفروشد.
چين بزرگ‌ترين خريدار نفت ايران است. از طرف ديگر اين كشور در جنگ با بزرگ‌ترين و مهم‌ترين شريك تجاري‌اش است كه در روزهاي اخير نيز ابعاد تازه‌اي به خود گرفته است. چين مي‌داند تا زماني كه توافق تجاري صورت نگيرد، خطر افزايش تعرفه‌ها وجود دارد.
از سوي ديگر، ايفاي نقش اولي امريكا در بازار نفت در غياب ايران، گزاره‌اي است كه جنگ تجاري را وارد فاز تازه‌اي مي‌كند. آينده قيمت نفت در شرايط فعلي بسيار پيچيده‌تر خواهد بود. چراكه ممكن است كاهش خريد نفت از ايران به بازيگر اصلي شدن امريكا در اين بازار منجر شود كه اين اقدام چين را بيش از پيش در معرض محدوديت‌هاي مختلف قرار مي‌دهد.
نفت، نقطه فشار بر جهان
روز جمعه، قيمت‌هاي نفت با آغاز افزايش تعرفه‌هاي واردات چين، كه تنش‌هاي تجاري بين دو اقتصاد بزرگ جهان را بالا نگه مي‌دارد، رشد كرد. رويترز در گزارش خود قيمت پيش‌خريد هر بشكه نفت خام نيمه‌سنگين تگزاس غرب امريكا را با 35 سنت افزايش، 62.05 دلار اعلام كرد. هر چند كه براي مدتي اين شاخص نفتي تا 62.5 دلار نيز معامله شد. قيمت پيش‌خريد هر بشكه نفت خام برنت درياي شمال هم در معاملات روز جمعه تا ۷۱.۲۳ دلار بالا رفته بود.
هر چند كه علل افزايش قيمت‌ها، كاهش عرضه از تحريم‌هاي امريكا بر ضد ايران و ونزوئلا، تداوم كاهش اوپك عنوان شده اما نبايد از اين مهم گذشت كه رشد تنش تجاري بين دو كشوري كه بزرگ‌ترين مصرف‌كننده‌هاي سوخت در جهان هستند، آينده رشد اقتصادي را با ترديد مواجه كند به همين دليل تقاضاي نفت به عنوان مهم‌ترين منبع مورد نياز كشورهاي توسعه يافته را با ترديد همراه كرده است.
افزايش قيمت نفت يكي از تبعات جنگ تجاري ميان چين و امريكاست. كاهش ميزان فعاليت حفاران امريكايي از ديگر تبعات افزايش جنگ تجاري است. با توجه به اطلاعات ارايه شده از شركت خدمات نفتي بيكر هيوز، دكل‌هاي حفاري فعال امريكايي در هفته گذشته به 805 عدد كاهش يافت كه سومين كاهش متوالي در 4 هفته گذشته به شمار مي‌رود. كاهش فعاليت دكل‌هاي حفاري به دليل نبود صرفه اقتصادي براي توليد نفت است. از سوي ديگر چندين شركت حفاري در ماه‌هاي گذشته اعلام كردند كه قصد دارند در سال 2019 تجهيزات نفتي خود را متوقف كنند زيرا قيمت‌هاي نفت صرفه كار كردن دكل‌ها را از بين برده است. كاهش دكل‌هاي حفاري، چشم‌انداز عرضه نفت در امريكا را پيچيده كرده كه اين شايد نقطه قوتي براي افزايش قيمت نفت باشد. هر چند تبعات افزايش قيمت نفت گريبان بسياري از كشورها از جمله امريكا را مي‌گيرد. از شروع فاز جديد جنگ تجاري و اعمال تحريم‌ها قيمت بنزين در ايالات متحده 26 درصد افزايش يافته است. افزايش قيمت بنزين يكي از عوامل بازدارنده براي رشد اقتصادي كشورهاست.
تبعات جنگ تجاري نه تنها بازار نفت بلكه بازار طلا را نيز تحت تاثير قرار داد. بهاي جهاني طلا در روز جمعه كه اجرايي شدن افزايش تعرفه‌ها اعلام شد، روندي صعودي داشت. هر چند افزايش بهاي طلا از روزي كه ترامپ در توييت خود بر افزايش تعرفه‌ها تاكيد كرد، روندي افزايشي داشت. طبق گزارش‌هاي رويترز روز گذشته بهاي جهاني هر اونس طلا با 2 دهم درصد افزايش به هزار و 286 دلار و 40 سنت رسيد.
تاثير بر اقتصاد امريكا
از وضع تعرفه‌هاي بيشتر، تنها چيني‌ها نيستند كه متضرر مي‌شوند بلكه امريكا نيز خسارت‌هايي مي‌بيند. موسسه تكس فانديشن در گزارشي به بررسي عواقب تعرفه‌هاي تجاري بر اقتصاد امريكا پرداخت. در خلاصه اين گزارش آمده كه اگر اين جنگ ادامه يابد براي شهروندان امريكايي گران تمام مي‌شود چراكه بار مالياتي را بر دوش مصرف‌كنندگان مي‌اندازد و تبعات آن به ويژه براي طبقه‌هاي درآمدي پايين و متوسط سنگين‌تر خواهد بود. تعرفه‌ها مي‌توانند منجر به افزايش قيمت مواد اوليه مورد نياز توليد محصولات شود و اين به معناي گران‌تر شدن كالاها خواهد بود.
اين موسسه پيش‌بيني كرده است در صورت عملي شدن تهديدات ترامپ و در حالت خوش‌بينانه، حجم توليدات ناخالص داخلي امريكا در بلندمدت ۰.۱۲ درصد كاهش يابد كه رقمي معادل ۳۰.۴ ميليارد دلار خواهد بود. جنگ تجاري همچنين منجر به از بين رفتن ۹۴ هزار و ۳۰۰ شغل تمام‌وقت و كاهش ۰.۳ درصدي درآمد شهروندان امريكايي پس از كسر ماليات خواهد شد.
در سناريوي بدبينانه، جنگ تجاري منجر به كاهش ۰.۳۸ درصدي توليدات ناخالص داخلي و نابودي ۲۹۲ هزار شغل تمام وقت خواهد شد ضمن آنكه درآمدهاي پس از كسر ماليات نيز به ميزان ۰.۹۲ درصد كمتر خواهد شد.