گروه اقتصادي
پس از حدود يك هفته، از عصر روز شنبه (دوم آذر) بازگشت دسترسي به اينترنت جهاني در ايران آغاز شد و آغاز بازگشت اينترنت خط‌هاي تلفن همراه، دسترسي به شبكه‌هاي جهاني در حال بازگشت به عرصه عادي است. هر چند در روزهاي گذشته بسياري از صاحب‌نظران سياسي و اقتصادي از زيان‌هاي قطعي يك هفته‌اي اينترنت گفتند اما فعالان اقتصادي يك سوال مهم را مطرح مي‌كنند: آيا قطعي اينترنت اثرات بلندمدت نيز خواهد داشت؟
محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات روز گذشته در پيام تصويري خطاب به مردم ايران گفت: پيگيري‌هاي زيادي داشتيم تا با رفع محدوديت، اينترنت را به زندگي مردم برگردانيم. شخصا از ساعت اول محدوديت، پيگيري‌ها را انجام دادم و از پنجشنبه گذشته شركت‌ها، دانشگاه‌ها، ادارات و دفاتر خدمات عمومي به اينترنت متصل شدند، شنبه اينترنت ثابت خانگي برقرار شد و اين پيگيري‌ها در تعامل مستمر با مراجع امنيتي ادامه دارد. برخي خسارات جبران‌ناپذير است؛ به نوبه خود تلاش مي‌كنيم آن را جبران كنيم.
وزير ارتباطات روز جمعه نيز گفته بود كه اين وزارتخانه پيگيري‌هاي خود را براي برآورد خسارات وارد شده به اقتصاد ايران پس از قطع شدن اينترنت را آغاز كرده و تلاش مي‌كند پس از جمع‌بندي مطالب و گزارش‌ها، شرايطي را براي جبران اين خسارات آغاز كند. صحبت‌هاي روزهاي گذشته جهرمي نشان مي‌دهد كه او و وزارتخانه‌اش مسوول قطعي اينترنت نبوده و موضوعات امنيتي و نهادهاي بالادستي مانند شوراي امنيت كشور در اين زمينه تصميم‌گيري كرده‌اند.
همان‌طور كه از قبل نيز قابل پيش‌بيني بود، برخي حوزه‌هاي كاري در نبود نت، عملا امكان تداوم فعاليت نداشتند و همين مساله براي‌شان خسارت‌هايي را به وجود آورد. از آژانس‌هاي مسافرتي و دفاتر گردشگري كه به دليل نبود دسترسي، امكان ارايه خدمات به گردشگران خارجي را نداشتند تا صرافي‌ها كه به دليل مسدود بودن راه‌هاي ارتباطي، فعاليت‌هاي‌شان متوقف شد گرفته تا واحدهاي دانشگاهي، اساتيد و دانشجوياني كه امكان پيگيري طرح‌هاي‌شان وجود نداشت، تنها تعدادي از حوزه‌هايي بودند كه به دليل قطعي دسترسي به اينترنت مجبور شدند براي يك هفته دست روي دست بگذارند.در كنار استارت‌آپ‌هايي كه مبناي فعاليت‌شان فضاي مجازي است، در روزهاي گذشته بسياري از فعالان اقتصادي نيز اعلام كردند كه به دليل محدوديت در برقراري ارتباط عملا امكان صادرات و واردات نداشته‌اند. در فضايي كه تمام تعاملات تجاري از طريق ايميل يا پيام‌رسان‌هاي بين‌المللي انجام مي‌شود، نبود اينترنت عملا به معناي نبود ايران در فضاي تجارت بين‌الملل بود. در كنار آن بسياري از حوزه‌ها نيز مجبور شدند روش‌هاي كاري خود را از انتخاب‌هاي مدرن به سمت گزينه‌هاي سنتي حركت دهند. پيگيري‌ها از يكي از سايت‌هاي فروش بليت پروازهاي بين‌المللي نشان مي‌دهد كه اين شركت مجبور شده براي عمل به تعهدات خود بعضي هماهنگي‌ها را به شكل تلفني انجام دهد و با فرستادن بعضي از نيروهاي خود به كشورهاي اطراف، مديريت درخواست‌ها را از اين طريق انجام دهد.
ضعف زيرساخت‌هاي داخلي
موضوع مهم ديگري كه در روزهاي نبود اينترنت خود را نشان داد، ضعف برخي زيرساخت‌هاي داخلي و نياز جدي كشور به تقويت آنها بود. در زماني كه پيام‌رسان‌هاي بين‌المللي كار نمي‌كردند، بسياري از پيام‌رسان‌هاي داخلي توان جذب مخاطبان ميليوني اين شبكه‌هاي مجازي را نداشتند و برآوردهاي ابتدايي مشتركان نشان مي‌دهد كه حاضران در پيام‌رسان‌هاي داخلي نيز عموما از كيفيت خدمات دريافتي خود راضي نبوده‌اند. در كنار آن نياز به يك موتور جست‌وجوي قدرتمند ايراني كه بتواند جاي رقباي بزرگ خود را بگيرد نيز بيش از هر زمان ديگري احساس شد.
با وجود آنكه در هفته گذشته، بانك‌ها و تعدادي از شركت‌ها و سازمان‌هاي دولتي توانستند فعاليت خود در فضاي اينترنت داخلي تداوم بخشند اما آنچه در عمل رخ داد حاكي از آن بود كه ظرفيت‌هاي داخلي براي فعاليت بلندمدت نياز به تقويت جدي دارند. نبود موتورهاي جست‌وجو‌گر باعث شده بسياري از سايت‌ها كه با محوريت داخلي فعال بودند نيز عملا با ريزش جدي مخاطب مواجه شوند، زيرا در صورتي كه يك مشترك آدرس دقيق سايت ايراني مدنظر خود را دراختيار نداشت، موتور جست‌وجويي كه بتواند به سوالات او پاسخ دهد، وجود نداشت. گفت‌وگوي «اعتماد» با مدير يكي از استارت‌آپ‌هاي داخلي اين موضوع را تصديق مي‌كند.
او مي‌گويد: از نخستين روز اعلام تصميم براي محدوديت دسترسي در اينترنت، ميزان مراجعه به سايت و سپس انجام خريد بيش از 50درصد كاهش يافت و در ساعات بعد از آن، هر چه محدوديت دسترسي بيشتر شد، ميزان مراجعه نيز به شكل قابل‌توجهي كاهش يافت.
به گفته اين فعال اقتصادي، هر چند سايت‌هايي كه سابقه طولاني‌تري داشتند، توانستند بخشي از زيان‌ها را جبران كنند اما كسب و كارهاي كوچك‌تر كه منابعي محدود دراختيار دارند، بسيار زيان كردند و عملا در روزهاي قطعي، نتوانستند كار خود را ادامه دهند.
او تاكيد مي‌كند كه اين فضا، پيش از آنكه تاثير اقتصادي مستقيم و خسارت به بار آورد، مي‌تواند در فضاي بلندمدت مشكل‌آفرين شود، زيرا بسياري از سرمايه‌گذاران اين سوال را از خود مي‌پرسند كه در صورت تكرار اين تصميم و وقوع شرايطي مشابه چه بايد كرد؟ تاثير بلندمدت اين اتفاق مي‌تواند به كاهش جدي تقاضا براي ورود به اين عرصه، فرار سرمايه از كشور و حتي مسائل گسترده‌تر منجر شود.
معضل پيش‌بيني‌ناپذيري
جعفر محمدي، عضو سازمان نظام صنفي رايانه‌اي كشور در گفت‌وگو با «اعتماد»، پيش‌بيني‌ناپذيري آينده اينترنت در شرايط دشوار اقتصادي كشور را موضوع بسيار مهم و خطرناك براي آينده سرمايه‌گذاري در اين حوزه مي‌داند.
به گفته او، برآوردها نشان مي‌دهد كه در طول يك سال گذشته باتوجه به شرايط اقتصادي كشور و آغاز دوره جديدي از ركود تورمي، ميزان سرمايه‌گذاري در حوزه تجارت الكترونيك به شكل قابل‌توجهي كاهش يافته و عملا به مرز صفر رسيده است. در صورتي كه شوك‌هايي مانند قطعي اينترنت را نيز به اين روال اضافه كنيم، احتمالا مشكلات موجود براي جذب سرمايه‌گذاران جديد در اين حوزه افزايش خواهد يافت.
محمدي با بيان اينكه مقابله با شوك و پيش‌بيني شرايط، يكي از اصلي‌ترين مولفه‌هاي هر بنگاه اقتصادي به‌شمار مي‌رود، توضيح داد: موضوعي مانند قطعي اينترنت، يك مشكل دوجانبه براي فعالان در حوزه تجارت الكترونيك به وجود آورد. ازسويي آنها آمادگي چنين تصميمي را نداشتند و از سوي ديگر، در ساختار سازماني آنها، هزينه چنين اتفاقي پيش‌بيني نشده بود. وقتي يك مشكل غيرقابل پيش‌بيني باشد، بر فعاليت يك سازمان به شكل بلندمدت اثر مي‌گذارد و احتمال جذب سرمايه جديد را پايين مي‌آورد.
به گفته او در سازمان نظام صنفي رايانه‌اي كشور برنامه‌ريزي شده تا اين مشكلات از قبل رصد شوند و لااقل سرمايه‌گذاران جديد، برآوردي از تصميمي مانند قطعي اينترنت داشته باشند. هر چند نمي‌توان اثرات چنين تصميمي را مديريت كرد يا كاهش داد اما لااقل بنگاه‌ها بايد از قبل برآوردي در ساختار خود داشته باشند.
رحمت‌الله حافظي‌گل، كارشناس اقتصاد مجازي نيز در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: تجربه روزهاي گذشته، براي اقتصاد ايران پيام‌هايي مهم و جدي داشت كه آسيب جدي به كسب و كارهاي نوين و دقيق‌تر شدن نگاه‌ها به وضعيت اينترنت داخلي تنها بخشي از آنهاست.
او در اين باره توضيح داد: در روزهايي كه گذشت دانشگاه‌هاي ما ارتباطات خود را از دست دادند، تعدادي از فعالان اقتصادي نتوانستند برنامه‌هاي خود را دنبال كنند و حتي برنامه‌نويسان شرايط كار نداشتند. اين در حالي بود كه زيرساخت‌هايي مانند موتورهاي جست‌وجوي داخلي عملا هيچ كارايي نداشته و ميزان توانايي آنها در خدمت‌رساني به مشتركان نزديك به صفر بود.
اين كارشناس با بيان اينكه ترديد درباره دسترسي به اينترنت مي‌تواند اثرات بلندمدت جدي بر آينده اقتصاد كشور بگذارد، اظهار كرد: هر چند تصميم هفته گذشته براساس مسائل امنيتي و با هدف بازگشت آرامش اتخاذ شد اما چه طرف‌هاي خارجي و چه سرمايه‌گذاران داخلي امروز با اين ترديدها روبه‌رو هستند كه در صورت تكرار اين شرايط چه‌بايد كرد؟ البته بحث قطعي دايمي دسترسي چندان مطرح نيست، زيرا كشورهايي مانند چين يا روسيه نيز كه چه از نظر جمعيتي و چه از نظر زيرساختي شرايط بسيار مطلوب‌تري نسبت به ايران دارند چنين رويكردي نداشته و ندارند اما پيش‌بيني ناپذيري آينده، مي‌تواند سرمايه‌گذاران را با ترديد مواجه كند و اين موضوع به اقتصاد نوين ضربه خواهد زد.
اسحاق جهانگيري معاون اول رييس‌جمهور، چندي قبل اعلام كرد كه يكي از اصلي‌ترين نگراني‌هايي كه پيش‌روي اقتصاد ايران قرار دارد، موضوع كمبود سرمايه‌گذاري است و امروز ترديدهاي جديد شكل گرفته در كسب و كارهاي نوين مي‌تواند اين نگراني را تشديد كند. شايد امروز يكي از اصلي‌ترين نيازهاي اقتصاد ايران، در كنار تمديد بسته‌هاي اينترنت يا حجم هديه‌اي كه از سوي جهرمي به مشتركان ارايه شده، تلاش براي بازگرداندن اعتماد و اطمينان آنها درباره آينده سرمايه‌گذاري‌هاي‌شان باشد.