قاعده شريف وقف

هنگامي كه از حفاظت ميراث‌ فرهنگي كشور صحبت مي‌كنيم هدفي نداريم جز اينكه اثري باقي بماند تا منافع آن، چه مالي و چه معنوي براي آيندگان نيز مورد استفاده قرار بگيرد. از اثر باقيمانده همه بهره‌مند مي‌شوند و استفاده مي‌كنند، در عين حال اين كار باعث باقي ماندن روش زندگي گذشتگان نيز مي‌شود كه شامل درس‌هاي فوق‌العاده‌اي براي نسل‌هاي بعد است، آنها را به ريشه‌هاي خود وصل مي‌كند و در حقيقت از كيفيت زندگي گذشته مطلع‌شان مي‌كند.

اگر راجع به وقف صحبت كنيم متوجه شباهت بالاي آن با بحث حفاظت از ميراث فرهنگي مي‌شويم كه هدف آن هم نگهداري يك اثر براي آيندگان است تا از منافع حاصله از نگهداري آن اثر استفاده كنند.

لغت وقف همان‌طوركه تعريف مي‌كنند عبارت است از: تثبيت شي و تسبيل منافع. اين خلاصه‌ترين تعريفي است كه از وقف داريم؛ به اين معنا كه يك شي را نگه مي‌داريم تا منافع آن در آينده به ديگران برسد. روشن است كه هدف از حفاظت از ميراث فرهنگي با هدف از وقف كاملا بر هم منطبق است.

جالب اينكه در تاريخ اسلام و در تمام سرزمين‌هاي اسلامي بزرگ‌ترين چيزي كه موجب نگهداري از ميراث‌ فرهنگي ما شده همين قاعده شريف وقف بوده كه سبب مصون ماندن بسياري از آثار از تغيير و تصرف و تخريب شده است و آن را امروز به دست ما رسانده است. جهان اسلام بسيار مفتخر است به استفاده از قانون وقف، چرا كه مي‌تواند از ميراث‌ فرهنگي استفاده و آنها را براي آيندگان حفظ كند.

هر كسي در زندگي آرزو دارد وقتي به سنين آخر عمرش نزديك مي‌شود برگردد و تمام كارهاي بدي را كه انجام داده است محو كند و فقط اعمال خوبش در زندگي‌اش باقي بماند. وقف كردن يك مال يا يك بنا براي آينده در حقيقت تثبيت يك نيكوكاري است. يعني گرچه همه انسان‌ها فاني‌اند و از بين مي‌روند اما عمل خيرشان باقي خواهد ماند، درست مثل اينكه زندگي‌شان تداوم پيدا مي‌كند و چون وقف قواعد خاص خودش را دارد مي‌توانند مطمئن باشند كه بعد از رفتن‌شان در آينده هم آنچه عمل خير آنها بوده تداوم پيدا مي‌كند و آنچنان كه ما در جهان‌بيني اسلامي اعتقاد داريم موجب زنده ماندن نام نيك فرد در آينده مي‌شود.

هر كسي در طول زندگي‌اش با موفقيت‌هايي كه داشته و امكاناتي كه خداوند در اختيارش قرار داده مالي را فراهم مي‌آورد كه مختار است به هر شكلي از آن استفاده كند. اما به عقيده من يكي از بهترين راه‌ها براي بهره‌برداري از آن مال اين است كه آن را در اختيار عام مردم قرار دهد و امكان استفاده آيندگان را از زحمت عمرشان فراهم آورند. اين كار به نوعي تداوم و بقاي عمر آن فرد است.

اين موضوع در سابقه تاريخي ما نيز هست، امروز هم بسياري افراد هستند كه به اين عمل خير اقدام مي‌كنند. اما در خصوص حفاظت از ميراث فرهنگي خصوصا خانه‌ها بايد گفت اين اقدام هم گذشتي فوق‌العاده است و هم اقدامي است تاريخي و خداپسندانه. افرادي كه خانه ارزشمندي دارند آن را به جاي اينكه بزنند و خراب كنند و نهايتا فرزندان خود را از آن مال بهره‌مند سازند، با وقف آيندگان و تمام فرزندان اين سرزمين را از زندگي پرثمرشان برخوردار مي‌كنند.