برگ برنده فضاي مجازي؛ اعتماد و آزادي

مديرمسوول پايگاه خبري - تحليلي «الف» (نزديك به احمد توكلي، عضو اصولگراي مجمع تشخيص مصلحت نظام)، «سياست‌ و فضاي مجازي» را از دو محور «سياست در فضاي مجازي» و «سياستگذاري در فضاي مجازي» قابل‌ بررسي مي‌داند و معتقد است كه بحث دومي گرفتار بحث اولي است؛ چرا كه وقتي درباره سياستگذاري در فضاي مجازي و درباره بايدها و نبايدها صحبت مي‌شود سياست پيشگام مي‌شود، سياست‌زدگي سوار مي‌شود و عملا از سياستگذاري بازمي‌مانيم. بيژن مقدم در شصت و پنجمين جلسه از سلسله نشست‌هاي نقد و انديشه با موضوع «سياست‌ و فضاي مجازي» كه با حضور خود او و سيدشهاب‌الدين طباطبايي، كنشگر مدني و رسانه‌اي و ازجمله اعضاي حزب نداي ايرانيان برگزار شد، از «ترس» و «انفعال ناشي از ترس» به عنوان اولين و دومين واكنش‌هايي كه عموما در ايران نسبت به پديده‌هاي نوظهور بروز مي‌كند، ياد كرده و گفته است: «در ادامه آن پديده تحميل مي‌شود و به شكل افراطي مورد استقبال قرار مي‌گيرد. سپس بعد از مدتي مي‌فهميم كه اين پديده كنار بدي‌ها، خوبي‌هايي هم دارد اما از همان ابتدا به ‌دليل انفعال و ترس متوجه آن نشده‌ايم.» شهاب‌الدين طباطبايي اما اگر چه ايده بيژن مقدم مبني بر نياز به سياستگذاري در فضاي مجازي را تاييد كرده اما با ايده «تحميل» فضاي مجازي به مردم موافق نيست. به ‌عقيده اين كنشگر رسانه‌اي، ما همواره فكر مي‌كنيم كه هر پديده‌اي بايد از يك فيلتر، نگاه و مرجعي رد شود تا مردم بتوانند از آن استفاده كنند. ما در ايران فكر مي‌كنيم مردم نمي‌فهمند در فضاي مجازي چه ‌چيزي خوب است و چه چيزي بد؛ مثل شؤون ديگر.» او تاكيد دارد كه پديده نوظهوري مثل فضاي مجازي خود را به‌زور به مردم تحميل نكرده؛ بلكه جامعه به‌ دليل نياز از فضاي مجازي استفاده مي‌كند. اين كنشگر مدني و رسانه‌اي همچنين در تاييد اينكه «مردم ما ثابت كرده‌اند هر آنچه به‌زور به آنها تحميل شود، حتما پس مي‌زنند و از آن استفاده نمي‌كنند»، به صدا و سيما اشاره كرده و با بيان اينكه اين رسانه حاكميتي به اين دليل در ميان مردم مقبوليت كمتري دارد كه مي‌خواهد مطالبي را به‌زور تحميل كند، تاكيد كرده است كه تكنولوژي چيزي را به ما تحميل نكرده؛ بلكه ما بر اساس نياز از آن استفاده مي‌كنيم.طباطبايي علت كشيده شدن دامنه همه اعتراضات معقول منطقي و مدني به فضاي مجازي را عدم تحقق خواسته مردم مبني بر به رسميت شناختن اعتراضات مدني و صدور مجوز براي آنها خوانده و با تاكيد بر اينكه اعتراضات مردم در فضاي مجازي ‌رنگ و بوي جناحي ندارد، گفته است: «مردم مسائل را در فضاي مجازي نه سانسور مي‌كنند و نه از فيلتري عبور مي‌دهند. براي مردم مهم اين است كه حاكمان‌شان رفتار درستي داشته باشند. فرقي هم نمي‌كند چه وابستگي سياسي داشته باشند و اگر داشته باشند در فضاي مجازي آن را مطرح مي‌كنند. اين خاصيت جامعه زنده است كه مي‌تواند حرف خودش را بزند.» اين چهره رسانه‌اي با اذعان به اينكه ممكن است جناح‌هاي سياسي از موجي كه به راه مي‌افتد، سوءاستفاده كنند، اين نكته را «طبيعي» و «خاصيت سياست» خوانده و گفته است: «مشكل جايي است كه بي‌اعتمادي مردم نسبت به هر آنچه سياستمداران مي‌گويند، زياد شده است.» او مي‌گويد: «اين به طور طبيعي يك نوع خشم دروني ايجاد مي‌كند و هر كسي كه برچسب سياسي داشته باشد مهم هم نيست از چه جناحي باشد، درصورت خطا با واكنش مردم مواجه مي‌شود.» به باور شهاب طباطبايي، مقصر به وجود آمدن اين بي‌اعتمادي همه سياستمداراني هستند كه نتوانسته‌اند اقدام به جلب اعتماد مردم كنند كه تداوم آن منجر به توليد خشم و نارضايتي مي‌شود.بيژن مقدم در ادامه توضيحات طباطبايي، يكي از علل رسيدن فضاي مجازي به چنين جايگاهي را «سهولت و ارزاني» و علت ديگر را «فاصله مردم از رسانه‌هاي رسمي» عنوان كرده و گفته است: «به هر ميزان كه اعتماد به رسانه‌هاي رسمي كاهش پيدا كند، اقبال به فضاي مجازي افزايش پيدا مي‌كند.» او با اشاره به تفاوت موجود در دروازه‌باني خبر در رسانه‌هاي رسمي اعم از صداوسيما، روزنامه‌ها و پايگاه‌هاي خبري، ادامه داد: «دروازه‌باني خبر در فضاي مجازي هيچ ‌كدام از محدوديت‌هاي رسانه‌هاي رسمي را ندارند و فارغ از قضاوت ارزشي است؛ همين امر باعث مي‌شود افراد در فضاي مجازي آزادي عمل بيشتري داشته باشند.» به عقيده اين چهره رسانه‌اي نزديك به جناح راست، يكي از بركات فضاي مجازي آن است كه قدرت‌نمايي كرده و موضوعاتي را برجسته مي‌كند كه اگر تصميم‌گيري بر اساس مصلحت‌انديشي سياستمداران بود، شايد اصلا امكان بازنشر پيدا نمي‌كرد. مقدم معتقد است اين فضاي مجازي است كه با آزادي عمل مي‌آيد و حتي دست حاكميت، پليس و مسوولان را باز مي‌كند.در راستاي اين سخنان بيژن مقدم درباره آزادي عمل در فضاي مجازي، شهاب طباطبايي نيز با تاكيد بر اينكه بي‌اعتمادي دو طرف دارد، گفته است: «وقتي حاكميت نسبت به رسانه بي‌اعتماد مي‌شود، متقابل آن در فضاي واقعي، مردم و رسانه‌ها هم به سياستمداران بي‌اعتماد مي‌شوند.» طباطبايي در ادامه با طرح اين پرسش كه در اين شرايط چه اتفاقي خواهد افتاد، در پاسخ به پرسش خود توضيح داده همان كساني كه در رسانه‌هاي رسمي مشغول به كارند، وارد فضاي مجازي مي‌شوند و تمام آنچه براي‌شان در رسانه‌هاي رسمي محدوديت بوده و احساس مي‌كنند كه نتوانسته‌اند منعكس‌شان كنند، در فضاي مجازي ارائه مي‌كنند. طباطبايي خطاب به كساني كه به‌گفته او، نگران فضاي مجازي هستند، مي‌گويد اگر صداوسيما را كه با پول مردم اداره مي‌شود، به ‌سمتي هدايت كنند كه حرف مردم را بزند، مراجعه مردم به رسانه‌هاي خارج از كشور و فضاي مجازي كاهش پيدا مي‌كند.